Cmentarz w Palmirach

Z Wikipedii

Współrzędne: 52°20'02" N 20°44'41" E52.3338889 20.7447222 (Cmentarz w Palmirach)

Cmentarz-mauzoleum Palmiry (nazywany Warszawskim Katyniem^{[potrzebne źródło]}) – miejsce pamięci narodowej z grobami przeszło 2 tysięcy Polaków i Żydów^[1], zamordowanych przez Niemców w czasie II wojny światowej, w okresie od 1939-1943, zlokalizowany na południe od wsi Palmiry w Gminie Czosnów w województwie mazowieckim w Kampinoskim Parku Narodowym.

Spis treści 1 Historia 2 Ważniejsze groby 3 Ciekawostki 4 Dojazd komunikacją miejską 5 Przypisy 6 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

W 1929 ze wsi Palmiry w głąb lasu zbudowano drogę prowadzącą do ukrytych magazynów wojskowych, składającą się z dwóch pasm bruku przedzielonych na środku rzędem sosen, które miały maskować drogę przed atakiem lotniczym. W tym okresie do magazynów też doprowadzono bocznicę kolei normalnotorowej z Warszawy Gdańskiej przez Młociny, Łomianki do Palmir. We wrześniu 1939 r. toczyły się tu zacięte walki z wojskami niemieckimi, które nie chciały dopuścić do wywiezienia z magazynów zapasów broni oraz amunicji dla broniących się polskich oddziałów w Modlinie, Zakroczymiu i Warszawie. Ostatecznie polscy żołnierze w połowie września wysadzili w powietrze magazyny z amunicją i miejsce to obecnie jest głębokim dołem, który miejscowi ludzie nazywają "Po wybuchu".

Na południe od składnicy amunicji w Palmirach, 5 km od wsi Palmiry już w 1939 rozpoczęły się pierwsze egzekucje polskiej ludności cywilnej, głównie z Warszawy. Na "palmirskiej polanie śmierci" odbyło się 21 egzekucji, w których zginęło ponad 1700 osób. Rozstrzeliwani byli tu głównie więźniowie warszawskiego Pawiaka. Więźniom zabieranym transportami stwarzano złudzenie przenosin do innych więzień i obozów koncentracyjnych, wydając im dokumenty i rzeczy z depozytu oraz dodatkowe racje żywności. Na miejscu zbrodni ofiarom zawiązywano oczy i prowadzono je na miejsce egzekucji, gdzie już czekały wykopane doły.

Pierwsza masowa zbrodnia na ludności popełniona została 14 grudnia 1939, a ostatnia 17 lipca 1941, z czego w największej w dniach 20-21 czerwca 1940 w ramach akcji AB zabitych zostało co najmniej 360 osób. W dniach egzekucji Niemcy stosowali zwiększone środki ostrożności^[2], maskując później w różny sposób masowe groby np. sadzeniem młodników. Pomimo tego miejsce każdej zbrodni było podpatrywane przez miejscową ludność i oznaczane^[3]. Po wojnie w 24 miejscach wskazanych przez leśników rozpoczęto prace ekshumacyjne przez ekipy Polskiego Czerwonego Krzyża i do 2 czerwca 1946 wydobyto ponad 1700 zwłok, z czego 170 stanowiły kobiety, a rozpoznano jedynie 400^[4].

Po zakończeniu ekshumacji w Palmirach Polski Czerwony Krzyż przystąpił do badania kolejnych mogił ofiar zbiorowych mordów:

• od 16 do 19 lipca 1946 r. rozkopano koło Stefanowa w lesie chojnowskim 3 mogiły zbiorowe pochodzące ze stycznia i lutego 1943 r.,
• wiosną 1947 r. dokonywano ekshumacji w rejonie Młocin,
• od 31 marca do 3 kwietnia w Szwedzkich Górach,
• 12 i 13 maja na wydmie Łuże w pobliżu Wólki Węglowej,
• 14 i 16 maja w Wólce Węglowej,
• od 16 do 22 maja w Laskach.

Z wyjątkiem nielicznych przypadków, gdzie rodziny same postanowiły pochować swoich bliskich, większość zwłok z tych ekshumacji złożono na utworzonym w 1948 roku cmentarzu-mauzoleum w Palmirach.

Ostatecznie w Palmirach spoczywa:

• 1793 osoby stracone w Palmirach w latach 1939-1941
• 96 osób straconych w Szwedzkich Górach w styczniu 1940 r.
• 48 obywateli Legionowa rozstrzelanych 26 lutego 1940
• 115 osób straconych w Laskach w 1942 r.
• 83 osoby stracone na wydmach Łuże w 1942 r.
• 102 osoby stracone w Stefanowie w styczniu i w lutym 1943 r.
• 15 osób straconych w Wólce Węglowej w maju 1943 r.^[5]

W roku 1973 w pobliżu cmentarza otwarto Muzeum Walki i Męczeństwa pokazujące eksponaty związane z wrześniem 1939, konspiracją i walkami partyzanckimi na terenie Puszczy Kampinoskiej oraz dokumenty i rzeczy znalezione w czasie ekshumacji. Muzeum od 1980 jest oddziałem Muzeum Historycznego m.st Warszawy. 9 lipca 2004 roku nad Puszczą Kampinoską przeszła trąba powietrzna, wyrządzając szkody w pasie długości 14 km i szerokości 200 m, powalając drzewa na obszarze około 97 ha. Na przełomie roku 2004 i 2005 usunięto wiatrołomy, a wiosną 2005 żołnierze Garnizonu Warszawskiego obszar ten zalesili.

