Cumhuriyet Halk Partisi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Bu maddenin veya bölümün özgün araştırma veya doğrulanamaz ifadeler içerdiği düşünülmektedir.
Lütfen Vikipedi'ye kaynaklar ekleyerek katkıda bulunun. Tartışma sayfasına ayrıntılar için bakınız.


Cumhuriyet Halk Partisi

Genel Başkanı	Deniz Baykal
Genel Sekreteri	Önder Sav
Kuruluş Tarihi	1923 1992
Kurucusu	Mustafa Kemal Atatürk Deniz Baykal
Siyasi Görüşü	Sosyal Demokrasi Milliyetçilik
Eski Genel Başkanları	Mustafa Kemal Atatürk İsmet İnönü Bülent Ecevit Hikmet Çetin
Yeraldığı Hükümetler	İnönü Hükümetleri Ecevit Hükümetleri Anasol-D Hükümeti Anasol-M Hükümeti
Öncülü	CHP
Ardılı	CHP
İnternet Sitesi	[1]

[değiştir] Giriş

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) 9 Eylül 1923`te Mustafa Kemal Atatürk tarafından kuruldu.Türkiye'nin siyasi partilerinden biridir. Sol kanatta yer alır.

Başlangıçta "Halk Fırkası" olan parti 1924 yılındaki kurultayda adını "Cumhuriyet Halk Fırkası" olarak değiştirdi.1927 yılında "Cumhuriyetçilik", "Halkçılık", "Milliyetçilik", "Laiklik" ilkelerini tüzüğüne ekledi.1935 yılındaki kurultayda daha önceki dört ilkeye "Devletçilik" ve "Devrimcilik" ilkeleri eklenerek ilkeler altıya çıkarıldı ve partinin adı Cumhuriyet Halk Partisi oldu.

[değiştir] Atatürk Dönemi

16 Mart 1920'de İstanbul emperyalistlerce işgal edilip Meclisi Mebusan dağıtıldı. Ancak Türk milleti Anadolu'da hem kurtuluş savaşı veriyor, hem yeni bir siyasi rejimi kuruyordu. 23 Nisan 1920'de Büyük Millet Meclisi açıldı. Birinci başkan Mustafa Kemal, ikinci başkan Celalettin Arif idi. İlk Bakanlar Kurulu: Mustafa Kemal (başvekil), Cami Bey (dahiliye), Celalettin Arif (Adliye), İsmail Fazıl (Nafia), Bekir Sami(Hariciye), Adnan Bey (Sıhhiye), Yusuf Kemal (İktisat), Fevzi Paşa (MilliSavunma), İsmet Paşa (Genelkurmay), Hakkı Behiç (Maliye), Rıza Nur (Maarif).

Türkiye tarihinde halk hükümeti dönemi başlamıştır. Mecliste iki grup vardı. 1.Grup Cumhuriyetçilerden, 2.Grup Hilafetçilerden meydana geliyordu. 1920 ile 1923'de cumhuriyetin ilanına kadar geçen dönem meclis yönetimi ne meşruti, ne mutlakıyetçi, ne laik, ne sosyalist ne kapitalist bir yönetimdi, halk yönetimiydi ve anayasadaki devletin dini İslam ibaresine göre bir tür İslam cumhuriyeti idi.

1 Nisan 1921'deki İnönü zaferinden sonra mecliste gruplar birbirine girdi. Müdafaa-i Hukuk Grubu partileşmeye doğru gidiyordu. 10 Mayıs 1921 toplantısında Mustafa Kemal grup başkanı oldu. Aynı zamanda meclis başkanıdır. Selahaddin ve Hüseyin beylerin önderliğinde 2.Grup ögrütleniyordu. Siyasi partiler şekillenmeye başlamıştı. Temmuz 1922'de Rauf Orbay icra vekilleri heyeti başkanlığına seçilir. Basında ve muhalefette Mustafa Kemal'in partileşme tebebbüsleri bolşeviklikle suçlanmaktadır. Oysa Mustafa Kemal şöyle diyerek partinin sınıfsal değil milli olduğunu söyleyecektir: 'Bu milletin siyasi fırkalardan çok canı yanmıştır..Halk fırkası dediğimiz zaman bunun içinde bir kısım değil, bütün millet dahildir.'

8 Nisan 1923 seçimlerini Müdafaai Hukuk grubu kazandı. 9 Eylül'de 9 Umde esaslı halk nizamnamesi tüzüğü kabul edildi ki, bu fırkanın kuruluş tarihidir. Halk Fırkasının amacı, Türkiye'yi tam manasıyla asri bir devlet yapmak, hiçbir fert ve cemiyete imtiyaz tanımamaktır.

