Geomorfologia

Z Wikipedii

Geomorfologia - nauka o rzeźbie powierzchni Ziemi. Zajmuje się opisem i pomiarem (morfometria), rozwojem, rozmieszczeniem oraz genezą form powierzchni Ziemi.

Procesy kształtujące powierzchnię Ziemi dzieli się w geomorfologii na dwie grupy:

procesy endogeniczne, wywołane działaniem czynników pochodzących z wnętrza Ziemi, np. wulkanizm, plutonizm, trzęsienie ziemi, ruchy izostatyczne,
procesy egzogeniczne, erozja wywołana działaniem czynników zewnętrznych, takich jak rzeki (procesy fluwialne), wiatr (procesy eoliczne), lodowce (procesy glacjalne), pływy i fale morskie.

[edytuj] Cykl geograficzny

Wspólne działanie tych procesów prowadzi do ciągłej ewolucji rzeźby Ziemi. Gdyby nie następowało różnicowanie się powierzchni Ziemi spowodowane czynnikami wewnętrznymi, procesy erozyjne doprowadziłyby do całkowitego wygładzenia powierzchni ziemi w ciągu kilku milionów lat. Gdyby zaś nie działała erozja, procesy tektoniczne wytworzyłyby skalisty krajobraz o dramatycznych różnicach wysokości, nieprzyjazny dla istot żywych. W rzeczywistości zachodzi ciągła obróbka powierzchni, którą można schematycznie opisać w kategoriach tzw. cyklu geograficznego (współcześnie stosuje się również określenie cykl denudacyjny). Charakterystyka cyklu denudacyjnego zależy od środowiska klimatycznego, o jakim mowa - w obszarach suchych dominuje np. działanie erozyjne wiatru, w obszarach wilgotnych: wody, a w obszarze klimatu arktycznego: lodu. Poniższy opis przybliża przebieg procesów przy umiarkowanych temperaturach i opadach, czyli m.in na terenie Polski.

Cykl rozpoczyna się z chwilą wypiętrzenia się jakiegoś bloku skalnego ponad otoczenie - może być to jednorazowe wydarzenie tektoniczne lub część większego procesu orogenezy. Z biegiem czasu deszcze, nasłonecznienie i ruchy masowe prowadzą do przekształcenia litej powierzchni skalnej ("skała macierzysta") w glebę, ta zaś może zostać pokryta szatą roślinną. Odmłodzona, wyniesiona powierzchnia staje się szczególnie podatna na erozję wodną, w niedługim czasie zaczyna więc rozwijać się sieć rzeczna. Działanie erozyjne wody polega przede wszystkim na rzeźbieniu w stokach dolin rzecznych oraz transport zerodowanego materiału w dół rzeki, w kierunku obszarów źródłowych. Rozdrobniony materiał skalny gromadzi się w stożki napływowe, a u ujścia rzeki również w delty. Transport skał prowadzi do obniżania się szczytów górskich i wygładzania rzeźby; cofające się rzeki zdzierają powierzchnie wzniesień, a na odsłoniętych stokach działają ruchy masowe: spełzywanie, osuwiska, obrywanie i in. Ostatecznym rezultatem tego procesu jest wykształcenie się "prawie równej" penepleny, czyli powierzchni denudacyjnej prawie pozbawionej większych wyniesień. Jeśli nie zadziałają inne procesy tektoniczne, powierzchnia ta jest praktycznie "martwa" geologicznie.

Terminy: