Ugoda perejasławska
Z Wikipedii
Ugoda perejasławska – umowa zawarta w 1654 r. w Perejasławiu (od 1943 roku Perejasław Chmielnicki) pomiędzy Radą Kozacką i Bohdanem Chmielnickim a Wasylem Buturlinem występującym jako pełnomocnik Aleksego I cara Rosji.
Oryginał dokumentu zaginął i, przynajmniej w części, jego treść jest sporna.
Na jej mocy na Ukrainie został potwierdzony kozacki hetmanat, który miał znajdować się pod protekcją cara Moskwy (de facto włączony do Rosji). Kozaczyzna oddała się w patronat prawosławnemu carowi Moskwy. Kozacy zachowywali prawo wyboru własnego hetmana (hetmana kozackiego), car zadeklarował powiększenie rejestru kozackiego do 60 tysięcy, starszyzna kozacka otrzymywała gwarancje zachowania swoich majątków ziemskich. Ugoda zaprzysiężona przez radę kozacką, nie została wbrew oczekiwaniom zaprzysiężona przez cara Aleksego z uzasadnieniem, że jest to sprzeczne z jego statusem prawnym jako samodzierżcy, który nie składa przysiąg poddanym. Wobec postanowień ugody założył oficjalny protest prawosławny metropolita Kijowa Sylwester Kossów , który nie chciał uznać nadrzędności patriarchatu moskiewskiego, uważając się za podporządkowanemu bezpośrednio patriarsze Konstantynopola i odmówił złożenia przysięgi poddańczej carowi Rosji.
Ugoda perejasławska była podstawą dla Aleksego I do rozpoczęcia wojny przeciwko Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1654 r., wobec faktu,że jeden z punktów ugody przewidywał wprowadzenie garnizonu wojsk rosyjskich do Kijowa – terytorium Korony ( co zostało bezzwłocznie przez Moskwę wykonane – stolicą hetmanatu był od 1654 r Czehryń). Wojna Rosji z Rzecząpospolitą z trwała z przerwami (rozejm w Niemieży 1656) do zawarcia rozejmu w Andruszowie w 1667 r, a została ostatecznie zakończona traktatem pokojowym w roku 1686.
[edytuj] Ocena historyczna
Najważniejszym skutkiem Ugody było poddanie Ukrainy dominacji moskiewskiej i wstrzymanie procesu polonizacji elit ukraińskiej szlachty i kozactwa. W dalszej perspektywie Ukraińcy wyrywając się spod protekcji polskiej popadli pod protekcję caratu. W opcji utworzenia równorzędnego składnika Rzeczpospolitej wybrali protekcję Moskwy przez co stracili niezależność na ponad 350 lat. Podlegali w tym czasie silnej rusyfikacji, jak choćby Ukaz emski z 1876 roku, zabraniający używania nazwy "Ukraina", czy drukowania książek w języku ukraińskim i używania języka ukraińskiego w ogóle.
W okresie caratu ograniczony sukcesywnie samorząd Ukrainy Lewobrzeżnej (prawa szlachty ukraińskiej i języka ukraińskiego na tym terenie) wynikające z ugody perejasławskiej, pomimo likwidacji Siczy Zaporoskiej przez Katarzynę II,były przez cara i administrację rosyjską respektowane. Stąd pojęcie Ukrainy Słobodzkiej – do dziś wyodrębnionej socjologicznie części lewobrzeżnej Ukrainy.
W czasach sowieckich fakt Ugody perejasławskiej był silnie wykorzystywany w celach propagandowych. Propaganda miała na celu podkreślenie braterstwa narodów rosyjskiego i ukraińskiego, przez co wzmocnienia wewnętrznego sztucznego i zróżnicowanego państwa bolszewickiego. Przykładem, jak ważna była historia Ugody dla sowieckiej władzy może być to, iż w 300 rocznicę Ugody perejasławskiej, w 1954 roku, miało miejsce włączenie Krymu do Ukraińskiej SRR.
Nawet w dzisiejszej Rosji w szkołach uczy się eufemistycznie, iż Ugoda była "pierwszym przyłączeniem Ukrainy do Rosji".
Znając inne fakty z życia samego Chmielnickiego czy historii Ukrainy Ugodę można interpretować Ugodę zupełnie inaczej. Chmielnicki podpisał ją mając zapewne na uwadze doraźne i tymczasowe cele polityczne, walcząc o stworzenie niezależnego i niepodległego państwa ukraińskiego. Dla poparcia tej tezy można przypomnieć, iż kilka lat wcześniej Chmielnicki przeszedł na islam[1] (co miało wspomóc jego sojusz, również tymczasowy, z Turkami), i "krew swoją przelewać za sprawę islamskiej wiary".
Zawarcie ugody perejasławskiej nie ograniczyło samodzielnej polityki zagranicznej Chmielnickiego. Już po podpisaniu ugody poszukiwał sojuszników przeciwko Rosji w Berlinie (Brandenburgia) i Sztokholmie, przeciwko Rzeczypospolitej w Sztokholmie i na Siedmiogrodzie (por. Układ z Radnot).
[edytuj] Zobacz też
- Ugoda perejasławska z 1630 roku – pierwszym dokumentem ugodowym pomiędzy kozakami zaporoskimi a wojskami zewnętrznymi była zawarta 8 czerwca 1630 roku ugoda z Polakami.
- Ugoda perejasławska z 1659 roku – narzucona przez carat Ugoda ograniczająca wolność kozacką.
