Buddyzm

Z Wikipedii

Buddyzm (inna nazwa to: sanskr. Buddha Dharma; pāli. Buddha Dhamma – "Nauka Przebudzonego") – religia, system filozoficzno-etyczny, rzadziej psychologia. Założycielem tej religii i twórcą podstawowych jej założeń był, żyjący od około 560 do 480 roku p.n.e. Siddhārtha Gautama (pāli. Siddhattha Gotama), syn księcia z rodu Śākyów, władcy jednego z państw-miast w północnych Indiach.

Buddyzm opiera się na Czterech Szlachetnych Prawdach głoszonych przez Siddharthę Gautamę, oraz na przedstawionej przez niego Ośmiorakiej Ścieżce, która prowadzić ma do ustania cierpienia.

Słowo "buddha", używane obecnie w odniesieniu do Siddhārthy Gautamy, w sanskrycie i pāli oznacza dosłownie "przebudzony". Takie imię obrał Siddhārtha Gautama, kiedy zaczął głosić swoje nauki.

Po śmierci Buddy, w ciągu pięciu wieków, nauki te rozprzestrzeniły się z subkontynentu indyjskiego na centralną, południowo-wschodnią i wschodnią Azję. Buddyzm od początku swojego istnienia był religią o bardzo luźnej strukturze, zarówno od strony organizacyjnej, jak i doktrynalnej. W trakcie rozwoju historycznego powstały liczne jego odmiany i szkoły, które zazwyczaj (choć nie zawsze) nawzajem się tolerowały, a nawet wspierały. Współcześnie buddyzm dzieli się na trzy tradycje: Theravāda (sanskr. Sthaviravāda), Mahāyāna, i Vajrayāna. Dane na temat liczebności buddystów na świecie są mocno rozbieżne — w zależności od źródeł ^[1], ^[2] podawane są liczby od 230 do 500 milionów (dane o buddystach w niektórych krajach, na przykład w Polsce, są niedostępne). Przyjmuje się że społeczność buddystów liczy 376 milionów wyznawców, co daje buddyzmowi piąte miejsce wśród najliczebniejszych religii świata po chrześcijaństwie, islamie, hinduizmie i tradycyjnej, ludowej religii chińskiej ^[3]. Liczba sympatyków buddyzmu, uznających go przede wszystkim za zbiór zasad moralno-etycznych, systematycznie wzrasta, wraz z zainteresowaniem tą religią.

Spis treści 1 "Budda" i Budda Siakjamuni 2 Podstawowe założenia buddyzmu 2.1 Cztery Szlachetne Prawdy 2.2 Szlachetna Ośmiostopniowa Ścieżka 2.3 Bodhi 2.4 Nirwana 2.5 Zależność Powstawania 2.6 Pustka (Pustość) 2.7 Karma 2.8 Maja (iluzja) 2.9 Reinkarnacja, a brak osobowego "ja" 2.10 Idea Boga w buddyzmie 3 Odłamy buddyzmu 4 Przypisy 5 Bibliografia 5.1 Buddyzm zen 5.2 Buddyzm tybetański 5.3 Buddyzm a współczesna nauka 5.4 Buddyzm a chrześcijaństwo 6 Zobacz też

[edytuj] "Budda" i Budda Siakjamuni

Twórcę głównego przekazu w naukach buddyjskich tradycyjnie określa się mianem "budda" (w sanskr. i pāli buddha, czyli "Przebudzony"). Odwołując się do etymologii tego słowa w sanskrycie i pāli można powiedzieć, że budda to istota, która dzięki wieloletniemu rozwojowi duchowemu, medytacji i określonym praktykom religijnym odkryła prawdziwą naturę rzeczywistości. To "odkrycie" zwane jest "bodhi" (sanskr. i pāli.) dosł. "Przebudzenie" (częściej zwane "Oświeceniem"). Każda istota, która przebudziła się ze "snu ignorancji" dzięki odkryciu prawdziwej natury rzeczywistości zwana jest buddą. W tym rozumieniu, w świetle nauk buddyjskich, uważa się, że buddów było wielu i co jakiś czas będą się rodzić nowi.

Pisownia: słowo "Budda" pisane wielką litera oznacza Sidhatthę Gotamę - twórcę buddyzmu, natomiast "budda" pisane małą literą oznacza jakiegokolwiek innego Przebudzonego/Arahanta.

