Abe Gutnajer
Z Wikipedii
Abe Gutnajer, właściwie Abel Gutnajer (ur. ok. 1888, zm. 21 lipca 1942 w Warszawie) – polski marszand żydowskiego pochodzenia, jeden z największych antykwariuszy II Rzeczypospolitej, organizator aukcji i wystaw malarstwa polskiego.
Spis treści |
[edytuj] 1915-1939
Pochodził z rodziny warszawskich antykwariuszy którzy mieli małe zakłady na ulicy Śliskiej i Bagnie skierowane przede wszystkim do klientów żydowskich. Sam Abe Gutnajer około 1915, otworzył antykwariat na ulicy Świętojańskiej 35 gdzie urządzał także wystawy prac między innymi Wojciecha Kossaka w 1915, Władysława Czachórskiego i Józefa Brandta w 1916 oraz Juliana Fałata, Jacka Malczewskiego, Józefa Mehoffera, Henryka Siemiradzkiego i Jana Matejki i ponownie Wojciecha Kossaka w 1917. W swoim antykwariacie organizował również aukcje obrazów co było na owe czasy rzadko spotykaną praktyką w Warszawie.
W poszukiwaniu płócien podróżował po całej Europie ściągając do kraju obrazy czołowych polskich artystów rozsiane po świecie. To właśnie Gutnajer ściągnął z Paryża prace Olgi Boznańskiej i Józefa Chełmońskiego, z Wiednia – prace Józefa Brandta, Aleksandra Gierymskiego, Leopolda Löfflera i Jana Matejki, a z Berlina rzadko spotykane w Polsce obrazy pędzla Maksymiliana Gierymskiego. Wśród obrazów nabytych przez Gutnajera były między innymi zakupiony w 1917, obraz „Portret czytającego mężczyzny” Pietera de Greberra oraz 14 płócien pędzla Józefa Chełmońskiego, które nabył w Paryżu w 1918.
Od 1920 jego antykwariat działał przy ulicy Mazowieckiej 16, a drugi o mniej prestiżowej randze trudniący się sprzedażą malarstwa, mebli i rzemiosła przy ulicy Mazowieckiej 11. W 1924 nabył część kolekcji malarstwa polskiego będącą dotąd własnością hrabiego Ignacego Korwin-Milewskiego. Pośród nabytych przez Gutnajera płócien były między innymi takie dzieła jak „Babie Lato” Józefa Chełmońskiego, zakupione w 1924 przez Muzeum Narodowe w Warszawie czy „Widok na zamek Kufstein” Aleksandra Gierymskiego, podarowany placówce przez Gutnajera w 1927.
[edytuj] II wojna światowa
Podczas kampanii wrześniowej zniszczeniu uległ antykwariat i mieszkanie Gutnajera przy ulicy Mazowieckiej 16. Nienaruszony pozostał antykwariat na Mazowieckiej 11. Opinie co do losów kolekcji Gutnajera przechowywanej przez niego w domu są podzielone. Sądzi się iż prawdopodobnie nie uległa ona zniszczeniu w zbombardowanym antykwariacie, a została gdzieś zabezpieczona po pierwszych bombardowaniach stolicy. Przed wysiedleniem do getta Gutnajer dokonał zwrotu przedmiotów przyjętych jeszcze przed wybuchem wojny do tzw. sprzedaży komisowej. Co zabrał ze sobą Abe Gutnajer do getta po za obrazem „Portret czytającego mężczyzny” Petera de Greberra nie wiadomo. Reszta zbiorów prawdopodobnie została zdeponowana u przyjaciela Gutnajera - Edmunda Mętlewicza, który na jego zlecenie sprzedawał płótna w warszawskich antykwariatach Skarbiec i Miniatura, a pieniądze przekazywał do getta. W getcie mieszkał w pobliżu kościoła św. Karola Boromeusza przy ulicy Chłodnej 26.
