Karolina Lanckorońska

Z Wikipedii

Karol Lanckoroński z córką Karoliną, ok. 1900 r.

Karolina Maria Adelajda Franciszka Ksawera Małgorzata Edina Lanckorońska (ur. 11 sierpnia 1898 w Buchberg koło Gars am Kamp, Dolna Austria, zm. 25 sierpnia 2002 w Rzymie) – historyk i historyk sztuki, wybitna działaczka Polonii we Włoszech.

Pochodziła z rodu arystokratycznego herbu Zadora, była córką hrabiego Karola Lanckorońskiego i jego trzeciej żony Małgorzaty von Lichnowsky. Ukończyła gimnazjum w Wiedniu (Freyung), w latach 1917-1921 studiowała, również w Wiedniu, historię sztuki. W 1926 na Uniwersytecie Wiedeńskim obroniła doktorat. Zajmowała się głównie zagadnieniami sztuki baroku i twórczością Michała Anioła. W 1935 habilitowała się na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie na podstawie rozprawy Dekoracja malarska kościoła Il Gesu w Rzymie (wkrótce wydanej drukiem) i została zatrudniona na tej uczelni jako docent, kierownik katedry historii sztuki na Wydziale Humanistycznym. Jednocześnie pełniła funkcję sekretarza Towarzystwa Polskich Badań Historycznych we Lwowie. Od 1933 (po śmierci ojca) zajmowała się także administracją dóbr rodzinnych w Małopolsce (m.in. w Komarnie). Pozowała także do rysunków i obrazów, m.in. Jacka Malczewskiego.

Po wybuchu wojny zaangażowała się w działalność konspiracyjną. Służyła w szeregach Związku Walki Zbrojnej i następnie Armii Krajowej (porucznik). Z polecenia dowództwa konspiracyjnego brała udział w pracach uznawanej przez Niemców Rady Głównej Opiekuńczej, utrzymując m.in. kontakt z wieloletnim przyjacielem rodziny, arcybiskupem krakowskim Adamem Sapiehą. W styczniu 1942 przyjechała ponownie do Lwowa z zadaniem zorganizowania filii Rady Głównej Opiekuńczej (tzw. Komitetu Polskiego) w województwie stanisławowskim. Wkrótce jednak (maj 1942) została w Stanisławowie aresztowana przez Gestapo. Przesłuchiwał ją szef Gestapo w Stanisławowie , Hauptsturmführer Hans Krüger, znany z akcji wymordowania polskiej inteligencji w Stanisławowie; w przekonaniu, że aresztowana wkrótce poniesie śmierć, oficer gestapo pochwalił się przed nią swoją decydującą rolą także w mordzie profesorów lwowskich w nocy z 3 na 4 lipca 1941. Już po wojnie zeznania Lanckorońskiej oraz przekazany b. rektorowi Uniwersytetu Lwowskiego Stanisławowi Kulczyńskiemu tzw. Raport Karli Lanckorońskiej (opublikowany w 1977) były ważnymi dowodami przy próbach wyjaśnienia zbrodni lwowskiej.

Lanckorońska została przeniesiona ze Stanisławowa do Lwowa, a następnie wysłana do obozu koncentracyjnego Ravensbrück (nr obozowy 16076), doczekała tam jednak zwolnienia; u schyłku wojny 5 kwietnia 1945 uwolniono ją po interwencji Carla J. Burckhardta, prezesa Międzynarodowego Czerwonego Krzyża. Wydarzenia wojenne opisała w książce Wspomnienia wojenne 22 IX 1939 - 5 IV 1945. Po wojnie osiadła we Włoszech.

Krótko po uwolnieniu z obozu podjęła współpracę z 2 Korpusem Polskim generała Andersa jako oficer prasowy. Zajęła się m.in. organizacją studiów dla zdemobilizowanych żołnierzy (ok. 1300 osób) na emigracji. W 1945 była jednym z inicjatorów założenia Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie; do jego powstania przyczyniła się także finansowo, sama stanęła na czele Instytutu jako dyrektor. W ramach Instytutu zainicjowała wydawanie czasopism "Antemurale" (rocznik, 1954-1982, 30 tomów), "Elementa en Fontium Editiones" (do 1987 75 tomów), "Acta Nuntiaturae Polonae" (od 1990), upowszechniających ważne źródła dotyczące historii Polski (m.in. dziejów nuncjatury apostolskiej w Polsce). Założyła Fundusz im. Karola Lanckorońskiego (od 1967 pod nazwą Fundacja Lanckorońskich z Brzezia z siedzibą w szwajcarskim Fryburgu i w Londynie), wspierający zarówno polskie instytucje emigracyjne (m.in. założony i kierowany przez nią Polski Instytut Historyczny w Rzymie, Biblioteka Polska w Paryżu) i krajowe (głównie biblioteki uniwersyteckie), jak i odbiorców indywidualnych (stypendia dla polskich naukowców przygotowujących rozprawy doktorskie i habilitacyjne poza krajem, współfinansowanie leków dla pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego i inne). Kontynuowała także na emigracji pracę naukową, pozostając aktywną po późnych lat życia. W połowie lat 50. prowadziła badania domniemanego grobowca Bolesława Śmiałego w Ossiach w Karyntii. Królowi Bolesławowi i jego konfliktowi z biskupem Stanisławem ze Szczepanowa poświęciła artykuł W sprawie sporu między Bolesławem Śmiałym a św. Stanisławem ("Teki Historyczne", tom IX, 1958).

W 1990 została przyjęta w poczet członków PAU. Nadano jej doktoraty honorowe m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego (1983), Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie w Londynie (1988), Uniwersytetu Wrocławskiego (1990). Została odznaczona m.in. Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (1991), Krzyżem Walecznych (1942), Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Armii Krajowej (1968), orderem Al Merito della Repubblica Italiana ("Zasłużony dla Republiki Włoskiej", 1997). Z okazji 100. rocznicy urodzin otrzymała z rąk Jana Pawła II Krzyż Komandorski Orderu św. Grzegorza Wielkiego z Gwiazdą.

W 1994 Karolina Lanckorońska ofiarowała Polsce zachowaną część kolekcji dzieł sztuki, zgromadzonej przez jej ojca w Wiedniu. 37 obrazów otrzymał Zamek Królewski w Warszawie, m.in. dwa dzieła Rembrandta. Ponad 500 zabytkowych obiektów, wśród nich 82 obrazy włoskie oraz ponad 220 rysunków Jacka Malczewskiego przekazała Zamkowi Królewskiemu na Wawelu. Obdarowane zostały też inne instytucje: Biblioteka Jagiellońska, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Polska Akademia Umiejętności.

[edytuj] Źródła

• Lanckorońska Karolina, Wspomnienia wojenne 22 IX 1939-5 IV 1945, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2002, ISBN 83-240-0077-1.
• Agata i Zbigniew Judyccy, Polonia. Słownik biograficzny, Warszawa 2000
• Włodzimierz Bonusiak, Kto zabił profesorów lwowskich?, Rzeszów 1989
• Tadeusz Rojek, XIII tajemnic historii, Warszawa 1987

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Jurij Smirnow - Rzecz o Karolinie Lanckorońskiej
• Sylwetka Karoliny Lanckorońskiej
• Wspomnienie pośmiertne
• Piotr Czartoryski-Sziler - Karolina Lanckorońska - wybitny mecenas kultury polskiej
• Karolina Lanckorońska - Wspomnienia wojenne
• dar dla Zamku Królewskiego w Warszawie