Grzegorz Fitelberg

Z Wikipedii

Grzegorz Fitelberg (ur. 18 października 1879 w polsko-żydowskiej rodzinie w Dyneburgu (Daugavpils) na Łotwie, zm. 10 czerwca 1953 w Katowicach) – polski dyrygent i kompozytor.

W roku 1896 ukończył studia muzyczne w Instytucie Muzycznym w Warszawie pod kierunkiem Stanisława Barcewicza (skrzypce) i Zygmunta Noskowskiego (kompozycja). W 1896 został zaangażowany do orkiestry Teatru Wielkiego w Warszawie, gdzie pracował do 1904. Od 1901 był również koncertmistrzem orkiestry Filharmonii Warszawskiej. W okresie tym zajmował się także komponowaniem, odnosząc sukcesy w kilku konkursach. Jako dyrygent zadebiutował w roku 1904 w Filharmonii Warszawskiej.

W 1905 wspólnie z Karolem Szymanowskim, Mieczysławem Karłowiczem, Ludomirem Różyckim i innymi założył grupę kompozytorską Młoda Polska. Stosunkowo szybko zrezygnował jednak z ambicji kompozytorskich, poświęcając się całkowicie dyrygenturze. W tej roli z wyjątkowym oddaniem propagował nowoczesną muzykę.

W latach 1908-11 był dyrygentem Filharmonii Warszawskiej, występując gościnnie w najważniejszych centrach muzycznych Europy (Berlin, Lipsk, Drezno i Wiedeń). W latach 1912-13 dyrygował w Hofoper w Wiedniu, w 1913 powrócił do Warszawy. W latach 1914-19, na zaproszenie Sergiusza Kusewickiego dyrygował w Rosji, początkowo w Piotrogrodzie (1914-19), a potem w 1920-21 w Moskwie. W latach 1921-24 pełnił funkcję dyrygenta Baletów Rosyjskich Siergieja Diagilewa, z którymi występował m.in. w Paryżu, Londynie, Brukseli i Monte Carlo. Od 1923 do 1934 był ponownie dyrygentem Filharmonii Warszawskiej. Od 1935 kierował orkiestrą Polskiego Radia w Warszawie. W listopadzie 1939 opuścił Warszawę i przeniósł się do Paryża. Lata 1940-45 spędził w Ameryce Południowej i USA. Po powrocie do kraju, w roku 1947, objął dyrekcję Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach. W latach 1950-51 był także profesorem w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach. Do jego uczniów należał m.in. Karol Stryja, inicjator Międzynarodowego Konkursu Dyrygentów im. Grzegorza Fitelberga. W 2004 r., w 125. rocznicę urodzin artysty, z inicjatywy Krzysztofa Szyrszenia - pracującego wówczas w Ambasadzie RP w Rydze polskiego pianisty, tłumacza i animatora polsko-łotewskiej współpracy kulturalnej, zorganizowano na Łotwie szereg imprez poświęconych Fitelbergowi, oraz odsłonięto pamiątkową tablicę w Dyneburgu – mieście urodzenia dyrygenta.

[edytuj] Fitelberg a nowa muzyka polska

[edytuj] Prawykonania

Fitelberg był pierwszym wykonawcą wielu utworów, m.in.:

(uwaga: w nawiasach podano rok prawykonania, a nie skomponowania utworu)

• Mieczysława Karłowicza:
  • Odwieczne pieśni op. 10 (Berlin 1907)
  • Litewska rapsodia op. 11 (Warszawa 1909)
  • Smutna opowieść op. 13 (Warszawa 1908)
  • Epizod na maskaradzie op. 14, dokończony i zinstrumentowany przez dyrygenta (Warszawa 1914)
• Karola Szymanowskiego:
  • Uwertura koncertowa op. 12, później przeinstrumentowana wspólnie przez kompozytora i dyrygenta (Warszawa 1906)
  • I Symfonia op. 15 (Warszawa, 1909)
  • II Symfonia op. 19, dedykowana dyrygentowi i przeinstrumentowana przy jego udziale w 1936 (Warszawa, 1911)
  • Pieśni miłosne Hafiza op. 26 (Paryż, 1925)
  • Pieśni księżniczki z bajki op. 33 (Warszawa 1933; sopran - Ewa Bandrowska-Turska)
  • kantata Demeter op. 37 bis (Warszawa, 1931)
  • Stabat Mater op. 53 (Warszawa, 1929)
  • balet Harnasie op. 55 (pierwsze wykonanie koncertowe Kraków 1936; sceniczna prapremiera odbyła się wcześniej)
  • kantata Veni Creator op. 57 (Warszawa, 1930)
  • kantata Litania do Marii Panny op. 59 (1933)
  • IV Symfonia (Symphonie Concertante) op 60, z kompozytorem przy fortepianie (Poznań, 1932)
  • II koncert skrzypcowy op. 61 (Warszawa 1933), na skrzypcach grał Paweł Kochański
• Igor Strawiński
  • opera Mavra (Paryż, 1922)
• Grażyny Bacewicz:
  • 3 karykatury (Warszawa 1933)
  • Convoi de joie (Pochód radości, Warszawa 1934)
  • Sinfonietta na orkiestrę smyczkową (Warszawa 1936)
  • I Koncert skrzypcowy (1937)
  • Trzy pieśni do słów arabskich z X wieku (przekład L. Staff) (1938)
  • Koncert na orkiestrę smyczkową (Warszawa 1950)
• Andrzeja Panufnika:
  • Mała uwertura (1937, utwór niezachowany)
• Witolda Lutosławskiego:
  • Wariacje symfoniczne (Warszawa, 1939)
  • I Symfonia (Katowice, 1948)
  • Uwertura smyczkowa (Praga, 1949)
  • Mała suita w wersji na orkiestrę symfoniczną (Warszawa, 1951)
  • Tryptyk śląski (Warszawa, 1951)

