Kazimierz Dejmek

Z Wikipedii

Kazimierz Dejmek ur. 1924

Minister Kultury i Sztuki
Okres urzędowania	od 26 października 1993 do 26 stycznia 1996
Partia polityczna	Polskie Stronnictwo Ludowe
Poprzednik	Jerzy Góral
Następca	Zdzisław Podkański

Kazimierz Dejmek (ur. 17 kwietnia 1924 w Kowlu - zm. 31 grudnia 2002 w Warszawie) - polski reżyser i aktor teatralny, poseł na Sejm.

[edytuj] Działalność artystyczna

W czasie wojny partyzant w oddziałach związanych z ruchem ludowym. W 1943 trafił do oddziałów partyzanckich Armii Krajowej. W 1944 został zdemobilizowany. W tym samym roku wstąpił do Teatru Ziemi Rzeszowskiej, gdzie zadebiutował jako aktor w roli Jaśka w Weselu Stanisława Wyspiańskiego. W latach 1945-1946 grał w Teatrze Dolnośląskim w Jeleniej Górze

W 1946 zdał egzamin eksternistyczny aktorski. W tym samym roku trafił do Teatru Wojska Polskiego w Łodzi, w którym występował do 1949. Jednocześnie studiował jako wolny słuchacz w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Łodzi. W 1949 wspólnie z Januszem Warmińskim i "Grupą Młodych Aktorów" zorganizował warsztaty teatralne, podczas których zrodziła się idea stworzenia nowoczesnego teatru politycznego, realizującego program realizmu socjalistycznego, działającego pod wspólnym kierownictwem reżyserów i aktorów. Idea ta została zrealizowana przez powołanie Teatru Nowego w Łodzi, którego działalność zainaugurowano wystawieniem 12 listopada 1949 socrealistycznej sztuki czechosłowackiej Brygada szlifierza Karhana Vaška Kani.

W 1950 Dejmek został dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru Nowego. 7 kwietnia 1951 zadebiutował jako samodzielny reżyser Poematem pedagogicznym Antona Makarenki. Wypełniający rygory realizmu socjalistycznego i wystawiający "zaangażowane" sztuki polityczne Teatr Nowy cieszył się zaufaniem i poparciem władz komunistycznych. Niezależnie od tego spektakle w reżyserii Dejmka chwalono za walory artystyczne i wysoki poziom sztuki aktorskiej opartej o metodę Stanisławskiego. Wraz z przemianami politycznymi w kraju repertuar Teatru Nowego zaczął tracić swój socrealistyczny charakter. Etap odchodzenia od socrealizmu rozpoczął się w 1954 wraz z wystawieniem przez Dejmka Łaźni Włodzimierza Majakowskiego.

"Odwilż" w życiu politycznym i społecznym kraju przyjęta została w Teatrze Nowym wystawieniem 14 września 1956 wyreżyserowanej przez Dejmka w formie ironicznego komentarza do rzeczywistości sztuki Jerzego Andrzejewskiego i Jerzego Zagórskiego pt. Święto Winkelrida. Rozliczeniowy charakter miała również inscenizacja opowiadania Jerzego Andrzejewskiego Ciemności kryją ziemię (1957).

Wystawiając w 1958 Żywot Józefa Mikołaja Reja Dejmek po raz pierwszy dał wyraz swojej fascynacji dramatem staropolskim, do którego wielokrotnie powracał w swojej twórczości reżyserskiej. Jednocześnie Dejmek starał się unikać polskiego i zagranicznego dramatu współczesnego, od czego czynił rzadkie wyjątki (m.in. Wizyta starszej pani Friedricha Dürrenmatta z 1958). W jego działalności reżyserskiej ważne miejsce zajmowały natomiast najważniejsze dzieła klasyki polskiego dramatu, m.in. Noc listopadowa (1956 i 1960) i Akropolis (1959) Stanisława Wyspiańskiego oraz Barbary Radziwiłłówny Alojzego Felińskiego (1958) czy literatury antycznej jak Obrona Sokratesa Platona (1960) i Żaby Arystofanesa (1961). W czasie swojej pracy w Teatrze Nowym Dejmek wyreżyserował również Juliusza Cezara Williama Szekspira (1960) i Trzy siostry Antona Czechowa (1961).