Mustafa Kemal Paşa 11 Eylül 1923'de İçişleri Bakanlığı'na dilekçe vererek Halk Fırkası'nı kurdu. Kurucular Refik Saydam, Celal Bayar, Sabit Sağıroğlu, Münir Hüsrev Göle, Cemil Uybadın, Kazım Hüsnü, Saffet Arıkan, Zülfü Bey'di. Genel Sekreter Recep Peker'di. 10 Kasım 1924'e kadar Halk Fırkası olan isim bu tarihte Cumhuriyet Halk Fırkası, Mayıs 1935'de 4. Kurultayda CHP olmuştur.

Mustafa Kemal, karşısındaki istanbul basını ve hilafetçi cepheyi alt ederek 29 Ekim 1923'de cumhuriyeti ilan eder.

Bir yıl sonra muhalefet 17 Kasım 1924'de TCF'yi, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı kurar. Kazım Karabekir, Rauf Orbay, Adnan Adıvar, Ali Fuat, Hüseyin Avni, Cafer Tayyar, Refet, Bekir Sami, Hüseyin Cahit, Sabit fırka kurucularıdır.

1925 yılında Şeyh Sait isyanı çıkar. 4 Martta Takriri Sükun Kanunu çıkarılır, isyanın önderleri idam edilir, bu arada 3 haziranda TCF kapıtılır.

15 Ekim 1927'deki 2. kurultaya kadar CHF reformları gerçekleştirir. 2.Kurultayda 15-20 Ekim arasında Gazi Mustafa Kemal Büyük Nutuk'u okur. Tüzükte CHF'nin cumhuriyetçi, halkçı, milliyetçi siyasi bir cemiyet olduğu, fırkanın umumi reisinin fırkanın kurucusu olan Gazi Mustafa Kemal Hazretleri olduğu yazılır.

1930'a kadar CHP halkçılığı yolsuzluklarla sarsılınca ortaya çıkan Fethi Bey'in Serbest Cumhuriyet Fırkası muhalefeti halktan büyük oy alır, ancak aynı yıl parti kendini fesheder.

10 Mayıs 1931'de 3.Kurultayda tek particilik kökleşti. 4. Kurultay 9 Mayıs 1935'deydi ve Atatürk'ün katıldığı son kurultaydır. Burada artık parti devleti hakimiyeti ve katı devletçilik ilan edilmektedir. 1932'de Atatürk ile İnönü arasındaki görüşü ayrılığı, İnönü ile Bayar mücadelesi ortaya çıkmıştır. Eylül 1937'de Celal Bayar başbakandır.

10 Kasım 1938'de Atatürk vefat etti. CHP kurucusu ve değişmez genel başkanıydı. 26 Aralıkta Olağanüstü Kurultay toplandı. İsmet İnönü genel başkan oldu, aynı zamanda cumhurbaşkanı seçildi. İnönü, partiyi 1950'ye kadar milli şef olarak iktidarda tuttu.

[değiştir] İnönü Dönemi

1950 Demokratların devrimine kadar olaylar şöyle gelişti: Celal Bayar tasfiye edildi. 1938 ara seçimlerinde muhalif eski generaller Kazım Karabekir, Fethi Okyar, Naci Tınaz, Hasan Rıza Soyak, Ali Fuat meclise girdiler. 29 Mayıs 1939'da 5.Kurultayda şiddetli demokrasi tartışmaları yaşandı. İkinci Dünya Savaşı yıllarında büyük sıkıntı çekilirken, savaş zenginleri türedi, Milli Korunma Kanunu çıkarıldı, Varlık Vergisi faciası yaşandı. 8 Haziran 1943'de 6.Kurultay toplandı. 23 Şubat 1945'de Almanya ve Japonya'ya savaş ilan edildi, 24 şubatta Birleşmiş Milletler'e girildi.

7 Ocak 1946 Türk demokrasisi için bir başlangıçtır. Celal Bayar Demokrat Parti'nin (DP) kurulduğunu ilan etmiştir. 21 Temmuz 1946 seçimleri sonucu: CHP 396, DP 62, Bağımsızlar 7. Demokrasiye geçişin bu ilk genel seçiminde DP kazanamamıştır ama CHP kaybetmeye başlamıştır.

1947'de CHP iktidarı IMF ve Dünya Bankası'yla anlaştı. Truman Doktrini ile ABD'den yardım aldı. 12 Temmuz bildirisi ve 35'ler Olayı ile partide bölünmeler başladı. Parti içinde 35 milletvekili güvensizlik oyu vererek muhalefet etmeye başladı. Recep Peker dönemi bitti.

