Święty gaj (antropologia)

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy miejsca kultu. Zobacz też: artykuł o miejscowości.

Święty gaj - to święte miejsce poświęcone bóstwom lub siłom natury w starożytnych kulturach europejskich. Istniały one zarówno w mitologii greckiej, słowiańskiej czy celtyckiej.

W niektórych kulturach święte gaje poświęcone były bogom (jeden z nich stał się np. podstawą do powstania książki Jamesa Frazera Złota gałąź), w innych dodatkowo stanowiły symboliczną więź żywych ze zmarłymi przodkami, której naruszenie groziło poważnymi, negatywnymi konsekwencjami.

Jednym z najstarszych przekazów zapisu świętego gaju był żołnierz rzymski Lukan. Opis dotyczy kultury celtyckiej. Znaleźć go można w książce profesora J. Gąssowskiego - patrz bibliografia.

Aleksander Brückner zamieszcza opisy podobnych świętych gajów w "Starożytnej Litwie". Opisy te występują tam wielokrotnie. Problem świętych gajów związany był z problemem christianizacji Słowian i Bałtów, który to proces zakończył się w pełni w końcu XIX w. wraz z powstaniem gęstej sieci parafii. Przez długi czas procesom chistianizacji i wprowadzania nowych porządków społecznych towarzyszył niezwykły wandalizm i duże zniszczenia cywilizacyjne. Niszczenie posągów słowiańskich bóstw, wycinanie w pień świętych gajów oraz podpalanie drewnianych świątyń to typowe elementy działań przewijające się w wielu zapiskach historycznych. Słowianie i Bałtowie przez długi czas opierali się procesowi niszczenia lasów, jednakże na części ziem, w szczególności Prus, proces ten przebiegał niezwykle szybko. Jednym z takich przypadków opisuje misjonarz Hieronim.

Dotarli tak do środka gaju, gdzie prastary dąb nad wszystkie drzewa za święty i za właściwą siedzibę bogów uważano; przez chwilę nikt się weń uderzyć nie ważył [...]. Wyrąbano cały las. W tej krainie było więcej lasów, równą czcią świętych, gdy po raz kolejny wyruszylim ku ich wycinaniu, przybył do Witowta wielki tłum niewieści z płaczem i krzykiem, skarżył się, że wyrąbano święty gaj i odebrano dom boży, w którym zwykli byli błagać pomocy bożej, skąd deszcze i pogodę otrzymywali; nie wiedzą więcej, gdzie szukać boga, któremu siedzibę zabrano. Jest kilka mniejszych gajów, w których zwykli czcić bogów; i te chcą zniszczyć, jakieś nowe świętości wprowadzając, a ojczysty zwyczaj wykorzeniając; proszą więc i błagają, aby nie dozwolił niszczyć miejsc i obrzędów kultu przodków. Za kobietami następują mężczyźni i twierdzą, że nie mogą znieść nowego obrzędu, i mówią, że opuszczą raczej ziemię i ogniska ojczyste niż przyjętą od przodków wiarę Proces nawracania Słowian i niszczenia świętych gajów, przetrwalników starych bogów i słowiańskiej wiary trwał kilka stuleci. Pierwotny okres chrześcijaństwa i działanie biskupa kołobrzeskiego Reinberna opisuje Thietmar tak: Brak mi zarówno wiedzy, jak wymowy, by przedstawić, jak wiele zdziałał on na powierzonym sobie stanowisku. Niszczył i palił świątynie z posągami bożków i oczyścił morze zamieszkałe przez złe duchy wrzuciwszy w nie cztery kamienie pomazane świętym olejem i skropiwszy je wodą święconą.. W miejscach, gdzie opór Słowian był mniejszy niszczone były wszelkie oznaki rodzimej słowiańskiej wiary. Na miejscach trzebionych gajów i burzonych świątyń stawiano kościoły, w dniach świąt tradycyjnych wprowadzano święta kościelne, lokalne bóstwa zastępowano kultem świętych. Proces niszczenia miejsc świętych powodował, iż dotychczas miejsca i dobra wspólne przechodziły we władanie biskupów i księży. Ci, o ile pozwalały im na to posiadane zasoby ludzkie, karczując lasy pozyskiwali znaczne obszary pod uprawy.

[edytuj] Bibliografia

Brückner Aleksander, Mitologia słowiańska i polska, PWN, Warszawa 1980
Brückner Aleksander, Starożytna Litwa, Ludy i Bogi, Szkice historyczne i mitologiczne, Wydawnictwo Pojezierze, Olsztyn 1984
Gąssowski Jerzy, Mitologia Celtów, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1978
Łowmiański Henryk, Religia Słowian i jej upadek (wieki VI-XII), PWN, Warszawa 1979
Łowmiański Henryk, Początki Polski, z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e., PWN, Warszawa 1964