Staffa
Z Wikipedii
| Staffa | |
| Kontynent | Europa |
| Państwo |  Wielka Brytania |
| Akwen | Ocean Atlantycki |
| Archipelag | Hebrydy |
| Powierzchnia | 0,5 km² |
| Wyspy świata | |
Staffa (w języku staroskandynawskim określano w ten sposób filar wyspy) — jedna z wysp należąca do archipelagu Hebryd w prowincji Argyll and Bute, w Szkocji. Wikingowie nadali wyspie taką nazwę ze względu na kolumnowy kształt ciosu termicznego występującego w bazaltach budujących wyspę. Kolumny te przypominały wikingom ich domy, zbudowane z ułożonych pionowo pni drzew[1].
Staffa leży około 10 kilometrów (6 mil) na zachód od wyspy Mull. Powierzchnia wyspy wynosi 33 hektarów[2] najwyższy punkt wyspy wynosi 42 metrów (135 ft) nad poziomem morza.
Wyspa stała się znana w końcu XVIII wieku, po tym jak ją odwiedził Sir Joseph Banks. On i towarzyszący mu podróżnicy zachwycili się naturalnym pięknem bazaltowych kolumn i morską grotą na brzegu wyspy, którą nazwano 'Grota Fingala'. Ta wizyta pociągnęła za sobą wizyty wielu innych znanych osobistości, przez dwa najbliższe stulecia, włączając królową Wiktorię i Feliksa Mendelssohna. Uwertura Hebrydy (Mendelssohn) przyniosła niezamieszkanej wówczas wyspie sławę. Dzisiaj jest pod ochroną National Trust for Scotland[3].
Spis treści |
[edytuj] Geologia i prehistoria
W czasach prehistorycznych Staffa pokryta była przez warstwę lodu, który rozciągał się ze Szkocji do Atlantyku poprzez Hebrydy. Po ustąpieniu lodowca około 20,000 lat temu, poziom morza był o 125 metrów niższy od współczesnego. Ruchy izostatyczne skorupy ziemskiej oszacowane zostały na okres po-lodowcowy, na około 14,000 BP, przedtem Staffa była większą wyspą i prawdopodobnie stanowiła wybrzeże Szkocji, które w owym czasie obejmowało też wyspę Mull, Iona i Treshnish Isles[1].
Regularne podnoszenie poziomu morza od tego czasu doprowadziło do wyodrębnienia małej wyspy, która ma całkowicie wulkaniczne pochodzenie. Jej podłoże zawiera tuf, pod kolumnami czarnego, pięknie ukształtowanego trzeciorzędowego bazaltu, który został położony jako trzecia warstwa bazaltowej lawy pozbawionej krystalicznej struktury. Dla kontrastu, powolne chłodzenie drugiej warstwy bazaltu zaowocowało nadzwyczajnym wzorem sześciokątnych kolumn, która to forma jest charakterystyczna głównie dla jaskiń[4]. Ochładzająca się lawa kurczyła się, pojawiały się przerwy w jej strukturze i krzepnąc przybierała kształt pryzmatycznych kolumn. Kolumny mają od trzech do ośmiu boków, ale najczęściej jest ich sześć. Kolumny są także podzielone horyzontalnie przez krzyżujące się łącza[5]. Podobne ukształtowanie znajduje się w Grobli Olbrzyma w Irlandii, na wyspie Ulva i w Ardmeanach na wyspie Mull[6]. Wyżłobienie sklepienia Groty MacKinnon'a nie wskazuje ani na lawinę piroklastyczną ani na serię erodującego popiołu spadającego na skałę powyżej kolumnowego bazaltu[7]. 'Staffa Group' jest nazwą nadaną dla serii oliwinów, skał magmowych ('tholeiite basalt') znalezionych na pobliskiej wyspie Mull, która powstała w wyniku erpucji sprzed 55-58 milionów lat[8].
