Rzeka

Z Wikipedii

Rzeki na świecie

Rzeki Polski

Rzeka – naturalny, powierzchniowy ciek wodny płynący w wyżłobionym przez erozję rzeczną korycie, okresowo zalewający dolinę rzeczną. W Polsce przyjmuje się, że rzekę stanowi ciek wodny o powierzchni dorzecza powyżej 100 km².

W zależności od długości rzeki i wielkości dorzecza rzeki dzieli się na:

rzeki małe (dł. 100-200 km, dorzecze 1000-10 000 km²),
rzeki średnie (dł. 200-500 km, dorzecze 10 000-100 000 km²),
rzeki duże (dł. 500-2500 km, dorzecze 0,1-1 mln km²),
rzeki wielkie (dł. powyżej 2500 km, dorzecze ponad 1 mln km²).

Biorąc pod uwagę ciągłość zasilania rozróżnia się rzeki:

stałe - prowadzące wodę przez cały rok, zasilane wodami podziemnymi i wodami ze spływu powierzchniowego, pochodzącego z deszczów i roztopów;
okresowe - prowadzące wodę okresowo(ale regularnie) w porze wilgotnej i są zasilane przede wszystkim spływem powierzchniowym; związane z obszarami, gdzie wystepują pory roku sucha i deszczowa;
sporadycznie wysychające - zasilane podobnie jak rzeki stałe wodami podziemnymi i spływem powierzchniowym. Zanikają sporadycznie w czasie długotrwałej suszy;
efemeryczne - inaczej nazywane epizodyczne, prowadzące wodę rzadko i nieregularnie; występujące głównie na obszarach suchych, gdzie opady są niewielkie,a woda w korycie płynie rzadko i bardzo krótko. zobacz: ued.

Rzekę w przekroju dzielimy na:

właściwą toń wodną ("wodę płynącą"),
łożysko (bental),
środowisko wody płynącej w przestworach podłoża (hyporeal)

Wszystkie te strefy pozostają w ścisłych związkach. Z biegiem rzeki zmienia się charakterystyka koryta rzecznego, prędkość prądu. Zmienia się również struktura biocenozy. Powstaje poziomy podział cieku wzdłuż jego biegu.

Podziału rzek można dokonać na podstawie dominujących gatunków ryb, które ze względu na swe specyficzne wymagania w stosunku do środowiska zasiedlają określone odcinki rzek. Podział ten obowiązuje tylko dla rzek europejskich. Wyróżniamy 5 krain:

krainę pstrąga, gdzie gatunkiem wiodącym jest pstrąg potokowy Salmo trutta. Charakteryzuje się stale nasyconą tlenem wodą, znaczną prędkością prądu, dnem pokrytym odłamami skał, dużymi kamieniami i grubym żwirem. Temperatura latem rzadko przekracza tu 10°C.
krainę lipienia z lipieniem jako gatunkiem charakterystycznym. Prędkość prądu nie jest już tu taka duża, a rzeka staje się szersza. Temperatura latem rzadko przekracza 15°C, woda jest nasycona tlenem, a dno kamienisto-żwirowe.
krainę brzany z charakterystycznym gatunkiem brzany. Jest to zazwyczaj środkowy bieg dużych rzek o szybko płynącym nurcie. Temperatura wody latem przekracza czasami 15°C. Pojawiają się lekkie niedobory tlenu.
krainę leszcza, która odpowiada dolnemu biegowi rzeki, o szerokim korycie i powolnym nurcie. Dno jest piaszczyste, lokalnie gromadzą się pokłady mułu. Latem temperatura wody może przekraczać 20°C. Przy powierzchni woda jest nasycona tlenem, lecz w pobliżu dna często dochodzi do deficytów tlenu. Gatunkami towarzyszącymi są: płoć, karp, lin, sandacz, szczupak i węgorz.
krainę jazgarza, gdzie typowe są wahania poziomu wody na skutek pływów. Woda jest już słonawa; na dnie odkładają się pokłady mułu.