W 1962 Dejmek objął funkcję dyrektora naczelnego i artystycznego Teatru Narodowego w Warszawie. Podobnie jak w Teatrze Nowym postawił przede wszystkim na klasykę polskiego dramatu. Swą działalność w Warszawie rozpoczął od ponownej inscenizacji wystawionych wcześniej w Łodzi tekstów staropolskich: Historyi o chwalebnym zmartwychwstaniu pańskim Mikołaja z Wilkowiecka (1962) i Żywotu Józefa (1965). Po raz kolejny Dejmek próbował zainteresować widzów dramatem antycznym przez inscenizacje Agamemnona Ajschylosa, Elektry Eurypidesa i Żab (1963).

Działalność Dejmka w Teatrze Narodowym nie pozostawała bez związku z bieżącą sytuacją polityczną w kraju. Protesty Episkopatu Polski wywołała inscenizacja dramatu Rolfa Hochhutha pt. Namiestnik odnoszącego się do postawy Watykanu do zagłady Żydów w czasie II wojny światowej. Premiera Namiestnika odbyła się w kwietniu 1966, a zatem w czasie ostrego konfliktu władz państwowych z Kościołem wokół obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego i Tysiąclecia Chrztu Polski. Część środowisk katolickich uznała wystawienie Namiestnika za atak na Kościół i prowokację ze strony władz.

W 1965 Dejmek po raz pierwszy podjął próbę zmierzenia się z wielkim repertuarem romantycznym, reżyserując Kordiana Juliusza Słowackiego. Kolejną próbą wystawienia dramatu romantycznego w Teatrze Narodowym były Dziady Adama Mickiewicza. Premiera Dziadów, która odbyła się 25 listopada 1967 miała uświetnić obchody pięćdziesiątej rocznicy rewolucji październikowej. Spektakle były głośnym wydarzeniem artystycznym. Chwalono kreację Gustawa Holoubka w roli Gustawa-Konrada, a także scenografię autorstwa Andrzeja Stopki. Walory artystyczne inscenizacji zostały jednak przyćmione przez jej polityczne reperkusje. Wbrew intencjom Dejmka, Dziady zostały przez władze PRL uznane za "antyrosyjskie" i "antyradzieckie", a I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka publicznie zaatakował twórców inscenizacji. 30 stycznia 1968 sztukę zdjęto z afisza. Ta decyzja wywołała protesty i demonstracje z udziałem studentów, poprzedzające wydarzenia Marca 1968. Dejmka zaś usunięto z PZPR (do której należał od 1951), a następnie zwolniono ze stanowiska dyrektora Teatru Narodowego.

W latach 1969-1973 reżyserował za granicą, m.in. w National Teatret w Oslo, w Schauspielhaus w Düsseldorfie, w Burghtheater w Wiedniu i Piccolo Teatro w Mediolanie. Do kraju powrócił w 1972.

W latach 1972-1974 współpracował z Teatrem Wielkim w Łodzi i Teatrem Dramatycznym w Warszawie. W 1974 powrócił do Teatru Nowego w Łodzi, a w 1975 ponownie objął funkcję dyrektora tej sceny. Kierując w latach 1975-1979 Teatrem Nowym wyreżyserował m.in. Operetkę Witolda Gombrowicza (1975), Garbusa (1975) i Vatzlava Sławomira Mrożka (1979) czy Wielkiego Fryderyka Adolfa Nowaczyńskiego (1977). Po raz kolejny zwrócił się ku tekstom staropolskim reżyserując w 1975 w Teatrze Nowym oparte o anonimowe apokryfy przedstawienie Dialogus de Passione poruszające wątek Męki Pańskiej. Pierwsza próba wystawienia przez Dejmka tej sztuki w Polsce w 1969 w Teatrze Ateneum w Warszawie została uniemożliwiona przez cenzurę). Reżyserował także przedstawienia operowe, m.in. Diabły z Loudun Krzysztofa Pendereckiego w Teatrze Wielkim w Warszawie (1975).