[edytuj] Topografia wyspy
Staffa leży około 10 kilometrów (6 mil) na zachód od wyspy Mull i 9 km na północ od wyspy Iona. Jej podłużny kształt zorientowany jest według kierunku północno-południowego i ma kilometr długości przy około pół kilometra szerokości. W obwodzie wyspa uzyskuje prawie 3 km. Jedynie w północno-wschodniej części wyspa ma płaskie wybrzeże, ponadto wybrzeże jest tu bardziej poszarpane i wyrzeźbione, kilka grot wyrzeźbionych przez deszcz, burze i ocean. Tutaj jest nieco trawy na powierzchni wystarczającej dla wykarmienia nielicznego stada bydła i trochę wody.
Na wschodnim wybrzeżu znajduje się Grota Goat i Grota Clamshell. Ta druga ma około 10 m wysokości, 6 m szerokości i 45 m długości, a z jednej ze stron fałdy bazaltu przypominają szkielet statku. W pobliżu groty znajduje się piramidalna skała nazwana Am Buachaille (Gaelicki: Pasterz), sterta bazaltowych kolumn w pełni jest widzialna tylko podczas odpływu. Spośród innych zarysowujących się skał wymienić należy Eilean Dubh na północnym-zachodzie i seria skalistych wysepek rozciągających się pół kilometra w stronę płd-zach. Na południowo-zachodnim wybrzeżu znajdują się Boat Cave i Mackinnon’s Cave (nazwane tak od XV-wiecznego opata z Iona), która ma podziemne połączenie z Cormorant Cave. Groty te znajdują się w południowo-zachodniej części i mogą być dostępne z zatoki Port an Fhasgaidh podczas odpływu. W 1945 mina eksplodowała w pobliżu Boat Cave powodując zniszczenie zbocza klifu, który jednak jest nadal widoczny[4]. Długa na 107 metrów, Grota Mackinnon'a jest 79-tą długą grotą morską na świecie[9].
Najbardziej znaną osobliwością Staffa jest Grota Fingala. Najbardziej znaną osobliwością Staffa jest Grota Fingala. Jest to ogromna grota morska w pobliżu południowego krańca wyspy, mająca około 20 m wysokości i 75 m długości, ukształtowana w klifie wśród sześciokątnych bazaltowych kolumn. To klifowe wybrzeże nazywane jest Perystazą (kolumnadą) i wraz z jego grotą było inspiracją dla uwertury Felixa Mendelssohna Die Hebriden (Hebrydy, opus 26)[10], której premiera miała miejsce w Londynie w 1832[11]. Oryginalna gaelicka nazwa Groty Fingala brzmi An Uamh Bhin — 'melodyjna grota' — ale później została zmieniona i nazwana od iryjskiego wojownika z III wieku Fionna MacCool[4][12][13].
Mendelssohn w roku 1829 nie mniejszym stopniu zainspirowany został przez odgłosy fal w środku groty i pisał później do Karla Klingemanna: "W sierpniu wyruszam do Szkocji z grabiami na piosenki ludowe, uchem na woń tamtejszej sielskości i z sercem dla obnażonych nóg tubylców"[14].
[edytuj] Historia
[edytuj] XVIII wiek
Niewiele wiemy o wczesnej historii Staffa, jakkolwiek szwajcarskie miasto Stäfa na Jeziorze Zyruskim zostało nazwane według nazwy wyspy przez mnicha z pobliskiej Iony[4]. Pierwotnie część wyspy Ulva należała do klanu MacQuarries do roku 1777. Uwaga anglo-języcznej części wysp brytyjskich została na nią zwrócona po wizycie Joseph Banks w sierpniu 1772.
[edytuj] XIX i XX wiek
Wśród późniejszej wielkiej rzeszy odwiedzających wyspę wymienić należy: Robert Adam, Sir Walter Scott (1810), John Keats (1818), William Turner, którego wizyta w roku 1830 zaowocowała obrazem olejnym wystawionym w 1832 roku, William Wordsworth (1833), Jules Verne (1839), Alice Liddell (inspiracja dla książki Alicja w Krainie Czarów) w 1878, David Livingstone (1864), Robert Louis Stevenson (1870) i Mendelssohn w 1829[16]. Jakkolwiek Wordsworth zapoczątkował listę rozczarowanych turystów.
W ponad sto lat później W. H. Murray podtrzymał opinię Wordswortha dodając, że odwiedzający są rozpieszczani przez panującą tam atmosferę i są raczej nietowarzyscy sugerując, że każdy, kto chce poznać Staffa musi tam pojechać samotnie[17].
Inni byli bardziej entuzjastyczni i hojni w ocenie, nie wyłączając najbardziej znamienitych gości. Wiktoria Hanowerska i Książę Albert wpłynęli do środka groty królewską barką w 1847 roku[18][19].
[edytuj] Natura
W 1800 roku występował na wyspie jeleń szlachetny, później zastąpiony przez kozy i małe stado czarnego bydła[4].
[edytuj] Zwiedzanie Staffa
Przybyć można łodzią z Oban (zachodnia Szkocja), Dervaig bądź Fionnphort na wyspie Mull, albo z Iony. Zwiedzający mogą obejrzeć groty na wyspie i zatrzymać się na wyspie w miesiącach pomiędzy majem a wrześniem[20].
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- The Wrath of Staffa - video blog about a rainy expedition to Staffa
- National Trust for Scotland: Fingal's Cave
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Murray, W.H. (1973) The Islands of Western Scotland. London. Eyre Methuen.
- ↑ Są to przybliżone dane Haswell-Smith's. Keay (1994) utrzymuje, że 28 ha.
- ↑ Keay, J. & Keay, J. (1994) Collins Encyclopaedia of Scotland. London. HarperCollins.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Haswell-Smith, Hamish. (2004) The Scottish Islands. Edinburgh. Canongate
- ↑ Mitchell, Colin and Mitchell, Patrick (2005) Landform and Terrain: The Physical Geography of Landscape Brailsford Press. ISBN 1904623565 3.pdf
- ↑ Keay, J. & Keay, J. (1994) Collins Encyclopaedia of Scotland. London. HarperCollins.
- ↑ Grampian Speleological Group Newsletter Number 128 (September 2006) To Staffa with Ladder. [1]
- ↑ Bell, B.R. and Jolley, D.W. (1997) Application of palynological data to the chronology of the Palaeogene lava fields of the British Province: implications for magmatic stratigraphy. Journal of the Geological Society. London. Vol. 154, pp. 701–708.
- ↑ Long Sea Caves of the World Retrieved 14 April 2007. Note however that the list only features entries from North America, Hawaii, and Europe.
- ↑ Galveston Symphony Program Notes: Mendelssohn Retrieved 10 December 2006.
- ↑ Program Notes: Mendelssohn: "Hebrides" Overture by Geoff Kuenning Retrieved 10 December 2006.
- ↑ Keay & Keay (1994) op cit state that the re-naming was done by Banks, although showcaves.com states that Mendelssohn is blamed for the 'misnaming'.
- ↑ Bray (1996) op cit notes that James Macpherson's Fingal, an Ancient Epic Poem was a "runaway bestseller" in many European countries at the time, and that Banks may later have regretted his choice when it became clear that Macpherson's claims to have translated the work from an ancient Gaelic manuscripts proved to be bogus.
- ↑ The New Encyclopedia Britannica (1978) Chicago. Encyclopedia Britannica Inc.
- ↑ Cleveley accompanied Pennant (1772) op cit on his voyage.
- ↑ Cooper, Derek (1979) Road to the Isles: Travellers in the Hebrides 1770-1914. London. Routledge & Kegan Paul.
- ↑ Murray, W.H. (1966) The Hebrides. London. Heinemann.
- ↑ Cooper, Derek (1979) Road to the Isles: Travellers in the Hebrides 1770-1914. London. Routledge & Kegan Paul.
- ↑ Keay & Keay (1994) op cit state 1836, which is unlikely.
- ↑ Show Caves of the World Retrieved 10 December 2006.