Zamordowany 21 lipca 1942 roku przez Niemców w swoim mieszkaniu w warszawskim getcie. Do tragedii doszło w przeddzień wielkiej akcji wysiedleńczej do obozów zagłady. W dniu śmierci Gutnajer miał umówioną konsultację lekarską ze znanym specjalistą patrofizjologi i patomechaniki stawów prof. Franciszkiem Raszeją, który specjalnie na tą okoliczność otrzymał przepustkę do getta. W mieszkaniu antykwariusza była jego żona Regina, córka Stefania, zięć i wnuczka, kilkoro innych członków rodziny, prof. Raszeja, jego asystent dr Kazimierz Pollak oraz pielęgniarka z getta. Okoliczności zbrodni opisują między innymi dr Zbigniew Lewicki, który w dzień po tragedii wyruszył do getta w poszukiwaniu prof. Raszeji, po tym jak ten nie powrócił z przepustki oraz Władysław Szpilman w książce „Pianista” pisząc iż Abe Gutnajer został zastrzelony będąc w stanie narkozy na stole operacyjnym. Zbrodnia ta jak i inne dokonane 21 lipca 1942 roku, według Marka Edelmana miały za zadanie zastraszyć ludność getta by nie stawiała oporu podczas akcji wysiedleńczej zaplanowanej na dzień następny. Według Włodzimierza Kalickiego w grę dodatkowo mógł wchodzić cel rabunkowy, a zbrodnia była zaplanowana. Z mieszkania antykwariusza skradziono między innymi obraz „Portret czytającego mężczyzny”. Ciała ofiar mordu na Chłodnej 26 zostały pospieszne pochowane w zbiorowym grobie na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej na warszawskiej Woli.
Wojnę przeżył syn Abe Gutnajera, Ludwik który walczył podczas kampanii wrześniowej zarówno z Niemcami jak i sowietami, potem jako żołnierz Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich uczestniczył w bitwie pod Tobrukiem w 1941 roku, a następnie jako pilot i bombardier brał udział w lotach bojowych RAF-u nad Niemcy.
[edytuj] Ciekawostki
- Bracia Abe Gutnajera również prowadzili renomowane antykwariaty w Warszawie i uchodzili za znanych kolekcjonerów sztuki. Bernard Gutnajer prowadził antykwariat w Hotelu Angielskim przy ulicy Wierzbowej 6, a Józef Gutnajer prowadził antykwariat przy ulicy Zielnej.
- Antoni Słonimski w prowadzonych przez siebie „Kronikach tygodniowych” używał stworzonego przez siebie słówka „abergutnajeryzm” – na określenie zajmowania się czasami minionymi w nawiązaniu do zainteresowania Abe Gutnajera przede wszystkim malarstwem XIX-wiecznym.
- W marcu 2006 roku odnalazł się skradziony z mieszkania Gutnajera w getcie „Portret czytającego mężczyzny” Pietera de Grebbera, znajdujący się w rejestrze wydanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego katalogu „Straty wojenne. Malarstwo obce”. Wystawcą obrazu w londyńskim domu aukcyjnym Christie’s był anonimowy sprzedawca z Łotwy. Obraz początkowo wyceniono na 800-1200 funtów. Odkrycia iż jest to obraz Greberra dokonali eksperci Art Lost Register. Po negocjacjach prowadzonych przez prof. Wojciech Kowalskiego będącego pełnomocnikiem MSZ ds. Restytucji Zrabowanych i Przemieszczonych Dóbr Kultury ustalono iż zysk ze sprzedaży obrazu zostanie podzielony po równo między sprzedawcę z Łotwy, a spadkobierców Abe Gutnajera - jego synową Eve Gutnajer-Infanti oraz wnuki Stefana i Krystynę. 25 kwietnia 2008 roku obraz został sprzedany za 46 100 funtów, a jego nabywcą został londyński marszand Johnny von Haeften.
