Nanplanedo

El Vikipedio

Nanplanedo estas klaso de ĉielaj korpoj en nia sunsistemo. Ĝi estis difinita, kiel nova kategorio, per rezolucio akceptita la 24-an de aŭgusto 2006 de la Internacia Astronomia Unio, mallonge IAU. La difino koncernas nur la planedan sistemon de la Suno (kiu inkluzivas la Teron), alistelaj sunsistemoj ankoraŭ ne havas klarajn difinojn por tipoj de siaj eroj kaj apenaŭ povas havi, ĉar malmulto estas jam sciata pri ili.

La difinon IAU formulis angle, kaj ĝi do koncernas origine nur la anglan esprimon dwarf planet. En la diversaj lingvoj ekestas diversaj tradukoj. Por Esperanto eblas elekto inter la radikoj nan- kaj pigme-, el kiuj nan- preferindas pro tio, ke ĝi estas jam uzata kiel traduko de la angla vorto dwarf en ties astronomiaj uzoj (blanka nano kaj bruna nano estas tipoj de stelo) kaj ne estas multe ŝarĝita per kromsignifoj mitologiaj aŭ rasaj. Bone eblas ankaŭ la vortduopo nana planedo, sed kombinante tiujn en unu vorton oni normale forfaligu la vortklasan finaĵon -o por eviti konfuzon kun la parenca prefikso nano- uzata en nomoj de mezurunuoj kaj de pluraj novaj branĉoj de esplorado kaj teknologio.

Laŭ difino (vidu la tutan rezolucion numero 5A en la artikolo Sunsistemo) la termino nanplanedo priskribas objekton, kiu

Ĉirkaŭiras la Sunon.
Havas sufiĉan mason por ke ĝia propra gravito superu la internajn fortojn de rigida korpo kaj ĝi tiel ricevu hidrostatike ekvilibran formon proksimume globan
Ne balais la ĉirkaŭaĵon de sia orbito.
Ne estas satelito (de planedo aŭ alia ekstersuna objekto)

La tria kriterio precizigas, ke la nanplanedo "ne balais la ĉirkaŭaĵon", kio estas la ĉefa diferenco kompare kun planedo. Tio signifas, ke la maso de la nanplanedo ne sufiĉas por forigi aliajn korpojn el la proksimaĵo de la orbito, dum la pli pezaj planedoj per sia gravito tiom perturbas aliajn proksimume samorbitajn objektojn, ke tiuj forĵetiĝas aŭ tute kaptiĝas kaj iĝas satelitoj de la planedo aŭ alimaniere iĝis sinkronaj kun ĝi. Tiu kondiĉo signifis oficialan forigon de Plutono el la kategorio de planedoj, ĉar ĝi ne "balais" sian ĉirkaŭaĵon en la Kujper-zono. La "detronigo" de Plutono kaptis konsiderindan atenton ankaŭ en la amaskomunikiloj.

[redaktu] Listo de nanplanedoj

La Internacia Astronomia Unio oficiale klasis tri ĉielkorpojn kiel nanplanetojn. Tio estas la komenco, kaj estas verŝajne, ke la klaso multe pligrandiĝos. La unuaj nanplanedoj estas kvazaŭ specimenoj el tri malsamaj regionoj en la sunsistemo: Cereso estas la plej granda asteroido el la asteroida zono inter Marso kaj Jupitero, Plutono kaj 2003 UB313 estas trans-Neptunaj objektoj el du iom aliaj zonoj de la foraj regionoj de la sunsistemo. Plutono estas en regiono nomata la Kujper-zono, sed ĝi estas ankaŭ membro de grupo nomata plutinoj, objektoj sinkronigitaj al la orbitado de Neptuno en proporcio 2:3. La nanplanedo 2003 UB313 sin movas en la t.n. disa disko, alia parto de la trans-Neptuna spaco.

**Datumoj pri nanplanedoj**
Nomo	Sunsistema regiono	Kategorio	Diametro	Maso
Cereso	Asteroida zono	Asteroido	975×909 km	9,5 × 10²⁰ kg
Plutono	Kujper-zono	Plutino	2306±20 km	ĉ. 1,305 × 10²² kg
Eriso	Disa disko	Disdiskano	2400 km ± 100 km	nekonata

Nanplanedo	Ekvatora^* diametro	Maso^*	Orbita radiuso^* (AU)	Orbita periodo^*	Orbita inklinacio gradoj	Orbita discentreco	Tago^*	Nombro de Satelitoj
Cereso	0,15		2,5-2,9	4,6	10,587	0,080		0
Plutono	0,18	0,002	39,5	248,5	17,1	0,249	-6,5	3
Eriso	0,19		37,77-97,56	557	44,187	0,44177		1

(*) Proporcia, kompare kun la Tero.

[redaktu] Kandidatoj

Pluraj aliaj objektoj en nia sunsistemo (kiel Vesto, Palado, Higeo, Kvaoaro, Sedno, 2005 FY₉ aŭ 2003 EL₆₁) povus ankaŭ esti en la klaso de la nanplanedoj. La IAU anoncis por la venontaj monatoj kaj jaroj la proklamon de ceteraj nanplanedoj. La kandidatoj kolektiĝas sur tiel nomata observlisto. Portempe la observado de tiuj objektoj ankoraŭ ne sufiĉas por certigi, ke ili restas en hidrostatika ekvilibro.