Filomaci Pomorscy
Z Wikipedii
Filomaci Pomorscy – nazwa określająca tajne związki młodzieży działające głównie na Pomorzu Gdańskim w latach 1830 - 1920. Po odrodzeniu niepodległości wyszły z konspiracji i nadal kontynuowały swoją działalność, dając początek wielu Polskim Korporacjom Akademickim. Jedną z korporacji najliczniej skupiających Filomatów z Pomorza była Korporacja Akademicka "Baltia"[1].
Spis treści |
[edytuj] Charakterystyka
Związki Filomackie opierały się na programie samokształcenia i samowychowania w duchu patriotycznym. Posiadały własną strukturę, statut, program, władze, siedzibę i bibliotekę. Organizowały pracę formacyjną, naukową, społeczną i samopomocową. Autoedukacja zaznaczała się głównie w wymiarze literacko-historycznym.
[edytuj] Historia
Okres działalności związków filomackich na Pomorzu możemy zasadniczo podzielić na lata 1830-1901, Proces Toruński Filomatów Pomorskich i Wielkopolskich 1901, działalność związków filomackich na Pomorzu 1901-1920. Powstanie Związku Filomatów Pomorskich nastąpiło w Toruniu w 1922r. Ostatni zjazd filomatów pomorskich datuje się na 20 maja 1972 r. w Wejherowie.
[edytuj] Słynni Filomaci Pomorscy
Znanych jest ponad 1300 nazwisk członków kół filomackich na Pomorzu Gdańskim, m.in. z Brodnicy, Chełmna, Chojnic, Gdańska, Grudziądza, Nowego Miasta Lubawskiego, Starogardu Gdańskiego, Świecia, Torunia, Wałcza, Wejherowa, Lubawy i Kwidzynia. Poniżej kilka sztandarowych postaci.
- Józef Prądzyński - ksiądz prałat, działacz niepodległościowy, w Chełmnie 1896-98 zastępca przewodniczącego koła Towarzystwo Filomatów, był skazany w procesie toruńskim filomatów w 1901; filister h.c. i kapelan Korporacji Akademickiej Baltia
- Stefan Łaszewski - prawnik, działacz niepodległościowy, działał w Chełmnie 1879-82 koło Tomasz Zan, koło Mickiewicz, doprowadził do ich zjednoczenia - Prezes koła Towarzystwo Filomatów; filister h.c. Korporacji Akademickiej Baltia.
- Julian Szychowski - adwokat, senator, Honorowy Obywatel Grudziądza; należał do tajnego Związku Filomatów Pomorskich, po zdobyciu matury w 1900 roku studiował prawo, a także ekonomię na uniwersytetach we Wrocławiu, Berlinie i Królewcu. W czasie studiów był członkiem tajnych studenckich organizacji samokształceniowych.
- Szczepan Gracz - pallotyn, czasie nauki szkolnej aktywnie działał w tajnej organizacji filomackiej, propagator harcerstwa na Pomorzu, był współzałożycielem Związku Filomatów Pomorskich. (1922)
- Władysław Łęga - ksiądz, kapelan armii gen. Hallera we Francji, uczęszczał do gimnazjum w Rogoźnie, gdzie należał do tajnego Kółka Filomatów, działacz Związku Filomatów Pomorskich.
- Antoni Henryk Szuman - ks. prałat, uczył się w Klasycznym Gimnazjum w Toruniu, gdzie był przewodniczącym tajnej organizacji filomackiej (1896-1900), kształtując wśród młodzieży polską świadomość narodową na konspiracyjnych zebraniach w domu Szumanów, za co był sądzony w słynnym procesie filomatów pomorskich w Toruniu 1901 roku.
- Aleksander Karczyński (1882-1978) - jeden z uczestników procesu filomatów pomorskich w Toruniu 1901 r., późniejszy słynny organista, kompozytor i dyrygent Polonii amerykańskiej
- Józef Iwicki - inżynier, działacz TZZ Wejherowo, współzałożyciel i wybitny działacz Korporacji Akademickiej Związek Akademików Gdańskich Wisła
- Jan Łukowicz - doktor, długoletni dyrektor szpitala w Chojnicach, działacz społeczny i regionalny, za młodu brał czynny udział w tajnym kółku Filomatów Pomorskich.
[edytuj] Źródła
- Jerzy Szews, Filomaci pomorscy. Tajne związki młodzieży polskiej na Pomorzu Gdańskim w latach 1830 – 1920, Monografie z dziejów oświaty pod redakcją Józefa Miąso, tom XXXVI, Polska Akademia Nauk, Instytut historii nauki, oświaty i techniki. Zakład dziejów oświaty. Warszawa 1992
- "Filomaci Pomorscy" Księga pamiątkowa sesji naukowej oraz zjazdu Filomatów w Wejcherowie w dniu 20 maja 1972 roku. Opracował Jerzy Szews; Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie wydanie: Gdańsk, 1975
- Spis członków Związku Filomatów Pomorskich T. Z. według stanu z dnia 1 stycznia 1936 r. Chełmno, czcionkami Druk. F. Malinowskiego. 16°d, s. [20].