Ostatnim poświadczonym historycznie nauczycielem buddyjskim, uznawanym w ramach buddyzmu (poza szkołami buddyzmu wadżrajany i niektórymi mahājany, według których buddami było również wielu mistrzów buddyjskich żyjących po Buddzie Śakyamunim) za buddę, był Siddhārtha Gautama (pāli. Siddhattha Gotama) Śakyamuni (mędrzec, pochodzący z rodu Śakya). Był on synem władcy jednego z królestw leżących u podnóży Himalajów, na granicy dzisiejszego Nepalu i Indii. Żył 80 lat. W zależności od tradycji podaje się różne daty jego urodzin: źródła indyjskie podają rok 448 p.n.e., greckie 566 p.n.e., a syngaleskie 624 p.n.e.^[4]. Wszystkie te źródła podają jednak podobne fakty z jego życia, w związku z czym można je uznać za wiarygodny życiorys Buddy Śakyamuniego.

Siddhartha Gautama wychowywał się w przepychu, w pałacu swego ojca. Zdawał sobie jednak sprawę z istnienia życia poza murami pałacu i był go ciekaw. Pewnego dnia postanowił je zobaczyć i wybrał się ze swoim służącym na przejażdżkę poza pałacowe mury. Podczas tej przejażdżki (lub czterech kolejnych przejażdżek) ujrzał kolejno: starca, chorego człowieka, kondukt pogrzebowy i żebrzącego ascetę. Głęboko go to poruszyło. Porzucił więc bogactwo, aby stać się ascetą i poszukiwać prawdy o tym, w jaki sposób wyzwolić z cierpienia wszystkie czujące istoty (czyli jak przerwać nieustanną wędrówkę (pāli. samsāra) , którym towarzyszą choroby i dramaty, doświadczane przez ludzi).

Poszukiwania zajęły mu około 7 lat. Pobierał nauki u różnych mistrzów, jednak żaden z nich nie potrafił dać mu pełnej odpowiedzi na nurtujące go pytania. Ostatecznie postanowił poddać się surowej ascezie. To jednak również nie przyniosło spodziewanego efektu. Siddhartha porzucił zatem ascetyczny tryb życia i postanowił medytować tak długo, aż w końcu odnajdzie metodę wyzwolenia ludzkości od cierpienia. Usiadł pod drzewem w pobliżu wioski (dzisiaj Bodh Gaya) i tam pozostawał w głębokiej medytacji. Medytował przez 49 dni, w czasie których nawiedzały go wątpliwości uosobione przez bóstwo Marę. Mędrzec jednak pokonał je. Wreszcie, w dzień pełni księżyca miesiąca Visakha, osiągnął Oświecenie.

Po osiągnięciu tego stanu, pozostawał w lesie, medytując jeszcze przez 7 tygodni. Wahał się, czy ogłosić światu owoce swych medytacji i nauk, lecz jego wątpliwości pomógł rozwiać bóg Brahma Sahampati^[5].

Następnie, wyruszył na poszukiwanie swych pięciu byłych towarzyszy ascezy. Odnalazł ich w w Parku Gazeli; tam też po raz pierwszy wygłosił im swe nauki. Zdarzenie to tradycja buddyjska nazywa Wprawieniem w Ruch Koła Dharmy. Towarzysze początkowo uznali, że sprzeniewierzył się drodze ascezy, potem jednak przekonał ich.

Od tego momentu Siakjamuni zaczął nauczać Dharmy, obejmującej Cztery Szlachetne Prawdy (w tym Ośmioraką Ścieżkę) i w rozumieniu nauk buddyjskich prowadzącej do Oświecenia. Cztery Szlachetne Prawdy i Ośmioraka Ścieżka do dzisiaj stanowią podstawę i kwintesencję nauk buddyjskich.

Resztę swojego życia Siakjamuni spędził, wędrując po północnych Indiach i nauczając Dobrego Prawa (Dharmy). Zyskał sobie wielu zwolenników z różnych warn.

