Szentong
Z Wikipedii
Szentong (tyb., skt. Yogacara Madhyamaka) - "Pustka innego". Pogląd filozoficzny w buddyzmie tybetańskim. Według buddyjskich szkół Dzionang, Kagyu i Nyingma jest to ostateczna i wyczerpująca wykładnia filozofii Drogi Środka (skt. Madhyamaka).
Spis treści |
[edytuj] Znaczenie
Pogląd Szentong uznaje istnienie ostatecznej rzeczywistości, natury buddy będącej ostateczną esencją wszystkich zjawisk i umysłu. Opisuje ją jako przejrzyste światło, doskonałą, pełną oświeconych cech absolutną rzeczywistość, która jednak nie może być zanegowana koncepcjami. W odróżnieniu od doktryny "pustki wszystkich zjawisk" (skt. sunyata), nazywany jest "pustką od innego", tj. wolną od koncepcji, które wciąż utrzymują pozostałe szkoły Madhyamaka.
Szentong nazywana jest przez zwolenników jako Wielka Droga Środka (skt. Maha Madhyamaka), gdyż nie tylko tak jak Prasangika Madhyamaka naucza o wolności od konceptualnych wytworów, gdzie tylko się neguje mylne poglądy, ale również opisuje naturę umysłu jako wolną od konceptualnych wytworów.
Najważniejszym wyróżnikiem szentong jest pojęcie dwóch sposobów istnienia pustki. Rozróżnia się "pustkę własnej natury" (tyb. rang stong), która charakteryzuje wszystkie relatywne zjawiska i "pustkę innego" (tyb. gzhan stong), która opisuje ostateczną rzeczywistość (sansk. dharmata, tyb. chos nyid). Pustka własnej natury mówi o tym, że zjawiska nie istnieją w sposób samoistny i są jedynie bytami stworzonymi konceptualnie. Ich istnienie jest uwarunkowane przyczynami i warunkami, nie mają więc swojego własnego, niezależnego istnienia. Taki sposób istnienia zjawisk (dharm) odpowiada prawdzie relatywnej (tyb. kun rdzob). To, co jest treścią prawdy relatywnej, jest tymczasowe, podlegające prawu współzależnego powstawania, złożone i nie istniejące samoistnie. Prawda relatywna scharakteryzowana została jako rangtong, co jest skrótem wyrażenia rang rang gi ngo bos stong pa - "wszystko pozbawione własnej natury". Ta konstatacja może być uzyskana na drodze logicznego rozumowania i jest zgodna np. z opisem świata wyłaniającym się z teorii i eksperymentów współczesnej fizyki.
Ostateczna rzeczywistość, powiązana z prawdą ostateczną, jest opisywana przez "pustkę od innego". Jest ona niezmienna, wieczna, niezłożona, przekraczająca prawo współzależnego powstawania i całkowicie pozbawiona (pusta od) zasłon i błędów, które są złożone i nietrwałe a także wolna od wszelkich relatywnych zjawisk. W stosunku do ostatecznej natury można użyć określenia "pusta" tylko w takim znaczeniu, że jest ona wolna od splamień.
[edytuj] Szentong a Prasangika Madhyamaka
Oto najważniejsze różnice między filozofią Rangtong a Szentong:
- Negowanie poglądów na sposób szkoły Prasangika Madhyamaka jest niewystarczające, aby opisać ostateczną doskonałą niekonceptualną rzeczywistość, która jest np. podstawą dla buddyjskich praktyk tantrycznych, gdzie praktykuje się na niekonceptualną naturę umysłu - przejrzyste światło.
- Szentong udowadnia, że niemożliwe jest zanegowanie tego, co Szentong uznaje za "prawdę ostateczną", tzn. istnienie wolnej od pojęć, niekonceptualnej natury buddy.
- Szentong uważa, że eksponenci Prasangika Madhyamaka, którzy nie szukają istnienia natury buddy, nie są w stanie wyjaśnić doświadczenia ostatecznej rzeczywistości. Jest to doświadczenie medytacyjne, które całkowicie przekracza wszelkie koncepcje i idee, jest rozpoznaniem mądrości buddy, czy też innymi słowy "czystego światła natury umysłu". Doświadczenie to jest dla szentongpów kwintesencją medytacji. Osiągnięcie go byłoby niemożliwe, gdyby negowało się istnienie natury umysłu (natury buddy), którą należy rozpoznać. Dzięki rozluźnieniu i nie-poszukiwaniu, natura umysłu objawia się samoistnie (skt. svayambhu).
- Szentong służy jako antidotum, jeśli medytujący zbytnio przyzwyczaja się do negowania wszelkich doświadczeń i w efekcie nie dostrzega doskonałych właściwości dharmakaji. Z kolei rangtong jest konieczny wówczas, gdy adept niewłaściwie rozumie sposób, w jaki istnieje natura buddy, prawdziwa pustka, czy mądrość buddy.