[edytuj] Instrumentacje i kompozycje

Fitelberg, jako zręczny instrumentator, niejednokrotnie pomagał swemu przyjacielowi, Szymanowskiemu, w przełożeniu na orkiestrę symfoniczną jego pomysłów, lub też samodzielnie instrumentował jego utwory: (w nawiasach podano rok powstania lub zinstrumentowania utworu)

• Uwertura koncertowa op. 12 (1904-1905) została przeinstrumentowana przez przyjaciół wspólnie w latach 1912-1913
• II symfonia op. 19 (1909-1910), dedykowana dyrygentowi - I część została przeinstrumentowana przy udziale kompozytora, drugą Fitelberg przeinstrumentował samodzielnie na jego życzenie (1936)
• Fitelberg samodzielnie również zinstrumentował: Etiudę b-moll op. 4 nr 3, Trzy fragmenty z poematów Kasprowicza op. 5, Nokturn i tarantellę op. 28, Pieśń Roksany z opery Król Roger (op. 46), Cztery tańce polskie oraz pieśni: op. 13 nr 2 i 4, nr 6 z Pieśni miłosnych Hafiza op. 24, Pieśni kurpiowskie op. 58 nr 1, 3, 5, 7, 9.

Także poemat symfoniczny Karłowicza Epizod na maskaradzie op. 14 został przez niego dokończony i częściowo zinstrumentowany po przedwczesnej śmierci kompozytora.

Kompozycję z biegiem lat Fitelberg zarzucił; za warte wzmianki utwory uważał:

• poemat symfoniczny Pieśń o sokole op. 18 wg Maksyma Gorkiego (1905),
• II symfonię A-dur op. 20 (1907),
• Rapsodię polską op. 25 (1913),
• II rapsodię (1914) oraz
• obraz muzyczny W głębi morza op. 26 na wielką orkiestrę symfoniczną (1914).

Inne utwory orkiestrowe:

• Koncert skrzypcowy d-moll op. 13 (1902–1903)
• Uwertura op. 14 (1905)
• I Symfonia e-moll op. 16 (1904)
• Uwertura op. 17 (1906)
• poemat symfoniczny Protesilaus i Laodamia op. 24 (1908)

Utwory kameralne:

• Sonata na skrzypce i fortepian a-moll op. 2 (1894, utwór otrzymał nagrodę Paderewskiego w 1898)
• Trio fortepianowe f-moll op. 10 (1901)
• Romances sans paroles, 2 utwory op. 11 na skrzypce i fortepian: D-dur (1892) i A-dur (1900)
• II Sonata na skrzypce i fortepian F-dur op. 12 (1901)
• Pieśni opp.19, 21, 22, 23

[edytuj] Dyskografia

Istnieją trzy wydane płyty CD z nagraniami dokonanymi przez Fitelberga:

• Karłowicz - poematy symf.: Powracające fale op. 9, Stanisław i Anna Oświecimowie op. 10 oraz Epizod na maskaradzie op. 14 (PRCD 109)

• Moniuszko Bajka, Noskowski Step op. 66, Fitelberg Pieśń o sokole op. 18, Karłowicz Epizod na maskaradzie op. 14, Lutosławski Mała suita (wersja symfoniczna), Szymanowski: II symfonia op. 19, I koncert skrzypcowy op. 35 (E. Umińska - skrzypce), Cztery fragmenty z baletu Harnasie, Pieśń Roksany z op. Król Roger, Tarantella op. 28 (2 CD, PRCD 184-185); album zdobył Fryderyka 2003 w dziedzinie Album roku muzyka orkiestrowa