Pojęcia charakterystychne dla rzeki:

linia nurtu - linia ciągła łącząca miejsca najgłębsze (największa prędkość wody) w cieku.
długość rzeki - (kilometrowanie rzeki) - określa się wzdłuż linii nurtu rozpoczynając od ujścia (km 0) w górę rzeki aż do źródeł. Wyjątek stanowią duże rzeki żeglowne. Kilometrowanie tych rzek rozpoczyna się od początku żeglowności rzeki (km 0) i prowadzi się je w dwu kierunkach: do ujścia rzeki i do żródeł. W Polsce w ten sposób kilometruje się tylko dwie rzeki: Wisłę i Odrę.
rozwinięcie rzeki - jest to stosunek długości rzeki do linii prostej łączącej źródło z ujściem. Rozwinięcie jest małe, gdy rzeka prawie prostolinijną drogą zmierza do ujścia.
krętość rzeki - jest to stosunek długości rzeki do długości jej doliny. Rzeki prostolinijne mają małą krętość, rzeki meandrujące dużą.
koryto - jest to najniższa część dna doliny wyżłobiona przez rzekę, którą płynie woda przez większą część roku. Wyróżnia się również koryto tzw. małej wody, jest to ta część koryta, którą woda płynie stale.
taras zalewowy - jest to część doliny zalewana podczas wysokich stanów wód.
łożysko rzeki - jest to koryto łącznie z tarasami zalewowymi.

Początek rzeki może mieć formę źródła lub obszaru źródliskowego, choć nierzadko zdarza się, że rzeka powstaje z połączenia kilku mniejszych potoków lub wypływa z jeziora, lodowca lub bagna. Zasilana jest wodami z opadów atmosferycznych, a także przez wody podziemne. Rzeka stała uchodzi do innej rzeki, jeziora lub morza. Rzeki uchodzące do zbiornika wodnego nazywa się rzekami głównymi, pozostałe to ich dopływy. Rzeka główna wraz z dopływami tworzy system rzeczny.

Bieg rzeki dzieli się zazwyczaj na trzy odcinki: górny, środkowy i dolny, które wyróżnia odmienny udział erozji i akumulacji. Ujście rzeki może mieć charakter lejkowaty (estuarium) bądź delty.

Rzeka Liwa w okolicy Kwidzyna

Reżim rzeki (ustrój rzeki) określa przebieg zjawisk hydrologicznych na rzece: zmiany stanów wody (wezbrania, niżówki), zjawiska lodowe, itp.

Badaniem rzek zajmuje się dział hydrologii - potamologia.

Płynąca woda w rzece powoduje ciągłe jej mieszanie i napowietrzanie. W rzece nie występują uwarstwienia wody, które charakterystyczne są dla jezior.

Badanie jakości wód w rzekach odbywa się w układzie trzystopniowym i obejmuje: sieć krajową, sieci regionalne oraz sieci lokalne. Sieć krajową rzek obejmuje: sieć reperową, sieć podstawową oraz sieć graniczną.

Obrzeża rzek i starorzeczy zasiedlają wielogatunkowe zbiorowiska roślin wodnych.

Z siecią rzek związane są zbiorniki zaporowe zabezpieczające przed powodzią, ułatwiające żeglugę, dostarczające energię elektryczną oraz zabezpieczające ludność w wodę pitną.

Stan wody w rzece - jest to wzniesienie zwierciadła wody w danym profilu ponad przyjęty umownie poziom odniesienia. Obserwacje prowadzi się na wodowskazach, dlatego poziom odniesienia jest poziomem zerowym podziałki na wodowskazie tzw. zero wodowskazu. zero - poniżej dna koryta rzeki i określa jego rzędną, czyli wys. nad poziomem morza.

stany ekstremalne

NWW - najwyższa
NNW - najniższa

stany rzeczne

WW - woda wysoka - najwyższy stan,
SW - średnia woda - średni stan
NW - niska woda - najniższy stan

Krzywa stanów wody obrazuje wahania stanów wód w zależności od czasu w określonym profilu. Okresowe stany wód (rok, półrocze, okres żeglugi).

Stan wody w rzece informuje o napełnieniu koryta w danym profilu, lecz nie informuje o natężeniu przepływu, a tym samym o dopływie rzecznym. Napełnienie koryta rzeki zależy od natężenia przepływu.

Naturalną regulacja rzek nazywa się regulację, której cel osiąga się przez mało różniące się od naturalnego ukształtowania koryta i tarasów zalewowych. W celu stworzenia nowej "naturalnej" rzeki o parametrach dostosowanych do potrzeb gospodarczych (rolnictwo, ujęcia wody, dopływy, mosty, ochrona brzegów, rekreacja).