- Wg Szentong wszystkie uwarunkowane zjawiska są puste, z wyjątkiem natury buddy (skt. Tathagatagarbha), która jest przejrzystym światłem i jako jedyna jest absolutnie rzeczywista. Stoi to w opozycji do omylnie rozumianej koncepcji pustości (skt. Sunjata), jako nicości (na sposób nihilizmu). Nauki o naturze Buddy wg Szentong nie przeczą wcale właściwemu zrozumieniu filozofii Środkowej Ścieżki (skt. Madhyamaka), ale są jako uzupełnienie w celu kompleksowego opisania natury rzeczywistości, (patrz: Natura Buddy, a "pustość").
- Trzy stany buddy (dharmakaja, nirmanakaja, sambhogakaja) wg poglądu Szentong nie rozwijają się dzięki praktyce, lecz są od zawsze obecne w umyśle każdej istoty.
[edytuj] Szentong a Cittamatra
Szentong często mylony jest z inną buddyjską filozofią - Cittamatra (dosłownie: "Tylko umysł"). Wg tego poglądu ostateczną rzeczywistością jest umysł-świadomość, a wszystko inne jest relatywne.
Podstawowe tezy filozofii Cittamatra:
Cittamatra wyróżnia trzy aspekty rzeczywistości:
- aspekt "wyobrażony", odnoszący się do nazw przypisywanych na zjawiska i omylnego doświadczania tych nazw jako zjawisk,
- aspekty "zależny", odnoszący się do zjawisk umysłu, pojawiających się na skutek karmicznych wrażeń, i tworzących świat doświadczeń mylnie postrzegany jako rzeczywisty,
- aspekt "doskonale obecny", utożsamiany ze świadomością, który odnosi się do prawdziwej natury zjawisk jako samoświadomej, samorozświetlającej się niekonceptualnej natury umysłu wolnej od postrzegającego i postrzeganego aspektu doświadczania.
Wg Cittamatra aspekt "wyobrażony" i "zależny" odnoszą się do prawdy relatywnej, natomiast aspekt "doskonale obecny" odnosi się do prawdy absolutnej.
Istnieją istotne różnice między Szentong i Cittamatra:
- Szentong również wyróżnia trzy aspekty umysłu, jednak nie akceptuje punktu widzenia Cittamatra, że aspekt "doskonale obecny", objaśniany jako świadomość, jest rzeczywisty. Podobnie jak Prasangika Madhyamaka, uważa go za pusty, pozbawiony realnej egzystencji.
- Z punktu widzenia Szentong, przejrzysty, samoświadomy, pozbawiony koncepcji umysł (skt. jnana), który jest doświadczany w medytacji, jest absolutną rzeczywistością, ale nie świadomością (skt. vijnana). Wg Szentong świadomość jest zawsze relatywna, i nie jest tym, co zostaje odnalezione przez najwyższą mądrość (skt. prajna).
- Wg Szentong, kiedy zostaje samoistnie urzeczywistniony umysł mądrości (skt. jnana), nazywany również przejrzystym światłem (skt. prabhasvara), nie może on zostać odnaleziony, a mimo tego jest podstawą wszystkiego (ale nie przyczyną), zarówno pomieszania i cierpienia, jak i błogości i świadomosci. Nazywany jest także ostateczną rzeczywistością (skt. dharmata), takością (skt. tathata) lub "naturą buddy" (skt. buddha-dhatu, tathagatagarbha), o której Budda Siakjamuni nauczał w sutrze Nirvana.
- Szentong udowadnia, że natura umysłu nie istnieje w zwykły sposób, ale w sposób wykraczający poza koncepcje, dlatego nie może być zanegowana przez dyskursywne myślenie.
- W Szentong używany jest termin alajadżniana, czyli mądrość. Wg Dolpopy jest on w opozycji do alajawidżniany, dobrze znanego terminu czittamatry. Alajawidżniana , to według szentongpów mądrość wszechpodstawy w swym splamionym stanie. Jest ona w naturalny sposób obecna w umysłach wszystkich czujących istot i jeżeli na drodze duchowej ścieżki zostanie oczyszczona z wszelkich splamień, wszelkie doskonałe duchowe właściwości uzewnętrznią się.
[edytuj] Geneza i historia
Pogląd Szentong wywodzi się od Buddy, a przekaz ten istnieje zarówno w tradycji sutr jak i tantr. Dogłębna wykładnia poglądu zawarta jest w sutrach Trzeciego obrotu Kołem Dharmy (nazywanych również "Sutrami Esencji") oraz w szczególności w naukach tantry Kalachakra.
