Bartel BM-5
Z Wikipedii
| Bartel BM-5 | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo |  Polska |
| Producent | Wytwórnia Lotnicza „Samolot” w Poznaniu |
| Typ | samolot szkolno-treningowy |
| Konstrukcja | dwupłat o konstrukcji mieszanej, podwozie klasyczne – stałe |
| Załoga | 2 (uczeń, instruktor) |
| Historia | |
| Data oblotu | 27 lipca 1928 |
| Lata produkcji | 1929 – 1930 (w Polsce) |
| Wycofanie ze służby | 1939 |
| Dane techniczne | |
| Napęd | patrz tabelka |
| Moc | patrz tabelka |
| Wymiary | |
| Rozpiętość | patrz tabelka |
| Długość | patrz tabelka |
| Wysokość | patrz tabelka |
| Powierzchnia nośna | patrz tabelka |
| Masa | |
| Własna | patrz tabelka |
| Startowa | patrz tabelka |
| Osiągi | |
| Prędkość maksymalna | patrz tabelka |
| Prędkość minimalna | patrz tabelka |
| Prędkość wznoszenia | patrz tabelka |
| Pułap | patrz tabelka |
| Zasięg | patrz tabelka |
| Dane operacyjne | |
| Użytkownicy | |
| Polska | |
Bartel BM-5 – polski samolot szkolno-treningowy z okresu międzywojennego
Spis treści |
[edytuj] Historia
W 1926 roku Departament Lotnictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych ogłosił konkurs na projekt przejściowego samolotu treningowego, wśród zgłoszonych projektów znalazł się również projekt inż. Ryszarda Bartela z Wytwórni Lotniczej „Samolot” z Poznania oznaczony jako BM-3. Początkowo we wrześniu 1927 roku podpisano umowę na budowę trzech prototypów tego samolotu. Wytwórnia jednak z powodu kryzysu finansowego nie wywiązała się z niej a w tym czasie inż. Bartel opracował następną projekt oznaczony jako BM-4, a na podstawie tych doświadczeń wytwórnia zwróciła się o zgodę na zmodernizowanie projektu samolotu BM-3, na co otrzymała zgodę. W ten sposób powstał nowy projekt samolotu oznaczony jako Bartel BM-5.
Po uzgodnieniu nowego projektu w marcu 1928 roku przystąpiono do budowy pierwszego prototypu oznaczonego jako BM-5a, do napędu którego użyto silnika rzędowego Austro-Daimler o mocy 220 KM (162 kW) i ukończono go w lipcu. W dniu 27 lipca 1928 roku jego oblotu dokonał pilot fabryczny Edmund Hołodyński. W czasie prób w locie stwierdzono, że jego osiągi są mniejsze niż zakładano. Jak ustalono przyczyną tego była zbyt duży ciężar silnika, który ważył 325 kg i masa własna była większa od zakładanej aż o 92 kg. W lutym 1929 roku prototyp ten został poddany także próbą przydatności do akrobacji, których dokonał płk pil. Jerzy Kossowski.
W związku z wynikami prób samolotu BM-5a, drugi prototyp oznaczony jako BM-5b został wyposażony w lżejszy silnik 6-cylindrowy silnik rzędowy SPA-6A o mocy 220 KM (162 kW). Prototyp ten zbudowano kierując się sugestiami Komisji Dowództwa Lotnictwa aby wykorzystać silniki tego typu pozostałe po produkcji licencyjnego samolotu myśliwskiego Ansaldo A-1 Balilla. Prototyp samolotu BM-5b został oblatany w dniu 15 kwietnia 1929 roku. Prototyp ten miał już lepsze osiągi, lecz nadal nie spełniał warunków do szkolenia akrobacji.