- Statut Związku Filomatów Pomorskich uchwalony na zebraniu konstytucyjnym w dniu 15. lutego 1922 r. w Toruniu.
- J. Karnowski, Filomaci pomorscy, cz. I, 1840-1901, Toruń, 1926.
- Romuald Rosiński, Filomaci pomorscy i krajeńscy w zaborze pruskim
- Daniel Pater, Patryk Tomaszewski; Od morza jesteśmy... Świadomości pomorskiej w myśli i działalności akademickiego ruchu korporacyjnego w Polsce w czasach II Rzeczypospolitej. Interdyscyplinarne Koło Naukowe Doktorantów UMK. Toruń 2006. ss. 147.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Romuald Rosiński, Filomaci pomorscy i krajeńscy w zaborze pruskim
- Statut Związku Filomatów Pomorskich uchwalony na zebraniu konstytucyjnym w dniu 15. lutego 1922 r. w Toruniu.
- Strona internetowa Polskiej Korporacji Akademickiej Baltia
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Filomatów Pomorskich w Chełmnie
Przypisy
- ↑ Maciej Konarski, Historia Korporacji Baltia (fragment), www.baltia.pl "Generalnie rzecz ujmując wszystkie Polskie Korporacje Akademickie wywodzą się od tej pierwszej, najstarszej - Konwentu Polonia (1828) i jej licznych ekspozytur. Korporacja Baltia pośrednio też jest spokrewniona z K! Polonia w Genewie, której przewodniczył nasz Fhc! Władysław Jabłonowski (bratanek Aleksandra z Konwentu Polonia, członka PAU i powstańca styczniowego) w latach 1888- 1890. Pozostali Filistrzy hc (o ile wcześniej nie działali w korporacjach) przewodziła Filomatom, akademickiemu Związkowi Młodzieży Polskiej ZET, TTZ etc. Oto przykłady działalności Filistrów hc Baltii w tajnych organizacjach młodzieży: Władysław Jabłonowski w okresie studiów w Szwajcarii nawiązał kontakt m.in. z Teodorem Tomaszem Jeżem i Georgijem Plechanowem, od 1888 należał do Związku Młodzieży Polskiej "Zet"; X. Józef Prądzyński (Chełmno 1896-98 zastępca przewodniczącego koła Towarzystwo Filomatów) był skazany w procesie toruńskim filomatów w 1901; prof. Stefan Łaszewski Chełmno (okres 1839-1901) 1879-82 koło Tomasz Zan, koło Mickiewicz, Prezes koła Towarzystwo Filomatów; Patron Baltii Prezes dr Roman Dmowski w 1888 został członkiem warszawskiego koła organizacji młodzieży patriotycznej "Zet", a potem "starszym" Koła Braterskiego "Zet-u"; dr Paweł Ossowski TF 1897-1900 Chełmno (okres 1839-1901), X. Feliks Bolt 1880 TF Chełmno, dr Józef Wybicki TF, sen. Stanisław Kozicki ZET etc. Założyciele, pierwsze pokolenie członków i pierwszy zarząd (prezydium) Baltii w większości należeli lub sprawowali kierownicze stanowiska w związkach filomackich, Filomatów Pomorskich: pierwszy Prezes red. Wacław Ciesielski - wchodził w skład Zarządu TTZ w Chełmnie, należeli m.in. Leon i Franciszek Raszeja, Jan Baumgart; organizator, przewodniczący i kwatermistrz (udostępniał własną stancję) koła TTZ w Świeciu 1917-20 Marian Palicki (członek pierwszego czynnego konwentu) zorganizował uroczystość obchodu Kont. 3-Maja, na którym referat wygłosił Władysław Rogoziński (pierwszy sekretarz Baltii) prezes TTZ w Chełmnie; Wincenty Mazurkiewicz - przewodniczący TTZ w Świeciu, rodzina Kurowskich [Witold] i Łąckich [Wincenty] (pierwsze prezydium/konwentowicze) - kierownictwo filomackiego Towarzystwa Tomasza Zana w Starogardzie; Józef Karasiewicz (pierwszy II-gi Vice-Prezes Baltii) wchodził w skład Komitetu kierującego pracami TTZ na całe Pomorze jako bibliotekarz; Alfons Sergot przewodniczący i Alojzy Kasprowicz TTZ Lubawa; Konkolewscy, Stojałowscy (TTZ Toruń); Jerzy Żuralski i Błędzki(?) (Towarzystwo Filaretów gdańskich) - pomocy i poparcia moralnego udzielił filaretom dr Józef Wybicki (fhc); Leon Ossowski Brodnica (okres od 1873-1901) 1894 (koło filomackie na Pomorzu Gdańskim); Stanisław Dzięgielewski TTZ 1914-20 (koło filomackie na Pomorzu Gdańskim) etc."