Według szkół buddyzmu Wielkiej Drogi (Mahajana) Budda Siakjamuni obrócił Kołem Dharmy trzykrotnie udzielając w ten sposób trzech zestawów różnych nauk. Pierwszy cykl nauk dotyczy głównie prawa przyczynowości (Karma), drugi odnosi się do Pustości (Siunjata) wszystkich przejawień, a trzeci dotyczy Natury Buddy (Tathagatagarbha). Trzy cykle obejmują całość buddyjskich nauk przekazywanych we wszystkich istniejących obecnie szkołach buddyzmu.

Budda Siakjamuni umarł w wieku 80 lat w niewielkiej miejscowości Kusinara. Data jego śmierci, podobnie jak narodzin, wciąż jest przedmiotem dyskusji w ramach różnych przekazów buddyjskich (zobacz: Era buddyjska).

[edytuj] Podstawowe założenia buddyzmu

Wiele różnych prądów/nurtów myśli buddyjskiej wyewoluowało z pierwotnego przekazu nauk Buddy Siakjamuniego po jego śmierci. Rozróżniają je nauki, praktyki, nacisk na wybrane wątki z nauki Buddy i kultura. Jednak mimo wielu znaczących różnic, istnieje również wiele wspólnych wątków dla wszystkich tradycji i szkół buddyjskich.

[edytuj] Cztery Szlachetne Prawdy

Podstawowe założenia buddyzmu wyłożone są w Czterech Szlachetnych Prawdach (pāli. cattāri ariya saccāni; sanskr. catvāry ārya satyāni), sformułowanych przez Buddę Śakjamuniego podczas pierwszego kazania w Parku Gazeli, w Sarnath. Cztery Szlachetne Prawdy są akceptowane bez zastrzeżeń przez wszystkie tradycje buddyjskie^[6]. Są to:

1. Pierwsza Szlachetna Prawda o Cierpieniu (pāli. dukkha ariya sacca; sanskr. arya duhkha satya) - Istnieje cierpienie.
2. Druga Szlachetna Prawda o Przyczynie Cierpienia (pāli. dukkha samudayo ariya sacca; sanskr. arya samudaya satya) - Przyczyną cierpienia jest pragnienie
3. Trzecia Szlachetna Prawda o Ustaniu Cierpienia (pāli. dukkha nirodho ariya sacca; sanskr. arya nirodha satya) - Ustanie cierpienia to całkowite zaniknięcie i ustanie, wyrzeczenie się, zaniechanie, wyzwolenie, puszczenie pragnienia
4. Czwarta Szlachetna Prawda o Ścieżce Prowadzącej do Ustania Cierpienia (pāli. dukkha nirodha gāmini paṭipadā ariya sacca; sanskr. arya mārga satya) - Drogą do ustania cierpienia jest Szlachetna Ośmiostopniowa Ścieżka - właściwy pogląd, właściwe postanowienie, właściwa mowa, właściwe działanie, właściwy żywot, właściwe dążenie, właściwe skupienie, właściwa medytacja^[7].

Dalsze nauki są wyprowadzane od Czterech Szlachetnych Prawd, stanowią ich analizę i rozwinięcie.

[edytuj] Szlachetna Ośmiostopniowa Ścieżka

Szlachetna Ośmiostopniowa Ścieżka (także: Ośmioraka, Ośmioaspektowa) jest ścieżką praktyki. Przestrzeganie jej zaleceń i wskazań, zebranych w ośmiu regułach (stąd nazwa) ma prowadzić do całkowitego ustania cierpienia i - w konsekwencji- ostatecznego przejścia przebudzonej istoty z samsary do nirwany. Ośmioraka Ścieżka wynika z Czwartej Szlachetnej Prawdy, Prawdy o Ścieżce Prowadzącej do Ustania Cierpienia. Budda głosił naukę, że dzięki cnocie, wiedzy i skupieniu można osiągnąć doskonałość - Przebudzenie - a Cztery Szlachetne Prawdy i Ośmiostopniowa Ścieżka wyznaczają drogę, która wiedzie do osiągnięcia tego celu.