W tym celu zbudowano kolejny prototyp oznaczony jako BM-5c, który wyposażono w mocniejszy silnik rzędowy w układzie „V” Hispano-Suiza 8Fb o mocy 300 KM (221 kW). Prototyp ten został oblatany w dniu 30 sierpnia 1929 roku. W prototypie tym zastosowano inne łoże do mocowania silnika, nowe osłony, instalację chłodzenia i olejową i podwozie główne z amortyzacją olejowo-powietrzną. Ten prototyp wykazał zwiększenie możliwości akrobacyjnych samolotu i polepszenie właściwości pilotażowych.
Jeszcze na początku 1929 roku w trakcie prób prototypów wytwórnia „Samolot” otrzymała zamówienie na wykonanie samolotów treningowych BM-5 dla wojskowych szkół lotniczych. Rozpoczęto ich produkcję seryjną i łącznie w latach 1929 – 1930 zbudowano 60 samolotów BM-5, po 20 z każdej wersji.
Już po likwidacji Wytwórni Lotniczej „Samolot", inż. Ryszard Bartel opracował w Państwowych Zakładach Lotniczych w Warszawie projekt zabudowy silnika gwiazdowego Wright Whirlwind J-5 o mocy 220 KM (162 kW) do samolotu BM-5, tak opracowany projekt oznaczono jako BM-5d. Po przebadaniu go w Instytucie Badań Technicznych Lotnictwa w Warszawie w 1935 roku w wytwórni PZL wyprodukowano nowe łoża i osłony do silnika Wright Whirlwind J-5 w ilości 20 sztuk, które następnie przekazano do warsztatów Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Dęblinie, gdzie wykorzystując je przebudowano 20 samolotów wersji BM-5a i BM-5b na nową wersję BM-5d. Okazało się że jest to najlepsza wersja samolotów BM-5.
[edytuj] Użycie w lotnictwie polskim
Wyprodukowane w latach 1929 – 1930 samoloty BM-5 skierowano do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Dęblinie, z czego 5 w wersji BM-5c przekazano w 1930 roku do Morskiego Dywizjonu Lotniczego w Pucku.
Pojedyncze egzemplarzy tego samolotu BM-5 przetrwały w Centrum Wyszkolenia Lotnictwa do września 1939 roku.
[edytuj] Opis konstrukcji
Samolot Bartel BM-5 był dwumiejscowym samolotem szkolno-treningowym, dwupłatem o konstrukcji mieszanej. Podwozie klasyczne – stałe.
Napęd samolotu stanowił silnik rzędowy lub gwiazdowy w zależności od wersji, śmigło dwułopatowe, drewniane.
[edytuj] Dane lotno-techniczne samolotu BM-5:
| Wersja | BM-5a | BM-5b | BM-5c | BM-5d |
| Masa własna (kg) | 980 | 922 | 947 | 900 |
| Masa całkowita (w locie) (kg) | 1350 | 1300 | 1330 | 1290 |
| Rozpiętość (m) | 11,20 | 11,20 | 11,20 | 11,20 |
| Długość (m) | 7,81 | 7,81 | 7,81 | 7,60 |
| Wysokość (m) | 3,18 | 3,18 | 3,18 | 3,18 |
| Powierzchnia nośna (m²) | 31,00 | 31,00 | 31,00 | 31,00 |
| Napęd | silnik rzędowy 6-cylindrowy Austro-Daimler |
silnik rzędowy 6-cylindrowy SPA-6A |
silnik rzędowy 8-cylindrowy Hispano-Suiza 8Fb |
silnik gwiazdowy 9-cylindrowy Wright Whirlwind J-5 |
| Moc | 220 KM (162 kW) | 220 KM (162 kW) | 300 KM (221 kW) | 220 KM (162 kW) |
| Prędkość maksymalna (km/h) | 164 | 161 | 172 | 172 |
| Prędkość minimalna (km/h) | 76 | 70 | 73 | 70 |
| Prędkość wznoszenia (m/s) | 2,6 | 3,4 | 4,5 | 4,0 |
| Pułap (km) | 3250 | 3075 | 4750 | 4000 |
| Zasięg (km) | 420 | 435 | 300 | 450 |
