Giedymin

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy władcy litewskiego. Zobacz też: imię Giedymin.

Giedymin - drzeworyt z XVII w.
pomnik Giedymina w Wilnie	widok na ten pomnik z przodu

Giedymin (Gedymin), (lit. Gediminas), (ur. około 1275^[1], zm. w grudniu 1341 pod Wieloną nad Niemnem) - wielki książę litewski panujący w latach 1316-1341, założyciel dynastii Giedyminowiczów, dziad Jagiełły.

Pochodzenie Giedymina budzi pewne wątpliwości w literaturze. Zazwyczaj uchodzi za syna Butywida (Pukuwera)^[2]. Litewski historyk Edvarda Gudavičius zwraca uwagę na fakt, że pod koniec XIII wieku Litwą rządziły pary władców (np. Budikid i Budiwid); z tego powodu nie wyklucza się, że Giedymin mógł być bratankiem, a nie synem Pukuwera.

Giedymin objął władzę po śmierci swego brata, Witenesa. Przez cały okres swego panowania zmagał się z naporem ze strony państwa krzyżackiego. Jednocześnie, wykorzystując kryzys Złotej Ordy, zdołał połączyć pod swym panowaniem bardzo duże obszary na południowy wschód od Litwy, powiększając tym samym dwukrotnie obszar swego państwa.

Około 1318 (poprzez małżeństwo syna Olgierda) opanował Witebsk, w następnych latach także Pińsk, Wołyń, Podlasie (przez małżeństwo syna Lubarta) i w 1331 Kijów, którym zarządzał brat Giedymina, Fiodor (kwestią sporną pozostaje ewentualna zależność Fiodora od Złotej Ordy). Władztwo Giedymina ciągnęło się na wschód aż do ziemi smoleńskiej.

Utrzymywał poprawne kontakty z Rygą (przede wszystkim handlowe), z Polską (jego córka, Aldona, poślubiła następcę polskiego tronu - Kazimierza, później zwanego Wielkim) i z papiestwem, któremu parokrotnie obiecywał przyjęcie chrztu. Podjął także uwieńczone powodzeniem zabiegi o utworzenie odrębnej, prawosławnej metropolii litewskiej.

Giedymin często jest określany twórcą mocarstwowej potęgi Litwy. Jego podboje miały ogromny wpływ na historię ziem mało- i białoruskich, jak i na państwo litewskie, którego znaczna część elit uległa szybkiemu zruszczeniu.

Wraz ze śmiercią Giedymina państwo litewskie uległo podziałowi między siedmiu synów księcia: Monwida, Kiejstuta, Olgierda, Narymunta, Koriata, Lubarta i Jawnutę (którego wyznaczył jako władcę Wilna i swojego następcę).

[edytuj] Małżeństwo i potomstwo

Na temat małżeństwa Giedymina nie zachowało się zbyt wiele informacji. Kronika Bychowca z XVI wieku podaje, że jego żoną była Jewna. Obecnie w literaturze historycznej uchodzi ona za jedyną żonę tego księcia i matkę jego wszystkich dzieci^[3].

Giedymin miał ośmiu synów i sześć córek. Kolejność dzieci - zwłaszcza synów - pozostaje dyskusyjna.

Synami Giedymina byli:

• Narymunt, zm. 2 lutego 1348, książę piński, połocki i nowogródzki
• Witold, zm. 1336, książę trocki,
• Olgierd, ur. ok. 1304, zm. 1377, wielki książę Litwy od 1345,
• Kiejstut (Kestutis), ur. ok. 1308-1310, zm. 15 sierpnia 1382), książę trocki, wielki książę litewski 1381 - 1382,
• Koriat (Michał), ur. ok. 1306, zm. ok. 1365, książę nowogródzki,
• Jawnuta, ur. ok. 1308, zm. po 1366, wielki książę Litwy 1341-1344, książę zasławski 1346-1366,
• Lubart (Lubko, Lubartas, Dymitr; ok. 1312/1315, zm. 1384), książę połocki, włodzimierski, łucki od 1340, wołyński 1340 - 1349, 1350 - 1366, 1371 - 1383, książę halicki 1340 - 1349.
• Monwid, zm. 1348, książę kiernowski i słonimski.

Córkami Giedymina były:

• Elżbieta, ur. ok. 1302, zm. 1364, od 1316 roku żona Wacława, księcia płockiego,
• Maria, ur. ok. 1304-1307, zm. 1349, od 1320 roku żona Dymitra Groźnookiego, wielkiego księcia twerskiego,
• Aldona Anna, ur. ok. 1311, zm. 26 maja 1339), od 1325 żona Kazimierza III Wielkiego,
• Eufemia (zm. 5 lutego 1342) - 1331, żona Bolesława Jerzego II,
• Helena, żona Andrzeja Kozielskiego,
• Augusta Anastazja (zm. 11 marca 1345), żona Siemiona Dumnego, wielkiego księcia moskiewskiego.

[edytuj] Zobacz też

• Order Wielkiego Księcia Giedymina
• Jagiellonowie

Przypisy

Poprzednik Witenes

Wielki Książę Litwy 1316-1341

Następca Jawnuta

p • d • e

Władcy Litwy

Wielkie Księstwo Litewskie	Ryngold • Dowsprunk • Mendog • Treniota • Wojsiełk • Szwarno • Trojden • Dowmunt • Budzikid • Butywid • Witenes • Giedymin • Jawnuta • Olgierd • Władysław II Jagiełło • Kiejstut • Władysław Jagiełło • Skirgiełło • Witold • Świdrygiełło • Zygmunt Kiejstutowicz • Władysław III Warneńczyk • Kazimierz I Jagiellończyk • Aleksander Jagiellończyk • Zygmunt II Stary • Zygmunt III August
Wielkie Księstwo Litewskie jako część Rzeczypospolitej Obojga Narodów	Zygmunt III August • Henryk I Walezy • Stefan Batory • Zygmunt IV Waza • Władysław II Waza • Jan I Kazimierz Waza • Michał Korybut Wiśniowiecki • Jan II Sobieski • August II Mocny • Stanisław Leszczyński • August II Mocny • Stanisław Leszczyński • August III Sas • Stanisław August Poniatowski
Królestwo Litewskie w czasie I wojny światowej	Mendog II
Pretendenci do tronu	Mendog II • Karol Urach • Karol Anzelm Urach • Wilhelm Urach