Aby w pełni zrozumieć Cztery Szlachetne Prawdy, Budda zalecał podążać Ośmioraką Ścieżką, na którą składają się:

1. Właściwy Pogląd - jest to poznanie Czterech Szlachetnych Prawd (pāli. sammā-diṭṭhi; sanskr. samyak-dṛṣṭi)
2. Właściwe Postanowienie - to postanowienie wyrzeczenia się złej woli i odstąpienie od wyrządzania wszelkiej krzywdy (pāli. sammā-saṅkappa; sanskr. samyak-saṃkalpa)
3. Właściwe Słowo - to powstrzymanie się od kłamstwa, od mowy powodującej nieporozumienia między ludźmi ("dzielącej" mowy), obelżywej mowy, pustego gadania (pāli. sammā-vācā; sanskr. samyak-vāc)
4. Właściwy Czyn - to powstrzymanie się od zabijania, od kradzieży, od nieskromności (pāli. sammā-kammanta; sanskr. samyak-karmānta)
5. Właściwy Żywot - to porzucenie nieuczciwego sposobu życia i prowadzenie życia właściwego: czyli przestrzeganie wskazań moralno-etycznych, zawartych w naukach buddyjskich (pāli. sammā-ājīva; sanskr. samyak-ājīva)
6. Właściwy Wysiłek - to intencje i wysiłek, które nie pozwalają na powstawanie złych a powstanie dobrych mentalnych właściwości. (pāli. sammā-vāyāma; sanskr. samyak-vyāyāma)
7. Właściwa Uważność - zachowanie uważności we wszystkim, co się przedsięwzięło (pāli. sammā-sati; sanskr. samyak-smṛti)
8. Właściwa Medytacja - dążenie do osiągania stanów, w których znika "ego" (pāli. sammā-samādhi; sanskr. samyak-samādhi)^[8]

Sanskryckie samyak i pālijskie sammā znaczą tyle, co "zwrócenie się ku jednemu", "odwrócnie się od reszty", "cały", "wszystki", "prawy", "właściwy", "prawdziwy." Szlachetna Ośmiostopniowa Ścieżka jest przez niektóre szkoły/tradycje buddyjskie postrzegana jako poszczególne stopnie rozwoju, przez które musi przejść praktykujący. W myśl tego poglądu, poznanie i realizacja jednego stopnia, prowadzi konsekwentnie do następnego. Istnieje również pogląd przeciwstawny, który zaleca, by rozwijać wszystkie stopnie równolegle.

Szlachetną Ośmiostopniową Ścieżkę dzieli się bardzo często na trzy "grupy" reguł, które współtworzą i dookreślają główne cnoty: mądrość (pāli. paññā; sanskr. prajñā), moralność (pāli. sīla; sanskr. śīla) i skupienie (pāli. samādhi; sanskr. samādhi)^[9].

[edytuj] Bodhi

Bodhi (pāli. i sanskr. dosłownie "przebudzenie") - jest określeniem użytym przez Buddę w celu nazwania swojego własnego wewnętrznego doświadczenia. Słowo bodhi najczęściej jest tłumaczone jako "oświecenie", jednak bardziej precyzyjnymi określeniami będą tu: "zrozumienie" lub "przebudzenie", czyli przebudzenie ze snu (wcześniejszej) ignorancji (pāli. avijjā; sanskr. avidyā). Buddyści wierzą, że - po osiągnięciu stanu bodhi - istota uwalnia się z samsary, czyli nieustannego cyklu narodzin i śmierci; tym samym - przebudzenie oznaczałoby tu uwolnienie się od cierpienia^[10].

Do osiągnięcia bodhi prowadzi rozwinięcie pełnej doskonałości (pāli. i sanskr. pāramitā) oraz realizacja (poznanie, zrozumienie i umiejętne stosowanie) trzydziestu siedmiu czynników (pāli. bodhi-pakkhiya-dhammā; sanskr. bodhi-pakṣa-dharma), zwanych "Skrzydłami ku Oświeceniu"^[11].

Składają się na nie:

• Cztery podstawy uważności (pāli. satipaṭṭthāna)
• Cztery rodzaje właściwego wysiłku (pāli. sammappadhāna)
• Cztery podstawy sukcesu (pāli. iddhipāda)
• Pięć czynników zwierzchnich (pāli. indriya)
• Pięć sił (pāli. bala)
• Siedem czynników Przebudzenia (pāli. bojjhaṇga)
• Ośmiostopniowa Szlachetna Ścieżka (pāli. ariya magga)^[12]

W momencie przebudzenia wszelka żądza (pāli. lobha), gniew (pāli. dosa; sanskr. doṣa), ułuda (pāli. moha, sanskr. maya), ignorancja, pragnienie (pāli. taṇhā; sanskr. tṛṣṇā) i fałszywa wiara w "ja" (pāli attā; sanskr. ātman) - znikają.

