Sąd Ostateczny (Hans Memling)
Z Wikipedii
Sąd Ostateczny - tryptyk malarza niderlandzkiego Hansa Memlinga stworzony między 1467 a 1471 rokiem[1] (obecnie w Muzeum Narodowym w Gdańsku). Obraz wykonany został w technice olejnej na desce. Autor dzieła pozostawał nieznany aż do połowy XVII wieku. Od tego czasu zaczęto przypisywać go braciom van Eyck. Dopiero w 1843 roku G.H. Hotho stwierdził autorstwo Memlinga, co zostało później dowiedzione.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Obraz został wykonany na zamówienie filii brugijskiej banku Medyceuszy i był pierwotnie przeznaczony dla florenckiego kościoła Badia Fiesolana. Podczas transportu do Italii na pokładzie galeonu Saint Thomas został zdobyty przez gdańskiego kapra Pawła Beneke dowodzącego karaką Piotr z Gdańska. Gdańscy właściciele statku kaperskiego (podczas podziału łupów) ofiarowali ołtarz Memlinga gdańskiemu kościołowi Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. W erze napoleońskiej, dzięki Vivant Denonowi tryptyk trafił do zbiorów paryskiego Luwru jako zdobycz wojenna. Po klęsce Napoleona został rewindykowany do Berlina by wreszcie w roku 1817 wrócić do Gdańska. Pod koniec II wojny światowej dzieło Memlinga zostało wywiezione przez Niemców w głąb Rzeszy i wpadło w ręce Armii Czerwonej. Jako zdobycz wojenna stał się eksponatem ówczesnego leningradzkiego Ermitażu. W roku 1956 tryptyk Memlinga powrócił ponownie do Gdańska. Nie zawisł jednak na filarach Kościoła Mariackiego (jak poprzednio) tylko stał się eksponatem muzealnym ówczesnego Muzeum Pomorskiego w Gdańsku.
Sąd Ostateczny. ok. 1467-1471. Panel, 242 x 180,8 cm i 242 x 90 cm (x 2) - bez dwóch skrajnych skrzydeł. Muzeum Narodowe w Gdańsku
[edytuj] Opis obrazu
Sąd Ostateczny Memlinga to scena nocna. Centralny panel przedstawia Chrystusa ukazanego na złotym tle (symbolizującym boskość), zasiadającego na tęczy, ze stopami spoczywającymi na złotej sferze. "Sędziego Sędziów" otacza dwunastu apostołów, Dziewica Maria oraz Jan Chrzciciel (Chrystus unosi prawą dłoń w geście błogosławieństwa, lewą zaś trzyma opuszczoną – gesty te odpowiadają ukazanej wyżej lilii zmiłowania oraz rozżarzonemu mieczowi sprawiedliwości); nad nimi zaś unoszą się czterej aniołowie, trzymający atrybuty męki Chrystusa (Arma Christi) – kolumnę, przy której został ubiczowany, krzyż, włócznia, itd. Trzej kolejni aniołowie, ukazani nieco niżej, oraz czwarty (przeniesiony na prawy panel) dmą w trąby Apokalipsy. Wielka postać odziana w zbroję to św. Michał Archanioł, stojący pośród rozległej równiny i oddzielający dusze błogosławione od potępionych przy użyciu wagi i pastorału (sprawiedliwa dusza na szali to florencki bankier Tommaso Portinari). Te zbyt lekkie mogą się spodziewać najgorszego.
Lewe skrzydło tryptyku przedstawia dusze sprawiedliwych wstępujące do Królestwa Niebieskiego, gdzie wręczane są im szaty, które nosili za życia. Procesję prowadzi grupa znanych osobistości kościoła. Św. Piotr - z kluczem w dłoni - wita dusze sprawiedliwych na kryształowych schodach prowadzących ku niebiosom. Większość wskrzeszonych dusz została jednak osądzona surowo – widzimy je po prawej stronie, pędzone przez czarne, demoniczne postacie ku ogniom piekielnym w scenerii przypominającej krater wulkanu.
Na zewnętrznej stronie skrzydeł umieszczone są postacie donatorów w kolorze - Angelo Tani i jego żona Katarzyna z Tangalich - oraz w technice en grisaille - Madonna z Dzieciątkiem i Michał Archanioł.
Kompozycja obrazu wzorowana jest na dziele Rogiera van der Weydena Ołtarz Sądu Ostatecznego z Beaune. Dotyczy to panoramy, motywu miecza i lilii obok Chrystusa oraz przedstawień donatorów z Matką Boską i Archaniołem. Memling niweluje jednak złote tło, a dobro na wadze Michała Archanioła ukazuje, inaczej niż Roger, jako cięższe. Początkowo wzrok Anioła skierowany był wprost na widza, jak u van der Weydena. Później jednak autor zmienił koncepcję.
[edytuj] Szczegóły techniczne
Na białą kredowo-klejową zaprawę, tradycyjną dla olejnego malarstwa niderlandzkiego, nałożony został rysunek od ręki. Do jego wykonania użyte zostały rozmaite narzędzia, m.in. węgiel drzewny, czarne łupki i stylus. Badania wykazały, że artysta często zmieniał koncepcję podczas tworzenia obrazu. Na zaprawę nałożono z kolei imprimaturę - olejną warstwę z dodatkiem żywicy. Wtarcie jej w grunt spowodowało zabarwienie powierzchni, zmniejszenie chłonności gruntu oraz zabezpieczenie rysunku przed rozmyciem. Jasny ugier imprimatury współdziałał w tworzeniu końcowego efektu kolorystycznego. Malarz zastosował jeszcze podmalówkę z bieli ołowianej i przystąpił do malarskiego opracowywania.
[edytuj] Bibliografia
- Robert Genaille Słownik malarstwa holenderskiego i flamandzkiego, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa, 1976
- Józef Flik, Justyna Olszewska-Świetlik, Tryptyk "Sąd Ostateczny" Hansa Memlinga z Muzeum Narodowego w Gdańsku. Technologia i technika malarska, Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2005, ISBN 83-231-1809-4
