Kartkowy system racjonowania żywności
Z Wikipedii
Kartkowy system racjonowania żywności – system kontroli dystrybucji żywności polegający na wydawaniu ludności specjalnych kuponów, które uprawniają do zakupu ściśle określonych ilości określonych towarów żywnościowych. W zależności od wariantu kupony te umożliwiają bezpłatne nabywanie tych towarów, nabywanie po preferencyjnych cenach, lub po zwykłych cenach urzędowych. System kartkowy funkcjonuje zwykle w okresie silnych niedoborów żywności spowodowanych wojną, klęskami żywiołowymi lub perturbacjami politycznymi i ma na celu zapewnienie wszystkim przynajmniej minimalnych racji żywnościowych.
W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej kartkowy system racjonowania żywności funkcjonował dwukrotnie. Za każdym razem był to system, w którym kartki uprawniały do nabycia wybranych towarów po urzędowych cenach i obejmował całą ludność kraju.
Po raz pierwszy zastosowano go 1 kwietnia 1952 r. wprowadzając racjonowanie dań mięsnych w barach i restauracjach. 24 kwietnia wprowadzono kartki na cukier, a 2 maja na mydło i proszek do prania. System ten został zniesiony 3 stycznia 1953 r. przy jednoczesnym, drastycznym podniesieniu cen urzędowych na te towary.[1]
Drugi okres systemu kartkowego rozpoczęło wprowadzenie kartek na cukier 13 sierpnia 1976 r. przez rząd Piotra Jaroszewicza, które zniesiono dopiero 1 listopada 1985 r., czyli niemal po 10 latach. W trakcie Wydarzeń Sierpniowych z 1980 r. jednym z 21 postulatów było wprowadzenie kartek na mięso[2], które faktycznie wprowadzono 28 lutego 1981 r. Na skutek stale narastających trudności gospodarczych system kartkowy rozszerzono 30 kwietnia 1981 r. obejmując nim oprócz mięsa także wszelkie przetwory mięsne, masło, mąkę, ryż i kaszę. 1 września 1981 r. system kartowy objął też mydło, proszek do prania i papier toaletowy. Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. system kartkowy był stopniowo rozszerzany na kolejne grupy towarów, m.in. czekoladę, alkohol, benzynę i wiele innych, osiągając zakres znacznie szerszy niż w czasie okupacji podczas II wojny światowej.[3]
Po zakończeniu stanu wojennego próbowano stopniowo znosić system kartkowy, jednak na skutek ciągłych niedoborów podstawowych towarów ponownie go wprowadzano. Dopiero od 1986 r. wraz ze stopniową liberalizacją cen i związanymi z tym drastycznymi podwyżkami cen urzędowych system kartkowy był stopniowo, ostrożnie ograniczany. Najdłużej, bo aż do 1 stycznia 1989 r. utrzymały się kartki na mięso i benzynę.
System kartkowy z okresu stanu wojennego i późniejszego funkcjonował niezbyt sprawnie. Dość częstym zjawiskiem była konieczność stania w długich kolejkach bez pewności zakupu towarów formalnie zagwarantowanych tym systemem. Inną charakterystyczną cechą systemu kartkowego lat 80. XX w. był też najpierw nielegalny (zwany spekulanctwem), a potem legalny handel towarami deficytowymi poza systemem kartkowym. Od 1986 r. prawie wszystkie towary dostępne na kartki po cenach urzędowych można było nabywać w wybranych sklepach po cenach "umownych", które były średnio 2-3 wyższe od cen urzędowych. Równolegle do systemu cen "umownych" istniał też formalnie nielegalny, ale bardzo powszechny i nieskutecznie ścigany system pokątnego handlu samymi kartkami – szczególnie na benzynę i alkohol.[4]