Wszystkie tradycje buddyjskie uznają istnienie trzech rodzajów Przebudzenia:

• Samo W Pełni Przebudzenie (pāli. sammāsambodhi; sanskr. samyaksambodhi) - inne nazwy to "Budda Powszechny" lub "Doskonałe Samoprzebudzenie",

• Przebudzenie Ucznia (dosł. "Przebudzenie Przez Słuchanie"; pāli. sāvakabodhi; sanskr. śrāvakabodhi)

• Milczące Przebudzenie (pāli. paccekabodhi; sanskr. pratyekabodhi) zwane też "Osobistym Oświeceniem".

Wraz z osiągnięciem stanu bodhi, Budda osiągnął trzy rodzaje wiedzy:

• wiedzę dotyczącą swoich poprzednich żywotów
• wiedzę dotyczącą prawa karmy
• wiedzę dotyczącą Czterech Szlachetnych Prawd

Ta sama wiedza staje się dostępna również w pozostałych "rodzajach" przebudzenia, dlatego są one tym samym przebudzeniem, co przebudzenie Buddy Powszechnego.

Trzy "rodzaje" Przebudzenia dotyczą tego samego doświadczenia wewnętrznego i różnią się od siebie jedynie możliwością tworzenia przekazu (pāli. sāsana) i - tym samym - formułowania nauki (pāli. dhamma; sanskr. dharma), czyli sposobu dzięki któremu inne istoty mogą same osiągnąć Przebudzenie^[13].

[edytuj] Nirwana

Nirwana (pāli. Nibbana; sanskr. Nirvāṇa) jest terminem oznaczającym ustanie wszelkiego pragnienia (pāli. taṇhā; sanskr. tṛṣṇā). Porównuje się ją do zdmuchnięcia płomienia, co jest metaforą uwolnienia się przez czującą istotę od wszelkich namiętności. Buddyści uważają, iż przebudzona istota może żyć na tym świecie bez "chwytania się" (pāli. upādāna), czyli bez pragnień w stosunku do ludzi, zjawisk i przedmiotów, co do których powstaje cierpienie (nie mylić z ascezą). Jej działania będą wtedy wzbudzały owoce (pāli. vipāka), jednak tylko te, które nie przyczynią się do uczestniczenia w nieustannym cyklu narodzin i śmierci (pāli. vaṭṭa)^[14]. Przebudzona istota, osiagnąwszy Nirwanę, odchodzi bowiem trwale ze świata przyczyny-i-skutku, co jest tożsame z ostatecznym uwolnieniem się z cyklu narodzin i śmierci. Warunkiem osiągnięcia Nirwany za życia jest uwolnienie umysłu od niewiedzy (pāli. avijjā; sanskr. avidyā) poprzez poznanie stosownych nauk i praktyk, prowadzących do trwałego uwolnienia się od cierpienia; jednak jej pełnia następuje dopiero po śmierci (pāli. Prinibbāna, sanskr. Parinirvāṇa)^[15].

[edytuj] Zależność Powstawania

Przebudzenie (pāli. bodhi) Buddy Śākyamuniego było tożsame z wyzwoleniem od cierpienia i osiągnięciem właściwego wglądu w naturę rzeczywistości. Powszechnie akceptowana pośród szkół i tradycji buddyjskich nauka o Zależności Powstawania (pāli. paṭiccasamuppāda; sanskr. pratitya-samutpada) mówi o uwarunkowanym powstawaniu (pāli. uppajjati) i wstrzymywaniu (pāli. nirujjathi) cierpienia (pāli. dukkha; sanskr. duḥkha), patrz Dwanaście ogniw współzależnego powstawania.

Dla żyjących istot pozbawionych właściwego zrozumienia a poprzez to pogrążonych w niewiedzy, (pāli. avijjā; sanskr. avidyā) proces ten sprowadza się do podlegania ciągłej wędrówce (pāli. saṃsāra) w cyklu narodzin (pāli. jāti) oraz starzenia się i śmierci (pāli. jarāmaraṇa). Buddyści uważają, iż istoty posiadające "wgląd w to jakie rzeczy są" (pāli. yathā-bhūta-ñāṇa-dassana; sanskr. yathā-bhūta-jñana-darśana), poprzez brak zauroczenia (pāli. nibbidā) i pożądania (pāli. virāgo) doznają wyzwolenia (pāli. vimutti) z owego cyklu, wstrzymując tym samym cierpienie i osiągając Nirwanę (pāli. Nibbāna; sanskr. Nirvāṇa)^[16].