[edytuj] Sutry
W skład Sutr Esencji wchodzą:
- Maha Parinirvana Sutra
- Srimaladevi Simhananda Sutra
- Tathagatagarbha Sutra
- Samadhi Nirmochana Sutra
- Arya Dharanish Vararaja Sutra (znana także jako Tathagata Mahakaruna Nidesha Sutra)
- Anguli Malya Sutra
- Jnana Loka Lamkara Sutra
- Anuna Trapur Natvanirdesha Parivarta Sutra
- Mahabjeri Sutra
- Avikalpa Pravesha Dharani Sutra
Wśród wymienionych sutr, Tathagatagarbha Sutra uważana jest za pierwszą sutrę, w której Budda nauczał o naturze buddy (skt. tathagatagarbha). Sutry Srimaladevi Simhananda oraz Samadhi Nirmochana Sutra były niezwykle wpływowe, mimo tego pojawiły się później. Ostatnią sutrą która została przekazana tuż przed śmiercią Buddy jest Maha Parinirvana Sutra.
Dodatkowo oprócz Sutr Esencji, istnieją jeszcze dwie, które w szeroki sposób objaśniają zarówno pogląd reprezentowany później przez szkołę Cittamatra jak i pogląd Szentong:
[edytuj] Siastry szkoły Yogacara
Wśród siastr (filozoficznych tekstów buddyjskich) słynnymi pracami opisującymi nauki o naturze buddy są teksty Asangi pod wpływem nauk Maitreji:
- Yogācara-bhūmi-śāstra
- Ozdoba dla Sutr Wielkiej Drogi (skt. Mahāyāna-sūtrālamkāra-kārikā, tyb. theg pa chen po'i mdo sde'i rgyan)
- Rozróżniając Zjawiska i Czystą Istotę (skt. Dharma-dharmatā-vibhāga, tyb. chos dang chos nyid rnam par 'byed pa)
- Rozróżniając Środek i Skrajności (skt. Madhyānta-vibhāga-kārikā, tyb. dbus dang mtha' rnam par 'byed pa)
- Ozdoba dla Czystej Realizacji (skt. Abhisamaya-alamkāra, tyb. mngon par rtogs pa'i rgyan)
- Wspaniała Kontynuacja Wielkiej Drogi (skt. Ratna-gotra-vibhāga, znana także jako Uttara-tantra-shastra, tyb. theg pa chen po rgyud bla ma'i bstan)
Ostatnie pięć prac nazywanych jest wspólnie "Pięcioma Dharmami Maitreji", a za ich autora uważany jest często Maitreya, Asanga lub obaj filozofowie. Stanowią one nauki szkoły Yogacara. Teksty te zawierają zarówno poglądy doktryny Cittamatra jak i Szentong. Oponenci ze szkoły Gelug identyfikują te teksty wyłącznie z doktryną Cittamatra i nie rozróżniają obu filozofii.
[edytuj] Szkoła Dzionang
Jedną z najbardziej znanych szkół wyznających pogląd Szentong była szkoła Dzionang buddyzmu tybetańskiego. Korzenie przekazu tej szkoły w Tybecie sięgają XII wieku i nauk mistrza Jumo Mikjo Dordże, ale znana stała się dzięki aktywności mistrza Dolpopy, który wcześniej praktykował w szkole Sakya. Szczególnym przekazem tej szkoły jest właśnie doktryna Yogacara-Madhyamaka, która nauczana jest często wraz z tantrą Kalachakra (tyb. Duki Korlo). Za wielkich mistrzów Szentong i autorów wielu tekstów wyjaśniających ten pogląd uważani są dzierżawcy tej szkoły - Dolpopa Szierab Gjaltsen i Taranatha.
W XVII wieku szkoła Dzionang została oskarżona o herezję przez V Dalajlamę, który stojąc na czele szkoły Gelug sprawował polityczną władzę w Tybecie. W wyniku tego zamknięte zostały prawie wszystkie klasztory Dzionang, teksty tej tradycji zostały zniszczone, a mnisi siłą "nawróceni" na doktrynę szkoły Gelug. Nie mniej jednak kilka klasztorów szkoły Dzionang przetrwało poza granicami Centralnego Tybetu, będącego pod kontrolą szkoły Gelug, i kontynuuje praktykę do dzisiejszego dnia. Był to jednak koniec niezależności Dzionangpy. Przekaz jednak przetrwał, gdyż zarówno instrukcje do tantry Kalachakra, jak i pogląd Szentong były przekazywane przez rozmaitych mistrzów tradycji Ningma i Kagyu w bardziej odległych regionach Tybetu, jak Amdo i Kham.