1949 yılındaki 7.Kurultayda önemli kararlar alındı. Tek parti baskıcılığından demokrasiye geçişte dini baskılarda yumuşama ve reformlar başladı.İmam hatip kursları açıldı, hacca gitmek serbestleşti, ilkokullara seçmeli din dersi konuldu, türbeler tekrar ziyarete açıldı. 4 şubat 1949'da TBMM'de ezan okundu, Mayısta İstiklal Mahkemeleri Kanunu kaldırıldı.

Son tek parti dönemi CHP hükümeti başbakanı Şemsettin Günaltay'dı. 22 Mayıs 1950'ye kadar görevde kaldı.

14 Mayıs 1950 seçimleriyle bir devir kapandı. DP zafer kazandı. Seçim sonuçları: DP 408, CHP 69. CHP artık muhalefettedir.

29 Haziranda CHP 8.Kurultayı yapıldı. Eylül 1951 araseçimlerinde DP 20 milletvekilliğinin 18'ini kazandı. 26 Kasımda 9.Kurultay toplandı. 18 Şubat 1952de meclis NATO'ya girişi onayladı. 1953de CHP parti malları hazineye devredildi. 22 Haziran 1953de 10.Kurultay açıldı. 2 Mayıs 1954 seçimlerinde CHP 3 milyon oy ile 31 milletvekili çıkardı. DP 5 milyon küsur oyla 490 milletvekili.

1954 yenilgisi partiyi karıştırdı. 26 Temmuzdaki 11.Kurultayda Nihat Erim sahneye çıkmaktadır. Kasım Gülek, İnönü'ye rağmen genel sekreter seçilir.

21 Mayıs 1956da 12.Kurultay yapılır. Kasım Gülek yıpranır ama yeniden genel sekreterdir.

9 Eylül 1957'deki 13.Kurultay'a Millet Partisi ile Hürriyet Partisi katılmıştır.

27 Ekim 1957 seçimleri sonucu: DP 421, CHP 173. DP küçülmekte, CHP büyümektedir. CHP 18 ilde tam liste kazanmıştır. Oy oranı yüzde 51.4'e çıkmıştır. CMP 4, HP 4 milletvekilliği ile meclise girmiştir. 14.Kurultay 12 Ocak 1959'da yapıldı, Kasım Gülek'in gücü zayıflatıldı. Eylülde Kasım Gülek istifa etti, genel sekreter İsmail Rüştü Aksal oldu.

İnönü, Uşak'ta taşlı sopalı saldırıya uğradı. Menderes ile İnönü sert tartışmalara girdiler. 1960 yılının Nisan ayında DP Meclis Tahkikat Encümeni'ni kurdu. 18 Nisan günü İnönü'nün DP'lilere, bu yolda devam ederlerse, baskı yönetimi olurlarsa, 'ben de sizi kurtaramam' dediği tarihtir.

27 Mayıs 1960. Askeri ihtilal veya darbe. CHP'liler sevinç içinde. CHP ile 27 Mayısçılar arasında görüş birliği vardır. Sadece, ocakbucak örgütlerinin kapatılması ve seçim tarihinde anlaşamazlar.

9 Temmuz 1961de referanduma sunulan askeri dönem anayasası halkın %65'inin oylarıyla yürürlüğe girdi.CHP seçim çalışmalarını sürdürürken partide Kasım Gülek hizibi ortaya çıktı. 24 Ağustos 1961 15.Kurultayında Kasım Gülek'in siyasi hayatı biter, İnönü genel başkan, İsmail Rüştü Aksal genel sekreterdir.

15 Ekim 1961 seçimlerine CHP, AP, YTP, CKMP katılır, sonuçlar (yeni rejimde senato vardır): Mecliste: CHP 173, AP 158, YTP 65, CKMP 54. Senatoda: CHP 36, AP 71, YTP 27, CKMP 16.

60'lı yıllarda CHP'deki değişiklik merkezden sola doğrudur. 24 yıl sonra İsmet İnönü yeniden başbakandır, 20 Kasım 1961 tarihinde. 1 Haziran 1962'yekadar AP ile yapılan koalisyon hükümeti. 25 Haziranda tekrar başbakanlık görevi verilen İnönü YTP ve CKMP ile koalisyon kurar, güvenoyu alır, ancak 31 milletvekili güvensizlik oyu verir.

14 Aralık 1962'deki 16.Kurultayda genel merkezciler, Gülek-Erimciler, üçüncü dünyacılar tartışır. İhraçlar, istifalar partiyi zayıflatır. 16 Kasım 1963 araseçimlerinde AP kazanır. YTP ve CKMP oy baybedince, hükümet düşer. 2 Aralıkta İnönü istifa eder. AP lideri Ragıp Gümüşpala hükümeti kuramaz, Üçüncü İnönü hükümeti 25 Aralıkta kurulur. 13 Şubat 1965'e kadar görevde kalır.