[edytuj] Rzeki świata

[edytuj] Najdłuższe rzeki świata

lp.	rzeka	długość w km	pow. dorzecza w tys. km²	średni przepływ u ujściu w tys m³/s	max przepływ u ujścia w tys m³/s	spływ osadów w mln t/rok
1	Amazonka (z Ukajali)	7025	7180	120,00	360,00	498,00
2	Nil	6671	2870	2,30	6,40	110,50
3	Jangcy	6300	1818	34,00	90,20	500,00
4	Missisipi - Missouri	5969	3229	19,00	59,00	500,00
5	Huang He	5464	752	1,50	22,00	380,00
6	Ob (z Irtyszem)	5410	2990	12,70	43,00	15,00
7	Parana (od źródeł Paranaiby)	4380	2970	15,00	65,00	129,00
8	Mekong	4500	810	12,00	30,00	169,60
9	Amur (od źródeł Argunia)	4440	1855	10,90	40,00	24,90
10	Lena	4400	2490	17,00	200,00	15,40
11	Kongo (z Lualabą)	4320	3691	40,00	75,00	64,70
12	Mackenzie (od źródeł Peace)	4240	1760	14,00		15,00
13	Niger	4160	2092	12,00	35,00	67,00
14	Jenisej (od źródeł Małego Jeniseju)	4102	2580	19,80	154,00	13,20
15	Wołga	3530	1360	7,70	52,00	25,80
16	Indus	3180	960	3,80	30,00	435,40
17	Jukon	3180	900	6,30		88,00
18	Dunaj	2850	817	6,40	20,00	67,50
19	Orinoko	2730	994	29,00	55,00	86,50
20	Ganges (z Brahmaputrą)	2700	2055	38,00		2177,20
21	Zambezi	2660	1330	16,00		100,00
22	Murray	2574	1072	0,50		31,90

[edytuj] Najdłuższe rzeki Polski

Rzeka	Długość w km	Pow. dorzecza w km²
Wisła	1048	194424
Odra	854	118861
Warta	808	54529
Bug	772	39420
Narew	484	75175

[edytuj] Według zlewisk systemów oceanicznych

(w nawiasach podano większe dopływy)

Ocean Atlantycki: Mackenzie (Liard), Churchill, Nelson (Saskatchewan), Churchill, Rzeka Świętego Wawrzyńca, Hudson, Missisipi (Missouri, Arkansas, Canadian, Red, Ohio, Tennessee), Colorado, Rio Grande (Rio Bravo del Norte) (Pecos), Magdalena, Orinoko, Amazonka (Xingu, Tapajós, Madeira, Juruá, Ucayali, Maranón, Putumayo, Japurá, Negro), Tocantins (Araguaia), Sao Francisco, Urugwaj, Parana (Paragwaj, Salado), Oranje (Vaal), Kuanze, Kongo (Kasai, Uele), Niger (Benue), Gambia, Wolta, Senegal, Nil (Nil Biały, Nil Błękitny), Don, Dniepr (Prypeć), Dniestr, Dunaj (Inn, Wag, Drawa, Sawa, Cisa, Marusza, Morawa, Aluta, Seresz), Marica, Pad (Adyga), Tyber, Arno, Rodan (Durance, Isère, Saona), Ebro, Gwadalkiwir, Gwadiana, Tag, Duero, Garonna (Dordogne, Tarn), Loara, Sekwana (Oise, Marna), Tamiza, Severn, Skalda, Moza, Ren (Mozela, Men, Neckar, Aare), Ems, Wezera, Łaba (Soława, Hawela, Wełtawa), Odra (Noteć, Warta), Wisła (Bug, Narew), Niemen, Dźwina, Newa, Kemi, Torne, Lule, Göta, Glama, Dwina, Ob (Irtysz, Toboł), Jenisej (Angara, Dolna Tunguzka), Lena, Indygirka
Ocean Indyjski: Limpopo, Zambezi, Tygrys, Eufrat, Indus, Narbada, Kriszna, Godawari, Mahanedi, Ganges (Dżamna, Ghaghra), Brahmaputra, Irawadi, Murray (Darling, Murrumbidgee)

Ocean Spokojny: Mekong, Rzeka Czerwona, Jangcy, Huang He, Amur (Sungari, Ussuri), Jukon, Fraser, Kolumbia (Snake), Kolorado, Rio Grande de Santiago, Balsas

obszary bezodpływowe:
- Morze Kaspijskie: Wołga, Ural, Kura (rzeka) (Araks)
- Jezioro Aralskie: Syr-daria, Amu-daria
- Morze Martwe: Jordan
- inne: Helmand, Tarym, Okawango

[edytuj] Bibliografia

Bajkiewicz-Grabowska E., Mikulski Z., 2007, Hydrologia ogólna
Winfried Lampert, Ulrich Sommer, Ekologia wód śródlądowych
Poradnik badania jakości wód, NFOŚ, Warszawa 1996, ISBN 83-85908-29-3
Tomasz Urbański, Ekologia Środowisko Przyroda, WSiP, Warszawa 1996, ISBM 83-02-05649-9
Encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 2007
Stanisław Bernatowicz, Zasady Ekologii Środowiska wodnego, Suwałki 1990