Franciszek Smolka

Z Wikipedii

Franciszek Smolka

Pomnik Franciszka Smolki we Lwowie (obecnie nieistniejący)

Grób Franciszka Smolki na cmentarzu Łyczakowskim

Franciszek Smolka (ur. 5 listopada 1810 w Kałuszu, zm. 5 listopada 1899 we Lwowie) - polski patriota, polityk liberalny, działacz społeczny, prezydent parlamentu Austro-Węgier.

Franciszek Smolka pochodził z niepolskiej rodziny (ojciec - Wincenty Schmolke - oficer armii austriackiej przybył do Lwowa ze Śląska, matka - Anna Nemethy była z pochodzenia Węgierką). W 13. roku życia stracił ojca.

Nauki odbył we Lwowie. W 1832 ukończył studia prawnicze, wstępując na praktykę do prokuratorii skarbu. W 1834 przyjęty przez Hugona Wiśniowskiego do tajnego związku "Przyjaciół ludu", rzucił jednocześnie służbę rządową. Pracował jako kandydat adwokacki w biurze adwokata Rodakowskiego. W 1835 został członkiem zarządu "Węglarstwa polskiego", a następnie zboru powstałego z Węglarstwa - Stowarzyszenia Ludu Polskiego. Oddawał na jego potrzeby prawie całe swoje dochody, żyjąc bardzo skromnie. Był sekretarzem zboru. Ukrywał u siebie zagrożonych konspiratorów.

Od 1837 siedziba główna spisku została przeniesiona do Lwowa. Stowarzyszenie, kierowane przez Smolkę, Goszczyńskiego i Heferna, wywierało olbrzymi wpływ w całym kraju, gdyż w gronie swym liczyło, prócz znacznego zastępu młodzieży akademickiej, przedstawicieli inteligencji galicyjskiej, prawników, właścicieli dóbr ziemskich, nauczycieli, księży i młodszych urzędników rządowych. W czerwcu 1837, w obliczu mnożących się aresztowań i represji, Smolka rozwiązał Stowarzyszenie, jednak działalność rewolucyjna rozwijała się nadal.

Nowa fala aresztowań w 1840 roku objęła również Franciszka Smolkę, który w międzyczasie uzyskał pozwolenie na otwarcie kancelarii adwokackiej, ożenił się z Leokadią Bekerówną i został ojcem syna Władysława. Smolka przez dwa lata siedział sam w małej celi ciężkiego więzienia w pokarmelickim klasztorze i dopiero w trzecim roku więzienia dostał za towarzysza Floriana Ziemiałkowskiego. 21 stycznia 1845 odczytano Smolce wyrok, skazujący go wraz z dwunastoma towarzyszami na karę śmierci przez powieszenie. Równocześnie jednak ogłoszono mu monarszą amnestię, dzięki której odzyskiwał natychmiast wolność, bez możliwości wykonywania praktyki adwokackiej, oraz z pozbawieniem stopnia doktorskiego.

W rewolucji 1846 Smolka nie brał udziału. Edward Dembowski zaoferował mu kierowanie ruchem we Lwowie, zaś otrzymawszy odpowiedź odmowną, zagroził Smolce szubienicą. W marcu 1848 wraz z Ziemiałkowskim i Hefernem zaliczał się do głównych autorów adresu do cesarza, w którym wysunięto żądania ludności, zasiadał w Radzie Narodowej, uczestniczył w obradach kongresu słowiańskiego w Pradze i był pełnomocnikiem Rady Narodowej w Wiedniu. Otrzymawszy z Lubaczowa mandat poselski do Sejmu konstytucyjnego, zasiadł Smolka na lewicy parlamentu wiedeńskiego, którego pierwszym wiceprezesem wybrano go w dniu 14 września 1848. 12 października 1848 został wybrany prezydentem całej Izby. Nie zgodził się ani na kuszące materialne propozycje austriackie ani z drugiej strony na nierozważną propozycję detronizacji Habsburgów. Leszek Borkowski w swej rozprawie o „Sejmie rakuskim", napisał o nim: Jego pewność w zasadach, jego krew zimna, jego wytrwałość, zahartowana w przeciwnościach, wrażały poważanie nawet u ludzi przeciwnych przekonań. Liberalność jego nie zastraszała najwsteczniejszych, a jego umiarkowanie nie było w podejrzeniu u najzagorzalszych.

Stanął na czele delegacji witającej w Ołomuńcu nowego władcę, cesarza Franciszka Józefa I, a po gwałtownym rozwiązaniu Sejmu w dniu 8 marca 1849 odważnym wystąpieniem zaznaczył, że parlament ustępuje jedynie wobec militarnej przewagi.

Kolejne 10 lat przeżył Smolka w zaciszu życia prywatnego, oddany pracy zawodowej, gdyż adwokaturę przywrócono mu w 1848. Pozostawał jednak pod nadzorem policji i bez jej zezwolenia nie mógł się oddalać ze Lwowa. 5 kwietnia 1861 został wybrany posłem do Sejmu z miasta Lwowa, którego obywatelstwo honorowe otrzymał w dniu 11 lipca 1861, przyjął też mandat do Rady Państwa, gdzie stał się najgorętszym rzecznikiem idei autonomii i wolności. Po kilku miesiącach, zniechęcony bezowocną walką w parlamencie usunął się na kilka lat z życia publicznego. Wrócił do niego w latach 1879-1893, wybrany w 1879 pierwszym wiceprezydentem parlamentu, zaś w 1881 na kilka lat jego prezydentem.

Lwów zawdzięcza mu, oprócz znakomitych, długoletnich usług, dzieło pamiątkowe, kopiec Unii Lubelskiej, który rozpoczęty w dniu 11 sierpnia 1869, został wzięty w 1875 pod opiekę przez lwowską Radę Miejską. Z magnacką hojnością zaofiarował Smolka na ten cel przeszło siedemdziesiąt tysięcy złotych i własną, fizyczną pracę nad sypaniem kopca.

Nie dane mu było doczekać się chwili ukończenia dzieła. Zmarł 5 listopada 1899, otoczony miłością i szacunkiem współobywateli. Został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim, zaś na jednym z głównych placów Lwowa wystawiono mu okazały pomnik, dziś już nieistniejący.

Honorowy obywatel miasta Rzeszowa.
Był ojcem Stanisława (1854-1924), polskiego historyka, profesora uniwersytetu lwowskiego i krakowskiego, przedstawiciela krakowskiej szkoły historycznej. Jego imieniem została nazwana jedna z ulic Iławy i plac w centrum Bielska-Białej.