1965 seçimlerine CHP ortanın solu kimliğiyle girer. 10 Ekim 1965 seçim sonuçları: CHP 134, AP 240, MP 31, YTP 19, TİP 14, CKMP 11, Bağımsız 1.

1965 seçimleri, 50 seçimleri gibi bir dönüm noktasıdır. AP zafer kazanmış, CHP anamuhalefet partisi olmuştur. Ortanın solu Moskova yolu diye sağ partilerce propagandası yapılmıştır. Adnan Menderes ve arkadaşlarının 27 Mayısçılarca şehit edilmeleri unutulmamış, halkın çoğunluğunun DP'nin mirasçısı AP'yi desteklemesi karşısında rejim sağa kaymıştır.

CHP'de artık İnönü döneminin sonu yaklaşmaktadır. Yeni bir yıldız, Bülent Ecevit'tir. 24 Ekim 1966 18.Kurultayda genel sekreter seçilir. 28 Nisan 1967 olağanüstü kurultayında partiden kopmalar başlar, 48'ler grubu partiden ayrılır. 18 ekim 1968'de 19. Kurultay toplanır. İnönü-Ecevit listesi kazanır.

12 Ekim 1969 seçimlerinde CHP yine kaybeder: CHP 143, AP 256. Diğer partiler: GP 15, BP 8, MP 6, YTP 6, TİP 2, MHP 1, bağımsızlar 13. 70 darbesi yaklaşırken AP ile CHP arasında ideolojik gerginlik artmıştır, ordu memnun değildir. 3 Temmuz 1970'de 20.Kurultay toplanır.

12 Mart Muhtırası'nda Ecevit genel sekreterlikten istifa eder. 19 Martta CHP istifa ettirilen Nihat Erim başbakanlığa atanır.

5 Mayıs 1972. 5.Olağanüstü Kurultay. İsmet İnönü'nün başkanlıktan istifasıyla 33 yıllık şefliğin bitişi, Ecevit döneminin başlayışı.

[değiştir] Ecevit Dönemi

14 Mayıs 1972 Özel Kurultayında Ecevit genel başkan seçildi. 30 Hazirandaki kurultayda ise İnönü veda etti. Ecevit, asker destekli Melen hükümetine 5 bakan vererek destek oldu. Ancak 5 Kasımda Melen'le anlaşamayarak bakanları çekti. 6 Kasımda İnönü partiden ayrıldığını açıkladı. Peşinden 17 milletvekili CHP'den istifa etti.

28 Mart 1973'de Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın görevi bitti. Org.Faruk Gürler'i seçtirmek isteyen demokrasi dışı güçlere karşı CHP ile AP işbirliği yaptı. 6 Nisanda Fahri Korutürk cumhurbaşkanı seçildi.

Yeni CHP akgünlere doğru Karaoğlan Ecevit'le yürüyordu. 14 Ekim 1973 seçimlerinden zaferle çıkan Ecevit'in demokratik sol CHP hareketi başarılı olmuştu. Seçim sonuçları: CHP 185, AP 149, MSP 47, DP 45, CGP 13, MHP 3, TBP 1, BAĞIMSIZLAR 6. 9 Aralık yerel seçimlerinde oy oranını artırdı. Oy oranı %37 ile %41 arasındaydı.

Ancak seçimi kazanmak tek başına iktidar olmak demek değildi. 27 Ekim-8 kasım arasında Ecevit'in hükümet kurma çalışmaları sonuçsuz kaldı. 13 kasımda görevi alan Demirel de hükemeti kuramadı. Nihayet 16 Ocak 1974'de görevi alan Ecevit CHP-MSP koalisyonunu kurdu. Başbakan Bülent Ecevit, yardımcısı Necmeddin Erbakan. Rejimin kurucu partisi, İslamcı partiyle hükümeti kurmuştu, ancak 7.5 ay sürdü. Bu hükümet döneminde 20 Temmuz 1974'de Kıbrıs Barış Harekatı yapıldı. MSP'nin olumsuzluklarıyla hükümet 18 Eylül 1974'de Ecevit'in istifasıyla sona erdi.

