Order Świętego Stanisława
Z Wikipedii
Order Świętego Stanisława - polski order rycerski, ustanowiony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1765 jako order jednoklasowy. Następnie był to carski order rosyjski, oraz nawiązujące do jego nazwy i tradycji współczesne odznaczenie prywatne.
Spis treści |
[edytuj] Order polski
Order nadawany był corocznie podczas majowych uroczystości ku czci św. Stanisława 8 maja w kościele św. Krzyża w Warszawie.
Do otrzymania orderu należało m.in. udowodnić szlachectwo do przez podanie 4 herbów ze strony ojca (po mieczu) i 4 ze strony matki (po kądzieli). Pierwszym Wielkim Mistrzem Kapituły został król-założyciel. Po jego śmierci i kilkuletniej przerwie kapitułę przejął w 1807 monarcha Księstwa Warszawskiego, Fryderyk August I. Po utworzeniu Księstwa w Królestwa Polskiego mistrzami do 1830 byli carowie Rosji z dynastii Romanowów, którzy przyjmowali też tytuł królów Polski. Kompletną listę nadań przedrozbiorowych i okresu Księstwa Warszawskiego opublikował w 1925 r. Stanisław Łoza "Kawalerowie Orderu Świętego Stanisława 1765—1813." Warszawa 1925, zaś wizerunek Wanda Bigoszewska w książce "Ordery i odznaczenia", Warszawa 1989 ("Interpress").
[edytuj] Odznaczenie rosyjskie
Po upadku powstania listopadowego w 1831 order, podobnie jak Order Orła Białego i Order Virtuti Militari, włączono do grona odznaczeń rosyjskich jako najniższe z nich pod nazwą Królewsko-Carski Order Św. Stanisława - przyznawany był m.in. za zasługi w rusyfikacji. Zmieniony został wygląd insygniów: ze środkowego medalionu awersu usunięto malowaną na porcelanie figurę św.Stanisława i zastąpiono ją splecionymi literami SS (Sanctus Stanislaus), polskie białe orły między ramionami krzyża wymienione zostały na dwugłowe, koronowane orły carskie, leżące na ramionach krzyża, do ok. 1862 z rozpostartymi skrzydłami, później do 1917 roku w formie bardziej zaokrąglonej między ramionami krzyża. Przez pewien czas (do ok. 1870) nadawany był również z koroną (na której był zawieszony krzyż) i mieczami (podłożonymi pod orły). Insygnia po śmierci odznaczonego podlegały zwrotowi do kasy kapituły. Do 1915 wykonywano je z czystego złota, po tej dacie z "metalu wojennego" (tombaku). Kawalerem carskiego orderu św. Stanisława I klasy (z posiadaniem którego związane było dziedziczne szlachectwo - Потомственное дворянство) - był m.in. Ilja Nikołajewicz Uljanow (1831-1886), ojciec Lenina. Order - pozbawiony koron carskich na orłach rosyjskich między ramionami krzyża - nadawany był również (także z mieczami za zasługi wojenne) przez Rząd Tymczasowy Aleksandra Kiereńskiego do chwili wybuchu rewolucji bolszewickiej. Należy jednak zaznaczyć, że nadal (2005) w almanachach aktualnych i byłych domów panujących św. Stanisław wymieniony jest jako jeden z orderów dynastycznych cesarskiej rodziny Romanow-Holstein-Gottorp i że w.ks. Cyryl Włodzimierzowicz (1876 - 1938), pretendent do tronu carskiego w latach międzywojennych, podobno (w rzadkich przypadkach) go nadawał, co było bezpodstawne, gdyż carowie "przywłaszczyli" sobie order po 1831 roku, a car Mikołaj II zrezygnował z wszystkich praw do tronu polskiego i jego honorów 25 grudnia 1916, kiedy to za prawowitą władzę Królestwa Polskiego uznał Radę Regencyjną powstałą we wrześniu 1917 roku.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, order nie został odnowiony. Noszenia rosyjskiego Królewsko-Carskiego Orderu św. Stanisława zabroniono (zob. Bończa-Tomaszewski, Kodeks orderowy, 1939, art. 261).