W roku 2004 i 2005 cmentarz został okradziony – zginęło z krzyży wiele aluminiowych tabliczek identyfikujących pomordowanych – ogółem ukradziono 2218 tabliczek^[6]. W ich miejsce Urząd Wojewódzki postanowił zamontować tabliczki z żywicy epoksydowej nie stanowiące zachęty dla złodziei, jednak do dziś wszystkie brakujące tabliczki nie zostały uzupełnione.

[edytuj] Ważniejsze groby

Na cmentarzu spoczywają (kwatera i numer grobu) m.in.:

• Adolf Kutkowski (wiceburmistrz Łowicza), XVIII/57
• Dawid Przepiórka (szachista)
• Helena Jaroszewicz (senator), XVII/90
• Henryk Brun (Prezes Stowarzyszenia Kupców Polskich, poseł na Sejm), XV/89
• Jan Pohoski (wiceprezydent Warszawy), XIII/22
• Janusz Kusociński (olimpijczyk), XIII/34
• Juliusz Dąbrowski (harcmistrz ZHP)
• Kazimierz Zakrzewski (profesor UW), XXIII/25
• Maciej Rataj (Marszałek Sejmu), B
• Mieczysław Markowski (burmistrz Piaseczna), XVII/121
• Julian Mermon – ppłk dr – wieloletni naczelny Lekarz Garnizonu Legionowo
• Mieczysław Niedziałkowski (działacz PPS), A
• Mikołaj Bożym (burmistrz Legionowa), XVI/55
• Stanisław Piasecki (działacz narodowy i dziennikarz)
• Stefan Kopeć (profesor UW), XXIII/24
• Tomasz Stankiewicz (olimpijczyk), XV/3
• Henryk Starczewski – kpt. – bohater wojny 1920 r. i działacz niepodległościowy z Jabłonny
• Witold Hulewicz (literat, kierownik literacki Polskiego Radia w Warszawie), IX/7
• bł. ks. Zygmunt Sajna, XXI/49

• i inni.

[edytuj] Ciekawostki

• Przy wejściu na cmentarz umieszczono wyryte w kamieniu słowa, pierwotnie wyryte przez nieznanego więźnia na ścianie celi w więzieniu w Alei Szucha:
  

Łatwo jest mówić o Polsce, trudniej dla niej pracować,

jeszcze trudniej umrzeć, a najtrudniej cierpieć.

• 3 krzyże górujące nad cmentarzem posiadają zmienione proporcje – ich dłuższe ramiona mają symbolizować rozłożone ręce rozstrzeliwanego człowieka.
• W lesie otaczającym cmentarz miejsca pochówków oznaczone są parami betonowych krzyży – podobne krzyże, tylko drewniane znajdują się w miejscach innych egzekucji np. w Lesie Młocińskim na Młocinach.
• Rokrocznie, począwszy od 1959 roku, w II połowie października na terenie Cmentarza-Mauzoleum Palmiry ma swoje zakończenie impreza o charakterze turystyczno-patriotycznym Centralny Zlot Młodzieży "Palmiry" organizowana przez PTTK.

[edytuj] Dojazd komunikacją miejską

W okresie Wszystkich Świętych oraz przy okazji ważniejszych wydarzeń uruchamiana jest specjalna linia cmentarna 281, kursująca z pl. Wilsona przez Palmiry do miejscowości Pociecha.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ W zależności od źródeł: tablica informacyjna na cmentarzu podaje 2115 ofiar, gmina Czosnów na której terenie leży cmentarz zaś 2204 pochowanych.
2. ↑ Miejsca egzekucji otaczały wzmocnione patrole wojska i żandarmerii nie wpuszczając nikogo do lasu, a pracowników leśnych zwalniając z pracy.
3. ↑ Nie wykluczone, że nie wszystkie miejsca zostały znalezione.
4. ↑ Delegat Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, Szwajcar dr Emil Bosch, który przybyły na miejsce ekshumacji w maju 1946 r., oświadczył dziennikarzom, że "wstrząsające dowody martyrologii Polski, jakich świadkiem był na Palmirach, przekraczają wszystkie jego dotychczasowe wyobrażenia o zbrodniach niemieckich".
5. ↑ http://czosnow.com.pl/info.php?nd=palmiry_1
6. ↑ Przy średniej wadze tabliczki 8 gramów całość ważyła ok. 17 kg, przy średniej cenie za złom aluminiowy ok. 4 zł/kg wartość ukradzionych tabliczek dla złodziei wyniosła... ok. 68 zł. Cena za wykonanie wszystkich tabliczek epoksydowych to ok. 310 000 zł.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strona Muzeum w Palmirach
• Transporty śmierci
• Cmentarz w Palmirach
• Tygodnik Ciechanowski Palmiry
• Nasza Gmina Czosnów Cmentarz w Palmirach