14 Aralık 1974 kurultayında Deniz Baykal ve Mustafa Üstündağ yeni genel sekreter yardımcıları, Orhan Eyüboğlu genel sekreterdir. 1975'de Milliyetçi Cephe kurulmuştur, AP-MSP-CGP-MHP ortaklığı. İç çatışmalar, anarşi ve terör artmaktadır. Ekonomik bunalım ve siyasi cinayetler son derece tehlikeli tırmanmaya sebep olmaktadır. 12 Ekim 1975 araseçimlerinde AP ve CHP oylarını artırmıştır. CHP içinde Baykalcılarla Eyüboglu-Topuzcular arasında bir mücadele başlamıştır. 8 martta yönetimden Deniz Baykal, Haluk Ülman, Erol Çevikçe, Adil Ali, Tankut Akalın istifa ettiler. 27 kasım 1976 kurultayında yabancı sosyal demokrat ve sosyalist partililer vardı. Orhan Eyüboğlu genel sekreter oldu, yardımcıları Ali Topuz, Hasan Esat Işık, Mustafa Üstündağ, İsmail Hakkı Birler'di.

5 Haziran 1977 seçimlerinde CHP zafer kazandı ama iktidar olamadı. Seçim sonuçları: CHP 213, AP 189, MSP 24, MHP 16, CGP 3, DP 1, BAĞIMSIZLAR 4. Senatoda: CHP 28, AP 21, MSP 1. 14-21 Haziran arasında Ecevit azınlık hükümetini kurmuştur, ancak meclisten güvenoyu alamayarak görevi bırakmıştır. 1 Ağustos 1977'de İkinci MC (Milliyetçi Cephe)hükümeti kuruldu. 11 Aralıktaki yerel seçimlerde CHP başarılıydı. Oylarını yitiren MC partileri dağıldı. AP'den şu milletvekilleri ayrıldı: Orhan Alp, Tuncay Mataracı, Şerafettin Elçi, Mete tan, Güneş Öngüt, Ahmet Karaaslan, Hilmi İşgüzar, Enver Akova, Ali Rıza Septioğlu, Mustafa Kılıç ve Cemalettin İnkaya. 31 Aralıkta gensoruyla MC düşürüldü. Üçüncü Ecevit hükümeti bağımsızlarla kuruldu ve güvenoyu aldı. Ancak bir süre sonra bağımsızların deklerasyonu ve AP'nin gensorularıyla hükümet dağıldı. 14 Ekim 1979 araseçimlerinde boştaki 5 milletvekilliğini AP kazanınca 16 ekimde Ecevit istifasını verdi. 12 Kasımda Süleyman Demirel, 12 Eylül darbesiyle gideceği hükümeti kuruyordu. Artık CHP'nin kurultayı değil kendisi de tarihe karışacaktı.

12 Eylül 1980'de TSK yönetime el koydu, siyasi partileri dağıttı, liderlerini gözaltına aldı. Bülent Ecevit, Hamzakoy'a gönderildi, Demirel'le beraber. Bir ay gözetim altında kaldı, 11Ekimde bırakıldı, fakat siyasi faaaliyeti yasaklandı. 30 Ekimde Ecevit CHP genel başkanlığından istifa etti. Yayınladığı bildirinin açıklanmasını MGK engelledi.

Ecevit 21 şubat 1981'den sonra Arayış dergisini çıkardı. Siyaset yasaklarını çiğnediği gerekçesiyle sık sık cezaevine girdi, 9 ay hapis yattı.

16 Ekim 1981'de Milli Güvenlik Konseyi kararıyla siyasi partiler kapatıldı. Yönetim zaten partileri ve liderlerini dağıtmıştı. Ecevit CHP'nin kapatılmasını bildiriyle kınadı.

[değiştir] Yeni CHP ve Deniz Baykal Dönemi

12 Eylül yönetimi CHP'nin devamı olan SODEP'i veto ede ede 6 Kasım seçimlerine sokmadı. Necdet Calp'ın HP'si ise başarı sağlayamadı. SODEP ile HP birleşti. SHP doğdu. HP genel başkanı 1985'de Aydın Güven Gürkan olmuştu. Gürkan, Rahşan Ecevit'le birleşmeyi görüştü, sonuç alamadı, Erdal İnönü'yle görüştü, olumlu sonuçlandı. 21 Eylülde birleşme protokolü imzalandı. SHP genel başkanı 1986 mayıs ayına kadar Aydın Güven Gürkan oldu. 30 mayıstaki SHP 2.Olağanüstü Kurultayında Erdal İnönü genel başkan seçildi. Ecevit ise başka bir parti kurdu: DSP (14 Kasım 1985). Aralık 1986'da kurulan Halk Partisi 84. maddeyi aşmak için kurulan bir tabela partisiydi ve aynı ay sonunda DSP'ye katıldı, DSP 24 kişiyle meclise girdi.

Bu 80'li yıllar CHP mirasının paylaşılması yıllarıdır. 25 Mart 1984 yerel seçimlerinde, 6 Kasım 1983 genel seçimlerini kazanan ANAP kazandı, SODEP ikinci, DYP üçüncü parti oldu. Bu sonuç aslında 6 Kasıma girmesi yasaklanmış DYP ve SODEP'in dirilmesinin başlangıcıydı. Netekim 28 Eylül 1986'daki araseçimde ANAP geriledi, SHP %22 oy aldı. Erdal İnönü meclise girdi. DSP kazanamamıştı.

6 Eylül 1987'de ANAP referanduma gitti. Halka yasaklar kalksın mı, kalsın mı diye soruldu. Sonuçlar: Evet kalksın %50,16, Hayır kalkmasın %49,84. 13 Eylülde Bülent Ecevit DSP'nin başına geçti. Süleyman Demirel de DYP başkanlığını devraldı.

29 Kasım 1987'de yasaksız seçimlerde ANAP 292, SHP 99, DYP 59 milletvekili çıkardı.

25 Haziran 1988'de Erdal İnönü SHP genel başkanlığına yeniden seçildi. Ancak partiye Deniz Baykal grubu hakim oldu. 26 Mart 1989 yerel seçimlerinde SHP kazandı. Ama ANAP'ın hakimiyeti vardı. 80'li yıllar Özal yılları oldu. Turgut Özal 89 seçimlerinde ANAP'ın yok olacağını anlayarak 9 Kasımda Kenan Evren'den boşalan cumhurbaşkanlığına SHP ve DYP'nin muhalefetine rağmen seçildi. 12 Aralık 1990'da İnönü ile Demirel buluştu, ortak bildiri imzalayarak erken seçim istediler. SHP'den Kürt kökenli milletvekilleri ihraç edildi. İnönü-Baykal mücadelesi başladı.29 Eylül 1990'daki SHP 6.Olağanüstü Kurultayında Erdal İnönü başkan seçildi, genel sekreterliğe Hikmet Çetin geldi. 1991 seçimlerinde artık DSP de vardı. 20 eKİM 1991 seçimlerini DYP kazandı. Sonuçlar şöyleydi: DYP 178, ANAP 115, SHP 88, RP 62, DSP 7.

HEP, SHP'den ayrıldı, kapatma davası açılınca DEP kuruldu. Ancak o da kapatıldı. 11 Mayıs 1994'te HEP, DEP mensupları HADEP'i kurdular. Süleyman Demirel 20 Kasım 1991'de SHP ile koalisyon hükümetini kurdu. Haziran 1992'de 12 Eylülün bir yasası kaldırıldı, eski partilerin açılabilmesi sağlandı. Eski CHP'liler harekete geçti. Erol Tuncer, Hayrettin Uysal, Altan Öymen, Metin Somuncu, Metin Tüzün, Erdoğan Bakkalbaşı, Coşkun Karagözoğlu, Orhan Akbulut, Avni Gürsoy, Güler Gürpınar, Mehmet Gümüşlü, Hayri Öner, Celal Doğan, Nebil Oktay, Nail Atlı, Mehmet Dedeoğlu, Çetin Bozkurt, Hüseyin Doğan, İlyas Kılıç, İsmet Atalay, Orhan Vural. Bunlar CHP'nin kapatıldığında son yöneticileriydi.

9 Eylül 1992'de yeni CHP'nin açılış kurultayı yapıldı. Genel başkan Deniz Baykal oldu. Ecevit, işbirliğine ret cevabı verdi. Erdal İnönü de SHP'de birleşelim dedi. 15 Mart 1993'de ilk parti meclisinde genel sekreterliğe Ertuğrul Günay seçildi. Genel başkan yardımcıları İsmail Cem, Erol ÇEvikçe, Hasan Fehmi Güneş, Adnan Keskin, İstemihan Talay, Ali Topuz'du.

90'lı yılların siyaseti tam yerine oturamadı, SHP çalkalandı, CHP'ye geçen birçok SHP'li vardı. SHP giderek dağıldı. 24 Ocak 1993'de Uğur Mumcu'nun bombalı suikastta öldürülmesi, Madımak Oteli katliamında 37 kişinin yakılması, İSKİ müdürü Ergun Göknel yolsuzluğu olayları SHP'yi bitirdi. Özal'ın ani vefatı ve 16 Mayıs 1993'de Demirel'in cumhurbaşkanı seçilmesi siyaseti altüst etti. 3 Haziranda DYP başkanı Tansu Çiller olmuştu. 6 Haziranda İnönü başkanlığı bırakacağını açıkladı. Murat Karayalçın başkan oldu. 26 Mart 1994 yerel seçimlerinde CHP sahneye çıktı, gerçi %4 oy almıştı ama sol zaten silinmişti. Birleşme turları başladı. 18 Şubat 1995'de Hikmet Çetin genel başkan seçilerek SHP-CHP birleşmesi yapıldı, SHP tarihe karıştı.