[edytuj] Pustka (Pustość)

Podstawą wszelkiego istnienia według buddyzmu jest pustka (pāli. suññata; sanskr śūnyatā). Termin ten budzi negatywne skojarzenia w zachodniej kulturze i prowokuje niesłuszne oskarżenia o nihilizm. Tymczasem chodzi tu o brak (pustkę) własnej natury zjawisk. Zjawiska przejawiają się, jednak nie mają własnej esencji, gdyż są zależne od wielu czynników. Pojawiają się w określonych warunkach, trwają przez jakiś czas, następnie znikają. Istnieją jedynie w zależny sposób, nie mają więc w tym znaczeniu, realnego bytu^[17].

[edytuj] Karma

Karma (pāli. kamma) oznacza dosłownie "działanie" lub "akcja". Często termin ten jest utożsamiany z tzw. "prawem karmy" czyli "prawem przyczyny i skutku" (pāli. kamma-vipāka). Karma oznacza działanie wynikające z realizacji określonego celu lub woli jego osiągnięcia oraz skutek tego działania (pāli. vipāka), który jest następnie doświadczany przez podejmującego akcję i innych.

Buddyjskie pojmowanie karmy różni od innych religii to, że skutek czynu nie jest tu z góry ustalony (tak jak to się ma np. w protestantyzmie i naukach o predestynacji). Określony czyn nie ma konkretnego skutku, który musi zaistnieć. Takie pojmowanie karmy obala mit fatalizmu, który często niesłusznie przypisuje się buddyzmowi^[18].

"Powiadam wam, o mnisi, zamierzone [działanie] jest karmą. Zgodnie z wolą istoty podejmują działanie ciałem, mową i myślą"[19].

Moralna odpowiedzialność za podjęte czyny leży w ich inicjatorach:

"Jestem właścicielem mych działań, spadkobiercą mych działań, narodzony z mych działań, powiązany z mymi działaniami, me działania są mym sędzią. Cokolwiek uczynię, prawość lub nieprawość, stanę się tego spadkobiercą"[20].

Buddyści wierzą, że efekt podejmowanych przez nich działań będzie miał wpływ nie tylko na ich obecne życie, ale także na ich przyszłość i przyszłe narodziny.

[edytuj] Maja (iluzja)

Ludzie według buddyzmu są uwikłani poprzez swoje namiętności i cierpienia w świat złudzeń nazywany "maja" i nie są przez to w stanie dotrzeć do prawdy. Gdyby do niej dotarli, nie doznawaliby cierpienia, gdyż wszelkie psychiczne cierpienie jest efektem niewłaściwego (zwykle dualistycznego i oceniającego) widzenia świata. Jakiekolwiek działania w obrębie "maja" nie dają według wierzeń buddystów szczęścia, gdyż każdy pozytyw jest tutaj obarczony negatywem. Narodziny pociągają za sobą śmierć, miłość - strach przed jej brakiem, przyjemność - uzależnienie, itp. Aby żyć naprawdę, trzeba najpierw zobaczyć rzeczy takimi, jakimi są. Wtedy właściwe działanie przychodzi spontanicznie.

[edytuj] Reinkarnacja, a brak osobowego "ja"

Buddyści przyjmują, że nie ma nic trwałego, co mogłoby przechodzić do następnego życia. Nie ma żadnego trwałego osobowego "ja", "duszy", "atmana". Karma z poprzedniego życia może jednak mieć wpływ na następne. To jak gra w bilard - biała bila trafia w kolejną, popychając ją do przodu. Kolejna bila jest różna od poprzedniej, ale przeszła na nią jej energia. Podobnie kolejne życie jest różne od poprzedniego, ale ma na nie wpływ poprzednia karma. Strumień świadomości, niosący w sobie karmiczne nasiona z poprzednich żywotów manifestuje się w kolejnym ciele, którego kształt i miejsce odrodzenia zależne jest od tychże nasion karmicznych. W czittamatrze nośnikiem nasion jest alajawidżniana, w madhjamace szósta, mentalna świadomość. Gdy znika niewiedza (wiara w trwałe i niezmienne osobowe "ja"), znikają także karmiczne przyczyny odradzania się.

