Кірыліца

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Кір́ыліца (кірылічны альфабэт, кірылічная абэцэда або кірылічная азбука) — альфабэт^[1], якім паслугуюцца шэсьць славянскіх моваў — баўгарская, беларуская, македонская, расейская, сэрбская і ўкраінская, а таксама некалькі дзясяткаў іншых моваў былога СССР і краінаў Азіі.

Кірыліца разьвілася з глаголіцы, якую ў 9-м стагодзьдзі распрацавалі два браты Кірыла і Мяфодзій (Мятодый). У адрозьненьні ад глаголіцы кірыліца мае значна больш падабенства да грэцкага альфабэту. Што да гісторыі стварэньня кірыліцы, навукоўцы пакуль не прыйшлі да канчатковага кансэнсусу. Найбольш верагодным стваральнікам кірыліцы лічыцца Клімэнт з Охрыду, вучань братоў Кірылы і Мяфодзія.

[рэдагаваць] Альфабэты славянскіх моваў

[рэдагаваць] Беларускі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж	З з	І і	Й й
К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ў ў
Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Ґ ґ – ужывалася да 1933 году, а таксама ўжываецца цяпер у мовазнаўчых тэкстах. Некаторыя мовазнаўцы выступаюць за вяртаньне літары ў альфабэт. (Месца - пасьля Г);
ДЖ дж – дзьве літары, але адзін гук. У некаторых публікацыях пазначаецца ў альфабэце пасьля Д;
ДЗ дз – так сама, як і ДЖ.

[рэдагаваць] Баўгарскі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ж ж	З з	И и	Й й	К к
Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ф ф	Х х
Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ь ь	Ю ю	Я я

Як беларускі, апрача:

Няма Ў;
Няма Ё;
И замест І;
Няма Э (а "Е" вымаўляецца як "Э");
Щ вымаўляецца "шт";
Ъ – галосны гук (шва).

[рэдагаваць] Македонскі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Ѓ ѓ	Е е	Ж ж	З з	Ѕ ѕ	И и
Ј ј	К к	Л л	Љ љ	М м	Н н	Њ њ	О о	П п	Р р	С с
Т т	Ќ ќ	У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Џ џ	Ш ш

Як беларускі, апрача:

Няма Ў;
Няма Ё;
И замест І;
Няма Й (замест яго J);
Няма Э (а "Е" вымаўляецца як "Э");
Љ љ – мяккі эль;
Њ њ – мяккі энь;
Ѓ ѓ - мяккі ~"гь";
Ќ ќ - мяккі ~"кь";
Џ, џ - як беларускі "дж";
Ѕ, ѕ - як беларускі "дз";
Няма Ю і Я;

[рэдагаваць] Расейскі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж	З з	И и	Й й
К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ф ф
Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Як беларускі, апрача:

Няма Ў;
И замест І;
Щ щ – мяккі доўгі "ш" (некаторыя лінгвісты ўважаюць за асобны гук). Там, дзе звычайна ў беларускай мове ўжываецца "шч";
Ъ ъ – цьвёрды знак. Адыгрывае тую ж ролю, што апостраф у беларускай мове;
Г г – выбухны гук, адпавядае нашаму Ґ, а не Г;
Ё ё — ужываецца факультатыўна, пры ўпарадкаваньні паводле альфабэту не адрозьніваецца ад Е е.

[рэдагаваць] Стараславянская азбука

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Є є	Ж ж	Ѕ ѕ	З з	І і	Ї ї
И и	Ћ ћ	К к	Л л	М м	Н н	О о	Ѻ ѻ	П п	Р р	С с
Т т	Ѹ ѹ	Ф ф	Ѳ ѳ	Х х	Ѡ ѡ	Ѿ ѿ	Щ щ	Ц ц	Ч ч	Ш ш
Ъ ъ	ЪІ ъі	Ь ь	Ѣ ѣ	Ю ю	Я я	Ѥ ѥ	Ѧ ѧ	Ѫ ѫ	Ѩ ѩ	Ѭ ѭ
Ѯ ѯ	Ѱ ѱ	Ѵ ѵ

[рэдагаваць] Сучасны сэрбскі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Ђ ђ	Е е	Ж ж	З з	И и	Ј ј
К к	Л л	Љ љ	М м	Н н	Њ њ	О о	П п	Р р	С с	Т т
Ћ ћ	У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Џ џ	Ш ш

Як беларускі, апрача:

Няма Ў;
Няма Ё;
И замест І;
Няма Й (замест яго J);
Няма Э (а "Е" вымаўляецца як "Э");
Љ љ – мяккі эль;
Њ њ – мяккі энь;
Ђ ђ - мяккі ~"дзь";
Ћ, ћ - мяккі ~"ть";
Џ, џ - як беларускі "дж";
Няма Ю і Я.

[рэдагаваць] Украінскі альфабэт

А а	Б б	В в	Г г	Ґ ґ	Д д	Е е	Є є	Ж ж	З з	И и
І і	Ї ї	Й й	К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с
Т т	У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ю ю	Я я	Ь ь

Як беларускі, апрача:

Няма Ў;
Няма Ы;
Няма Э (а "Е" вымаўляецца як "Э");
Є є – вымаўляецца як беларускі Е;
Щ щ – вымаўляецца як беларускі "шч";
И и – вымаўляецца як беларускі Ы;
Ї ї - вымаўляцца як і у "іншы";

[рэдагаваць] Іншыя мовы

Акрамя вышэй названых шасьці славянскіх моваў, нейкай формай кірылічнага альфабэту карыстаюцца (або карысталіся) наступныя мовы:

Славянскія
- Русінская мова
- Царкоўнаславянская мова
Каўказскія
- Абхазская
- Аварская
- Адыгейская
- Кабардынская
- Лезгінская
- Чачэнская (1940-1991)
Кітайскія
- Дунганская
Чукоцка-камчацкія
- Карацкая
- Чукоцкая
Уральскія
- Карэльская (1937-1989)
- Комі
- Мансі
- Ханты
- Удмурцкая
- Ненецкая
Індаарыйскія
- Цыганская (у Сэрбіі й былым СССР)
Індаіранскія
- Асэтынская
- Курдзкая (у былым СССР)
- Таджыцкая
Мангольскія
- Бурацкая
- Калмыцкая
- Мангольская
Раманскія
- Румынская/малдаўская — гл. Малдаўская кірыліца
Тунгускія
- Нанайская
- Эвэнк
Цюркскія
- Алтайская
- Азэрбайджанская (1939-1991)
- Балкарская
- Казахская і Гагаўзская (з 1957)
- Карачайская
- Кіргізская
- Татарская
- Туркмэнская (1940-1994)
- Туванская
- Чуваская
- Узбэцкая (1941-1998)
- Якуцкая