9 Eylül 1995'deki kurultayda ise Deniz Baykal genel başkanlığa geldi. 30 Ekimde Çiller ile bir koalisyona girdi. 24 Aralık 1995 seçimlerine koalisyonla giren CHP seçimde eridi. Sonuçlar: RP 158, DYP 135, ANAP 132, DSP 76, CHP 49. Seçimden sonra Erbakan-Çiller koalisyonu kuruldu. 28 Şubat sürecinin ardından RP, 16 Ocak 1998'de kapatıldı. ANAP-DSP-DTP koalisyonu kuruldu ve ülke yeni bir erken seçime gitti.

18 Nisan 1999 seçim sonuçları: DSP 136, MHP 129, FP 111, ANAP 86, DYP 85. CHP %8 OY almıştı, ama meclise giremedi. Askeri darbeler dışında CHP ilk defa tarihinde meclis dışında kalmıştı. Ecevit 20 yıl sonra başbakan oldu. DSP-MHP-ANAP hükümeti kuruldu.

Deniz Baykal 22Nisan'da istifa etti. 22 Mayıstaki 9.Olağanüstü Kurultay'da Altan Öymen genel başkan seçildi. Bitmeyen kurultaylar sonunda Deniz Baykal yeniden genel başkan oldu ve CHP 2002 seçimlerinde AKP'nin ardından meclise girerek anamuhalefet partisi olarak tekrar siyasi hayata döndü. Bu defa DSP meclise girememiş, Ecevit hastalanarak hastaneye kaldırılmıştı.

CHP'nin 2004 yılındaki mahalli idareler seçimlerinde muhalefette olmasına rağmen oy kaybetmesi, parti içinde tartışmalara neden olmuş, 2005'te yapılan olağanüstü kurultay'da genel başkanlığa aday olan Mustafa Sarıgül, Baykal'a karşı başarılı olamamıştır.

[değiştir] CHP üzerine tartışmalar

CHP, Türkiye siyasi tarihinde kurucu partidir, Atatürk'ün partisidir. Tek parti yönetimi şeklinde 1923'den 1950'ye kadar ülkeyi yönetmiştir. CHP tartışmaları şu noktalarda toplanmaktadır:

1. Totaliter veya otoriter, devletçi bir partidir.

2. Vesayetçidir.

3. Bürokratik merkeziyetçidir, elitisttir.

4. Recep Peker'in faşist olmasına karşın Atatürk şöyle diyordu: 'Biz öyle bir rejim istiyoruz ki, bu memlekette bir gün padişahlığa taraftar olanlar dahi fırka kurabilsinler!'

5. Tek parti diktatörlüğüne yakındır.

6. Sosyal demokrat bir parti Kemalizm'le hesaplaşmalıdır.

7. 1999 seçimlerinde neredeyse tarihe karışacak parti, bundan ders almamıştır.

8. Solun parça parça olması demokrasinin zararınadır.

9. CHP'nin kurucu parti kimliği Atatürk'ün vefatıyla bitmiştir. İnönü CHP'si de Ecevit CHP'si de farklıdır. Deniz Baykal CHP'si oluşum içindedir.

10. Sağ eleştirilere göre CHP ilk döneminde dinsiz, ikinci döneminde komünisttir.

11. CHP laikliğin savunucusu, Atatürk'ün varisi, çağdaşlaşmanın dinamiğidir.

11a. CHP faşist veya nasyonalist değildir, pragmatik, halkçı partidir. Geleneksel siyasi yapının cumhuriyet adı altında devam etmesi sürecidir.

11b. CHP'nin yaptıkları inkılapçılık hareketleriyle halkçılık çelişir. 6 Ok, valilerin bir dönem il başkanları haline getirilmesi, 2.Meclise milli mücadele komutanlarının girmesinin engellenmesi, TCF ve SCF 'nin kapatılması, kapanmaya mecbur edilmesi, Atatürk adının halk üzerinde tapınç unsuru yapılması, tek parti tek yol anlayışı, resmi ideoloji baskısı, bütün bunlar demokrasi yokluğudur.

12. Recep Peker'in 'Türkiye Cumhuriyeti bir parti devletidir' despotik anlayışı 1950'ye kadar ehveni şer bir diktatörlüğün CHP'ye hakim olmasına sebep olmuştur.

13. İnönü, 2.Dünya Savaşından sonra Batı'nın da zorlamasıyla demokrasiye geçmeye çalıştı ancak 'diktatörlük devrimle yıkılmaya mahkumdur' diyerek iktidarı DP'ye devretmemek için her türlü engeli çıkardı. Hüseyin Cahit şöyle yazıyordu: 'DP lazımdır, fakat kontrol ve tenkit mevkiinde kalmalıdır.' (Ulus, 14 Eylül 1948).