Dokładniej na ten temat w artykule Dwanaście ogniw współzależnego powstawania oraz czittamatra.

[edytuj] Idea Boga w buddyzmie

Buddyzm jest religią w której pojęcie Boga odgrywa drugorzędne (bądź nawet żadne) znaczenie, zaś ostatecznym celem wszystkich buddystów jest osiągnięcie oświecenia i wyzwolenie się z kręgu uwarunkowanych cierpieniem egzystencji. Zasadniczym zagadnieniem, które umożliwia ostatecznie osiągniecie owego oświecenia przez wszystkie czujące istoty, czyli doskonałego stanu Buddy, jest natomiast idea Siunjaty.

[edytuj] Odłamy buddyzmu

Rozmaite doktryny i odłamy buddyjskie szukają różnych ścieżek osiągnięcia oświecenia i mają rozmaite teorie na temat tego, kto i jak może ten stan osiągnąć. Sam Budda Śiakjamuni udzielał nauk o różnym stopniu złożoności i charakterze, przeznaczonych dla różnych odbiorców. Nauki te stanowią podstawę rozmaitych tradycji. Obecnie możemy wyróżnić kilka głównych tradycji:

• Theravada ("Droga Starszych" - nieprawidłowo nazywana hinajaną) - jedyna szkoła jaka przetrwała spośród szkół wywodzących się z tradycji Sthaviravada,
• Mahajana (Wielki Pojazd, Wielka Droga),
  • Zen
  • Amidyzm
• Wadżrajana (Tantrajana, Mantrajana, Diamentowy Pojazd, Diamentowa Droga)
  • Nyingma
  • Kagyu
  • Sakya
  • Gelug
  • Szingon

[edytuj] Przypisy

1. ↑ National & World Religion Statistics: Buddhism - World (1)
2. ↑ National & World Religion Statistics: Buddhism - World (2)
3. ↑ Szacunkowy ranking liczebności wyznawców poszczególnych religii
4. ↑ Przypis "Buddhist Era"
5. ↑ Ilustrowana Historia Buddhy - Thailandia cz.2
6. ↑ Akapit: Podstawowe Punkty Jednoczące Theravadę i Mahayanę – Czcigodny Walpola Rahula (Przy współpracy Stephena Evansa)
7. ↑ Cztery Szlachetne Prawdy, fragmenty sutt
8. ↑ Szlachetna Prawda o Ścieżce Wiodącej do Zniszczenia Cierpienia - polskie tłumaczenie tekstów z Tipitaki; oryginał z www.accesstoinsight.org
9. ↑ The Noble Eightfold Path - The Way to the End of Suffering; Bhikkhu Bodhi
10. ↑ Buddha Dharma Education Association Inc. - "A Pāli Word A Day - str.9
11. ↑ www.accesstoinsight.org - Hasło: "bodhi-pakkhiya-dhamma"
12. ↑ "Wings to Awakening" - An Anthology from the Pali Canon - Thanissaro Bhikkhu
13. ↑ The Qualities and Virtues of the Buddha - By Mithra Wettimuny
14. ↑ wybór fragmentów sutt o Nibbanie
15. ↑ www.accesstoinsight.org - hasło "Nibbana"
16. ↑ Paticca-samuppada-vibhanga Sutta, tłum. Thanissaro Bhikkhu
17. ↑ Cula-suññata Sutta (The Lesser Discourse on Emptiness), tłum. Thanissaro Bhikkhu
18. ↑ "Kamma - A Study Guide" - Thanissaro Bhikkhu
19. ↑ Nibbedhika Sutta (AN.VI.63)
20. ↑ Abhinhapaccavekkhitabbathana Sutta (AN.V.57)

[edytuj] Bibliografia

• Nauka Buddy (wybór z sutr), Bukkyo Dendo Kyokai (Fundacja Propagowania Buddyzmu), Wydawnictwo "A", Kraków, 2000