[edytuj] "Order" współczesny
W 1979 uważający się za Prezydenta Polski na wychodźstwie, Juliusz Nowina-Sokolnicki (nie uznany za legitymowanego Prezydenta przez legalne polskie władze emigracyjne oraz polski rząd po odzyskaniu suwerenności w 1989 roku), wydał dekret z 9 czerwca 1979, przywracający Order św. Stanisława. Jako samozwańczy Prezydent sam obwołał się jego VIII wielkim mistrzem, przedstawicielem w kraju miał być kanclerz kapituły. W 1984 roku wyodrębniając Order z systemu polskich odznaczeń, ogłosił go jako "suwerenny" (na wzór Zakonu Kawalerów Maltańskich), z czego wycofał się w 1996.
Nie była to pierwsza próba stworzenia nowego orderu św. Stanisława, sprzedawanego za pieniądze. Około 1950 powstał we Włoszech Ordine di St.Stanislao, na którego czele miał stać książę Golicyn (?). Miał pięć klas, wygląd orderu stanisławowskiego (jednakowoż na wstędze typu rosyjskiego z dwoma białymi paskami) i nabyć go można było za "dary do kasy kapituły". Działał nieomal do 1970.
Po odzyskaniu przez Polskę suwerenności, Juliusz Nowina-Sokolnicki swoim "dekretem" z 15 września 1990 wyłączył order ze swej "listy" polskich odznaczeń państwowych i przekształcił go w Niezależny Order Św. Stanisława, zachowując stanowisko samozwańczego dziedzicznego Księcia Wielkiego Mistrza Orderu i "dekretując" powrót do wyglądu orderu z czasów Stanisława Augusta (przy tym, na wstędze typu rosyjskiego z dwoma białymi paskami). Dawny Order stał się prywatnym odznaczeniem międzynarodowym. Narodowa Kapituła orderu 1 stycznia 1997 ogłosiła jednak dymisję Nowiny-Sokolnickiego i jako V Wielkiego Mistrza (następnego po IV Wielkim Mistrzu, zdetronizowanym przez Sejm Polski carze Mikołaju I) wybrała zamieszkałego w USA Zbigniewa Kazimierza Dworak-Biziel-Dworakowskiego, byłego wicepremiera i ministra informacji oraz następcę prezydenta w tzw. "rządzie" Sokolnickiego. Jednak w 2002 roku częśc działaczy, skupiona wokół Wielkiego Kanclerza Narodowej Kapituły Stanisława Iwańczaka (dawnego ministra sprawiedliwośći w gabinetach Sokolnickeigo), odwołała Z. Dworaka z urzedu Wielkiego Mistrza wybierając na to stanowisko dyrektora Łazienek Królewskich w Warszawie. Powodem formalnym odwołania Dworaka stały się Jego liczne pseudotytuły arystokratyczne - m.in. tytuł hrabiego Monte Cassino oraz księcia Stanisławowa oraz działalnośc w innej kapitle orderowej - Suwerennym Orderze Sw. Dennisa z Zahnte.
Z kolei część hierarchi katolickiej zaangażowanej w promocję odnowionego orderu, ale jako odznaczenia prywatnego Stowarzyszenia Kawalerów Św. Stanisława (m.in. Prymas Polski) w roku 2002, za Wielkiego Mistrza uznała adj. Marka Kwiatkowskiego, za którym stanęły prowincje orderowe (orderu Sokolnickiego) Finlandia, Malta i Niemcy i większa część kapituły Dworaka-Biziel-Dworakowskiego. Kolejny rozłam w strukturach Orderu Św. Stanisława związany jest z działanością Wielkiego Przeora na Polske tego orderu - Stanisława Pagacza, który został usuniety z kapituły w 2001 roku przez Sokolnickiego. W następnym roku w prasie polskiej ukazały się liczne artykuły naukowe napisane przez polskich historyków, którzy ukazali działalność Juliusza Sokolnickeigo w latach 1972-1990 (okres jego rzekomej prezydentury) w krytyczny sposób. Opisali także metody jakimi posłuzył sie Sokolnicki fałszując nominację na następce prezydenta RP na Uchodzstwie z dnia 22 wrzesnia 1971 roku, a także przedstwili jego biografię bazując na źródłach londyńskich. Wielu działaczy orderu odeszło wówczas od Sokolnickiego, ale nieliczni pozostali przy nim licząc na nowe nadania w postaci tytułó komandorów i przeorów orderu. Po wielu secesjach Sokolnicki związał się z koeljnymi partiami monarchistycznymi w Polsce. Najpierw w połowie lat 90-ych wspólpracował z Polskim Ruchem Monarchistycznym Leszka Wierzchowskiego, któremu w 1995 roku nadął Wielki Krzyz Oderu Sw. Stanisława. Potem po rozłamie w PRM Sokolnicki rozpoczął w 1996 rokuwspólpracę z Polską Liga Monarchistyczną. Jej działacz Zdzisław Czajkowski został mianowany przez Sokolnickeigo Wielkim Przeorem na Polskę. Jednak, kiedy Czajkowski rozpoczął zbyt ozywiona działalność i aktywność polityczną Sokolnicki obawiając sie jego rosnących wpływów i znaczenia w strukturach Orderu usunął Czajkowskiego oraz popierających go zwolenników.
Według strony WWW Orderu niemieckiej jurysdykcji, M. Kwiatkowski ozdobiony jest mianem VIII wielkiego mistrza orderu, bezpośrednio po carze Mikołaju II, co jest bezpodstawne, gdyż jeśli ktokolwiek był legalnym następcą ostatniego cara, to jako wielki mistrz rosyjskiego Królewsko-Carskiego św. Stanisława i byliby nimi legalni pretendenci do tronu Rosji, aż do obecnej, w. ks. Marii Władimirowny, (która uważa się za "Królową Rosyjskiego Królestwa Polskiego", choć jest to też bezpodstawne roszczenie, bowiem w 1831 roku Sejm Polski zdetronizował dynastię Romanowów z tronu Polskiego, a w 1916 roku car Mikołaj II uznał legalność władzy Rady Regencyjnej w Królestwie Polskim co wyklucza pretendentów rosyjskich do jakichkolwiek roszczeń z tytułu bycia Królami Polski). W roku 2004 odłączyła się od Sokolnickiego grupa ukraińskich działaczy wybierając na swojego zwierzchnika niejakiego Yavlova, który ogłosił się najwyższym wielkim mistrzem Międzynarodowego Orderu Św. Stanisława, otrzymując, co ciekawe, poparcie byłych komunistycznych działaczy UPK i Komsomołu. Obecnie ukraiński "order" jest uznany tam jako najmocniejsza organizacja masońska i syjonistyczna (sic!). Kawalerem orderu można zostać po wpłacie 4 000 dolarów amerykańskich na cele charytatywne za Krzyż Wielki Św. Stanisława I-klasy z Gwiazdą i Wielką Wstęga. Najniższa klasa V kosztuje ok. 200 dolarów.
We wrzesniu 2006 roku Leszek Wierzchowski dokonał w imieniu Polskiego Ruchu Monarchistycznego restytucji Orderu Św. Stanisława powołując się na dziedzictwo swej partii z ideami króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego. Rozpoczeto nadawanie orderu z ramienia Rady Regencyjnej PRM, a pierwszeordery nadano jej Wielkiemu Mistrzowi - Leszkowi Wierzchowskiemu.
Rzeczpospolita Polska nie wznowiła Orderu Św. Stanisława, a po 1920 zakazała noszenia współczesnych (wówczas rosyjskich) orderów o tej nazwie. Zakaz nie został uchylony. Nadawanie zatem Orderu św. Stanisława przez kogokolwiek, nawet przez prywatne stowarzyszenie pod patronatem Prymasa Polski, jest również nielegalne.
[edytuj] Zobacz też
- Stanisław ze Szczepanowa
- Order Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny,
- Order Orła Białego,
- Ordery i odznaczenia
[edytuj] Bibliografia
- Wiesław Bończa-Tomaszewski, Kodeks orderowy, (zatwierdzony do użytku przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Ministerstwo Spraw Wojskowych), Warszawa 1939
[edytuj] Zewnętrzne linki
http://www.swstanislaw.ws O działalności Orderu w Polsce po Polsku