13a. 21 Temmuz 1946 seçimlerinden önce Amerika'ya giden Feridun Cemal Erkin ve Nihat Erim, İnönü'nün çokpartili rejime geçeceği mesajını Amerikalılara ilettiler. Ancak seçimlere DP ve diğer partilerin tam hazırlanması önünde engeller konuldu. Seçimlere hile karıştı. Açık oy gizli tasnif sistemi vardı ve oy pusulaları sayımdan sonra yakılıyordu.

14. Demokrat Parti ile başlayan demokrasi devriminin hazin bir şekilde son bulmasında CHP suçludur. İktidar elitleri DP'yi hazmedemediler.

15. De Gaulle, 'dün konuştuğum insanları bugün idam edenlerle görüşmem' derken, CHP ile militarist darbeciler arasında DP'ye karşı işbirliği vardı, veya en azından o dönemin CHP'si demokrasi için kılını kıpırdatmadı.

16. CHP askeri cuntacılığa tam olarak karşı durmamıştır. 27 mayısta rejim çökerken, MBK CHP'ye dokunmadı, bütün darbeyi DP yedi. CHP'liler yalan ve iftiralarla siyaset yaptı: Ağrı ve Kars Ruslara satılmıştı, öğrenciler Et-Balık Kurumu'nda kıyma yapılmıştı vs.

17. 12 Eylül 1980 askeri darbesinde ise Atatürk'ün partisi CHP de kapatıldı. CHP mirası parçalandı, CHP artık bir daha eski CHP olmadı.

18. CHP tek parti döneminde diktatördüyse, 1923-1950 arasında neden askeri darbe olmadı? Ya CHP ile ordu bütünleşmişti, yahut Fevzi Çakmak'ın uzun süre genelkurmay başkanı olmasından, ya da darbe yapacak sağ parti bulunmamasındandı.

19. CHP ulusalcılıkla militarizmi karıştırmış görünüyor. Rejimdeki ideolojik gerginlik her zaman sürüyor ve CHP bu gerginliği laiklikle ve irtica söylemiyle kalıplaştırıyor.

20. Tekparti demek inkılaplarla toplumu sarsmak, günlük hayatı tepeden yönlendirmek, düşünce ve vicdan özgürlüğünün olmaması demek, jandarma dipçiği, vergi zulmü, yol vergisi ve varlık vergisi despotizmi, karne ve kuyruk demek, geleneksel dini yaşayışa müdahale demek.

21. Sıradan vatandaşın demokrasi anlayışı karnını doyurmak, hür yaşamak, istediğine oy vermek, fikrini serbestçe açıklamak ve teşkilatlanmaktı. Siyasi partilerin sık sık kapatılıp açılması seçmeni politik yılgınlığa sürükledi, sandığa bile gitmeyecek kadar yıldı. CHP seçmenin arkasında duramadı.

22. Parti yönetiminde demokrasi yoktur. Halka karşı sosyal mühendislik kafası hala vardır. Kurguculuk, kartezyen akılcılık, pozitivizmden vazgeçmiş görünmüyor.

23. İnsan hakları söylemi aldatıcıdır. Çağdaşlık, ilericilik, devletçilik, asker himayesinde iktidara gelmenin kılıflarıdır.

24. CHP genel sekreter yardımcısı, 28 Şubattaki balans ayarı için 'çok normal, çok doğal bir yaklaşım' diyerek antidemokrasiyi teşvik etmiştir.

25. CHP Avrupa Birliği, Batı tarzı sosyal demokrasi, dini istismar konularında samimi değildir.

26. CHP dinle barışmaktadır. Hikmet Çetin'in umre, Deniz Baykal'ın bayram namazı görüntüleri.

27. CHP Atatürk'ün kurduğu partiydi. Atatürk'ten sonra partililerce Atatürk'ün çizgisinden saptırıldı. Vatandaşların zorunlu olarak Atatürkçü yapılması benimsendi.

28. CHP ulusal cemaatçi bir partidir. Küreselleşmeye, Amerika'ya karşıdır. İçe kapalı, merkezcidir. AKP'yi demokrasiye çekmek yerine, irticai açıklarını kollamaktadır. Halkçı olmasına rağmen, yukarıdan vaazcılığa devam ediyor.

29. CHP, saltanatı ve hilafeti kaldırdı, dünya diktatörlüklerle çalkalanırken, kendine özgü kalkınmacı bir yön çizdi. Atatürk, diğer diktatörlerle kıyaslanamaz.