[edytuj] Buddyzm zen

• Umysł zen, umysł początkującego, Shunryu Suzuki
• Strzepując popiół na Buddę, Seung Sahn, Szkoła Zen Kwan Um, 2006
• Tylko nie wiem. Listy mistrza zen Seung Sahna i jego uczniów, Seung Sahn, Szkoła Zen Kwan Um, 2005
• Kompas Zen, Seung Sahn, Wyd. Miska Ryżu, 2005
• Milczenie kwiatu, Zenkei Shibayama
• Każdy krok niesie pokój, Thich Nhat Hanh
• Nie zawsze tak, Shunryu Suzuki
• Natychmiastowe przebudzenie, Nauczanie Mistrza Zen Hui Hai, Hui Hai
• Przekaz Umysłu, nauczanie Mistrza Zen Huang Po, Huang Po
• Fukanzazengi, Dogen Zenji
• Niczego już więcej nie poszukujcie. Nauczanie Mistrza Zen Lin Chi, Lin Chi
• Nie ma cierpienia. Komentarz do Sutry Serca, Mistrz Szeng-Jen
• Bęben Dharmy, Mistrz Szeng-Jen
• Osiąganie Umysłu Buddy, Mistrz Szeng-Jen, Pracownia Autorska DOMY POLSKIE, Warszawa, 1998
• Zen na co dzień; miłość i praca, Charlotte Joko Beck, Wydawnictwo Elay, Bielsko-Biała, 2005
• Bez początku, bez końca, Jakusho Kwong-roshi, Świat Książki, 2005

[edytuj] Buddyzm tybetański

• Świat buddyzmu tybetańskiego, Dalajlama Tenzin Giaco, Wydawnictwo MUDRA, [2002]
• Mnich i filozof, Matthieu Ricard & Jean-Francois Revel, Wyd. Biuro Informacji Gospodarczej, Szczecin, 2000
• Wprowadzenie do Buddyzmu Tybetańskiego, John Powers, Wydawnictwo "A", Kraków, 1999
• Sens życia z buddyjskiej perspektywy, XIV Dalajlama Tenzin Gjatso, Wydawnictwo "A", Kraków, 2002
• Uzdrawianie gniewu. Moc cierpliwości z buddyjskiego punktu widzenia, Jego Świątobliwość Dalajlama, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań, 2001
• Buddowie Dachu Świata, Lama Ole Nydahl, Wydawnictwo "Czerwony Słoń", Gdańsk, 2004
• Jakimi rzeczy są, Lama Ole Nydahl Wydawnictwo 108, Gdańsk, 1995

[edytuj] Buddyzm a współczesna nauka

• Nieskończoność w jednej dłoni, Matthieu Ricard & Trinh Xuan Thuan, Wydawnictwo "KOS", Katowice, 2004
• Forma i Pustka: Od buddyzmu do nauki i z powrotem, Lama Ole Nydahl, dr Emilia Nesheva, prof. Kenneth Maly, dr Burkhard Scherer, dr Rene Staritzbichler, dr Nikolai Neshev, dr Peter Malinowski, mgr Guido Czeija, dr Artur Przybysławski, Wydawnictwo "Hung", Opole, 2005
• Nowa fizyka i kosmologia. Rozmowy z Dalajlamą, red. Arthur Zajonc, Wydawnictwo Jacek Santorski&CO, Warszawa, 2007
• Emocje destrukcyjne, red. Daniel Goleman, Dom Wydawniczy REBIS
• W obronie szczęścia, Matthieu Ricard, Wydawnictwo Jacek Santroski & CO, Warszawa, 2006

[edytuj] Buddyzm a chrześcijaństwo

• Mnich i lama, Lama Dzigme Rinpocze & Ojciec Robert Le Gall, Wydawnictwo "KOS", Katowice, 2002
• Żywy Budda, żywy Chrystus, Thich Nhat Hanh, Wydawnictwo "Zysk i S-ka", Poznań, 1998
• Modlitwa i medytacja w chrześcijaństwie i buddyzmie, Henri Bourgeois, Jean Pierre Schnetzler, Wydawnictwo "WAM", Kraków, 2001

[edytuj] Zobacz też

• Trzy Obroty Kołem Dharmy i podział szkół Madhjamiki "Drogi Środka"
• glosariusz buddyjski
• medytacja
• Bóg w buddyzmie
• flaga buddyjska
• Kanon Palijski