[edytuj] Szentong według Dolpopy
Jednym z największych eksponentów Szentong był tybetański mistrz Dolpopa Szerab Dzialtsen. Rozróżnienie dwóch rodzajów pustki można znaleźć w jednym z jego najważniejszych tekstów, noszącym tytuł: "Czwarte Zgromadzenie" (tyb. Bka’ bdu bzhi pa):
- "W tej tradycji nie wszystko jest pozbawione swojej własnej natury. Dokładnie rozróżniając „pustkę własnej natury” i „pustkę innego”, cokolwiek jest względne, jest uważane za pozbawione własnej natury, a to, co jest absolutne jest uważane za całkowicie pozbawione innego”.
Pustka wszystkich zjawisk nie jest tym, co istnieje ostatecznie - ostatecznie istnieje natomiast Natura Buddy (skt. tathagatagarbha, tyb. de gshegs snying po), której synonimami są też: stan prawdy (skt. dharmakaya, tyb. czos sku) lub Umysł Mądrości Buddy.
Rozmaite określenia ostatecznej rzeczywistości wymienia Dolpopa, mówiąc że jest nią:
- „..cokolwiek jest uznawane za będące ostatecznym, głębokim sposobem rzeczywistości, takim jak absolutna przestrzeń rzeczywistości, takość, naturalne promieniujące światło, naturalne współpowstawanie, naturalny niezmienny stan, ostateczne ciało rzeczywistości buddy, ostateczna doskonałość transcendentnej mądrości, ostateczna Madhyamaka, ostateczna nirwana, ostateczne wielkie oświecenie, ostateczny Budda, ostateczna Dharma, ostateczna Sangha...”
Inaczej o tej ostatecznej rzeczywistości można też powiedzieć, że jest to zarazem pustka i świetlistość (klarowność), która jest doświadczana przez samo powstającą świadomość (uważność), nie uwarunkowaną istnieniem jakiegokolwiek przedmiotu świadomości. To ciało prawdy (skt. dharmakaya) jest zarazem podstawą, (skt. alaya jnana, tyb. kun gzhi ye shes) dzięki której wszystkie zjawiska mogą się wydarzyć i jest warunkiem istnienia zarówno samsary jak i nirwany. Nie jest przyczyną samsary, ale bez niej nic nie mogłoby się wydarzyć, także samsara, dlatego mówi się, że jest jej podstawą.
Termin alaya-jnana (skt.), czyli mądrość wszechpodstawy, jest terminem użytym po raz pierwszy przez Dolpopę, w opozycji do terminu alaya-vijnana, dobrze znanego w filozofii Cittamatra. Alaya-vijnana, to według szentongpów mądrość wszechpodstawy w swym splamionym stanie. Jest ona w naturalny sposób obecna w umysłach wszystkich czujących istot i jeżeli na drodze duchowej ścieżki zostanie oczyszczona z wszelkich splamień, wszelkie doskonałe duchowe właściwości uzewnętrznią się. Te wszystkie splamienia – rozmaite stany umysłu związane ze światowym, zwykłym istnieniem, choć zakrywają doskonale czystą naturę Buddy, są w istocie puste (tyb. rang stong), niesubstancjalne. Dlatego można je usunąć, a wówczas ukaże się natura Buddy, umysł mądrości Buddy (alaya-jnana), który jest pozbawiony wszystkich złożonych zjawisk (tyb. gzhan stong), nie pozbawiony jednak własnej natury.
[edytuj] Szkoły Kagyu, Ningma i Sakya
Nauki Szentong zostały zaadaptowane przez inne szkoły buddyzmu tybetańskiego. Ponieważ Szentong zbieżny jest z najgłębszymi naukami o naturze umysłu np. według Mahamudry lub Dzogczen, wielu nauczycieli tych tradycji przekazuje również nauki Szentong. W szczególności nauki te były nauczane razem z tantrą Kalachakra.
[edytuj] Zobacz też:
- siunjata
- glosariusz buddyjski
- podział szkół Madhjamiki wg Gelug i Kagyu
- Pogląd szkoły Gelug w praktyce tantr Wadżrajany
- Wielka Madhjamaka szkoły Sakja
[edytuj] Bibliografia
- Khenpo Tsutrim Gyamtso Rinpocze, Stopnie Medytacji Pustki, Marpa Translation Committee, Szczecin 1997
- Arya Maitreya, Khenpo Tsutrim Gyamtso Rinpocze, Buddha Nature: The Mahayana Uttaratantra Shastra with Commentary, Snow Lion Publications 2000
- Jim Scott. Maitreya's Distinguishing Phenomena and Pure Being: Commentary by Mipham, Snow Lion Publications 2004
- Jolanta Gablankowska-Kukucz, Pustka innego, Wydawnictwo "A" 2004