W latach 1981-1995 pełnił funkcję dyrektora naczelnego i artystycznego Teatru Polskiego w Warszawie, gdzie wystawiał m.in. dramaty Sławomira Mrożka: Ambasadora (1981 i 1987), Vatzlava (1982), Letni dzień (1984), Kontrakt (1986), Portret (1987) i Szczęśliwe wydarzenie (1993). W repertuarze znalazły się także inne sztuki w jego reżyserii, m.in. Wyzwolenie (1982) i Wesele (1984 i 1991) Wyspiańskiego, Zemsta Aleksandra Fredry (1983 i 1988), Romulus Wielki Dürrenmatta (1985) oraz Rewizor Mikołaja Gogola (1989).

Na początku lat osiemdziesiątych znaczna część środowiska aktorskiego zaangażowała się w działalność polityczną popierając NSZZ "Solidarność". Dejmek dystansował się od politycznej działalności aktorów. Mimo to w czasie stanu wojennego występował w obronie represjonowanych aktorów. Jednocześnie jednak nie poparł zorganizowanego przez środowisko aktorskie bojkotu Telewizji Polskiej, chociaż zarazem nigdy go nie złamał. Jego postawa w tym czasie była niejednokrotnie krytykowana zarówno przez władze, jak i przez część środowiska teatralnego związanego z opozycją, zaś sam Dejmek unikał jednoznacznego opowiedzenia się za którąś ze stron konfliktu. Wyrazem tej niejednoznacznej postawy był m.in. udział w pracach Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa (był nim wówczas Wojciech Jaruzelski) w latach 1986-1989 oraz objęcie w 1988 funkcji prezesa kontrolowanego przez władze Związku Artystów Scen Polskich (podczas gdy działał także nielegalny ZASP skupiający artystów związanych z opozycją). To Dejmek jednak na początku 1989 doprowadził do porozumienia obu ZASP-ów, a następnie przekazał funkcję prezesa wybranemu na zjednoczeniowym zjeździe w październiku 1989 Andrzejowi Łapickiemu, wówczas już posłowi Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego.

W wyborach parlamentarnych w 1993 Dejmek został wybrany posłem na Sejm II kadencji z listy Polskiego Stronnictwa Ludowego w okręgu warszawskim. W latach 1993-1996 pełnił funkcję ministra kultury i sztuki w rządach Waldemara Pawlaka i Józefa Oleksego.

Do działalności teatralnej powrócił w 1997, zaś w 2001 po raz ostatni powrócił do łódzkiego Teatru Nowego, w którym wyreżyserował Sen Pluskwy Tadeusza Słobodzianka. Zmarł na kilka tygodni przed przygotowywaną premierą Hamleta Szekspira (odbyła się ona 30 stycznia 2003 pod kierunkiem Macieja Prusa).Pochowany został na Cmentarzu Komunalnym na Dołach w Łodzi.

Jego syn Piotr był aktorem i producentem filmowym, a obecnie pracuje w Telewizji Polskiej.

[edytuj] Nagrody i odznaczenia

1952 - Order Sztandaru Pracy II klasy
1955 - Medal 10-lecia PRL
1955 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
1955 - nagroda państwowa II stopnia za działalność artystyczną w Teatrze Nowym w Łodzi
1959 - Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
1967 - Odznaka 1000-lecia
1976 - nagroda Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Miasta Łodzi za wybitne osiągnięcia w dziedzinie kultury i sztuki
1978 - nagroda Herdera za wkład w kulturę europejską
1981 - Zasłużony Działacz Kultury
1981 - nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia za całokształt osiągnięć artystycznych w dziedzinie reżyserii
1984 - Medal 40-lecia PRL
1984 - nagroda państwowa I stopnia za wybitne osiągnięcia reżyserskie i inscenizacyjne polskich sztuk współczesnych
1984 - dyplom honorowy z okazji XXXV-lecia Międzynarodowego Instytutu Teatralnego (ITI) oraz XXV-lecia jego polskiego ośrodka w uznaniu wybitnych osiągnięć popularyzujących w świecie polską sztukę teatralną
1987 - Zasłużony dla Kultury Narodowej
1989 - Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski
1993 - "Kowadło", nagroda krakowskiej "Kuźnicy" za wybitny wkład w rozwój sztuki teatru
1993 - honorowa Odznaka ZAiKS-u
2000 - tytuł Honorowego Obywatela Miasta Łodzi
2002 - doktorat honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego