Szarysz

Z Wikipedii

Šariš (pol. Szarysz albo Szarisz, łac. comitatus Sarossiensis, niem. Scharosch, węg. Sáros) - region historyczny, geograficzny i etnograficzny we wschodniej Słowacji.

[edytuj] Geografia

Šariš leży w Zewnętrznych, Centralnych i Wewnętrznych Karpatach Zachodnich. Na północy Šariš sąsiaduje z polską ziemią sądecką i sanocką, na wschodzie z Zemplínem, na południu z Abovem, na zachodzie ze Spiszem.

Pod względem geograficznym Šariš zajmuje górne (północne) części dorzeczy Torysy, Topľi i Ondavy oraz skrawki dorzeczy Hornádu i Popradu. W granicach Šariša znajdują się, w całości lub w części, następujące regiony geograficzne: południowe stoki Beskidu Niskiego, Góry Czerchowskie, Pogórze Ondawskie, Branisko i Bachureń, północne części Kotliny Koszyckiej i Gór Tokajsko-Slańskich. Šariš jest krainą wyżynną i pagórkowatą, w części również górzystą.

Obszar Šariša pokrywa się z obszarem dawnego węgierskiego komitatu Sáros. Po rozbiorze Królestwa Węgier w 1918 Šariš w całości znalazł się na terytorium najpierw Czechosłowacji, a następnie Słowacji. Od 1923 nie stanowi odrębnej jednostki administracyjnej, jednak nazwa "Šariš" jest w powszechnym użyciu wśród mieszkańców, używają jej również na potrzeby turystyki i kultury słowackie władze.

Powierzchnia Šariša wynosi około 3,7 tys. km² (powierzchnia komitatu Sáros w 1910 wynosiła 3.652 km²). Największe miasta Šariša to Prešov, Bardejov, Sabinov i Svidnik. Šariš zamieszkują dziś głównie Słowacy. Z mniejszości narodowych Šariš zamieszkują silnie zasymilowani Rusini i rozproszeni Cyganie.

W przeszłości Šariš zaliczał się do najbogatszych regionów całych Węgier. Obecnie jest jednym z uboższych regionów Słowacji. W ostatnich latach rozwija się tu turystyka i rekreacja. Do największych atrakcji turystycznych zaliczają się miasta Bardejov (wpisany na listę światowego Dziedzictwa UNESCO) i Preszów. Liczne są również zamki z czasów panowania węgierskiego, dziś najczęściej w ruinie, oraz drewniane cerkwie greckokatolickie. W Svidníku, Bardejovie i Raslavicach odbywają się imprezy kulturalne związane z kulturą rusińską. Przyrodniczymi atrakcjami regionu są okalające go pasma górskie i doliny rzek, które również dają warunki do uprawiania sportu. Największym zbiornikiem wodnym (i ośrodkiem sportów wodnych) Šariša jest Veľka Domaša na Ondavie.

[edytuj] Komitat Sáros

Tereny dzisiejszego Šariša Węgrzy trwale opanowali w II połowie XI wieku. Z początku stanowił, wraz z Abovem i regionem Heves, część wielkiego komitatu Novi Castri. Šariš wyodrębnił się jako jego skrajnie północna część w XIII wieku. Ośrodkiem władz komitatu (oraz tzw. stolicy - okręgu samorządu szlacheckiego) był najpierw Zamek Szaryski (Šarišský hrad) w Wielkim Szaryszu, potem różne miejscowości w zależności od osoby żupana, a od 1647 - Preszów. Šarišem władały różne rody magnackie - najdłużej ród Rakoczych (Rákóczi). Do 1775 komitat dzielił się na cztery powiaty, obok których istniało, jako samodzielna jednostka, dominium Makovicy (słow. Panstvo Makovica, łac. Dominium Makovicza). Od 1775 komitat dzielił się na sześć powiatów, z których każdy dzielił się na trzy obwody. Z czasem liczba powiatów doszła do dziesięciu, w tym trzech miejskich.