Lubelszczyzna

Z Wikipedii

Lubelszczyzna – kraina historyczna w północno-wschodniej Małopolsce, na prawym brzegu Wisły, jej obszar pokrywa się z przedrozbiorowym województwem lubelskim i ziemią stężycką, stolicą jest miasto Lublin.

Spis treści 1 Geografia 1.1 Położenie 1.2 Ukształtowanie powierzchni 1.3 Geologia 1.4 Hydrografia 1.5 Granice 2 Gospodarka 2.1 Przemysł 2.2 Rolnictwo 2.3 Usługi 3 Historia 3.1 Usamodzielnienie 3.2 Rozkwit 3.3 Upadek 3.4 Wojny 4 Atrybuty 4.1 Nazwa 5 Turystyka 5.1 Lasy 5.2 Obszary chronione 5.3 Walory przyrodnicze 5.4 Walory kulturowe 6 Źródła 7 Zobacz też

[edytuj] Geografia

[edytuj] Położenie

Lubelszczyzna położona jest w północnej Małopolsce, w częściowo dolnym i środkowym dorzeczu Wieprza. Większa część krainy położona jest w województwie lubelskim, natomiast południowe jej krańce leżą w woj. podkarpackim.

[edytuj] Ukształtowanie powierzchni

Lubelszczyzna w większości położona jest na Wyżynie Lubelskiej, jednak o południowe jej krańce zahacza Roztocze oraz Kotlina Sandomierska. Ziemia łukowska położona jest na Wysoczyźnie Siedleckiej oraz Równinie Łukowskiej. Wysokość terenu waha się średnio od 100 do 300 m n.p.m.

[edytuj] Geologia

Pod powierzchnią środkowej Lubelszczyzny znajdują się liczne margle, wapienie, opoki oraz piaskowce, pochodzące z mezozoiku. Na północy regionu występują trzeciorzędowe piaski, miejscami żwiry.

Obszar Lubelszczyzny należy do trzech jednostek tektonicznych: na północy znajduje się platforma prekambryjska, środkowy pas to platforma paleozoiczna natomiast na południu znajduje się Zapadlisko Przedkarpackie. Region obfituje w lessy, dzięki którym rozwija się rolnictwo.

[edytuj] Hydrografia

Region w całości położony jest w dorzeczu Wisły. Przez region przepływają ważniejsze rzeki: Wieprz, Bystrzyca, Chodelka, Sanna, Krzna, San (niewielki odcinek na południu), Wisła (stanowi zachodnią granicę krainy). W okolicy Lublina znajdują się obszary intensywnej eksploatacji wód podziemnych. Zasobność wód podziemnych na obszarze Lubelszczyzny jest duża (na zachodzie) oraz średnia (w całości regionu). Wschodni obszar regionu jest zagrożony deficytem wody dla rolnictwa oraz gospodarki komunalnej. W Nałęczowie znajduje się jedyne w regionie uzdrowisko z wodami mineralnymi.

[edytuj] Granice

Granice Lubelszczyzny w całości pokrywają się z granicami przedrozbiorowego województwa lubelskiego oraz ziemi stężyckiej. Zachodnią granicę krainy stanowi Wisła. Na niewielkim północnym kawałku regionu granicę wyznacza rzeka Wieprz. Na wschodzie region graniczy z Rusią Czerwoną, na północnym wschodzie z Polesiem, na północy z Podlasiem oraz Mazowszem, natomiast na zachodzie z ziemią sandomierską a południu z ziemią krakowską.

Region ze względu na swoją rozległość, można podzielić na kilka mniejszych ziem, które są częściowo od siebie zróżnicowane:

• ziemia stężycka
• ziemia lubelska
• ziemia łukowska
• ziemia urzędowska
• ziemia nadwiślańska

[edytuj] Gospodarka

[edytuj] Przemysł

Na Lubelszczyźnie dominuje przemysł metalowy i maszynowy oraz włókienniczy i skórzany. W Puławach silnie rozwinięty jest przemysł chemiczny. W kilku ośrodkach miejskich pozycje pierwszorzędną zajmuje produkcja żywności m.in. w Milejowie, Lublinie oraz Łukowie. W Lublinie istnieje ponadto przemysł samochodowy. W energię elektryczną zaopatrują mieszkańców Lubelszczyzny dwie elektrownie cieplne o mocy poniżej 500 MW w Puławach i stolicy regionu – Lublinie. Na terenie krainy znajduje się jedno z największych polskich złóż węgla kamiennego – Zagłębie lubelskie. Działa tu spółka Lubelski Węgiel "Bogdanka" SA posiadająca jedną kopalnię. Powstała w styczniu 1975 roku jako Przedsiębiorstwo Państwowe pod nazwą Kopalnie Lubelskiego Zagłębia Węglowego.

[edytuj] Rolnictwo

W regionie przeważa uprawa pszenicy oraz buraków cukrowych, szczególnie na glebie obfitującej w less. W okolicy Lublina oraz Puław ludność wiejska zajmuje się ogrodnictwem i sadownictwem. Na północy Lubelszczyzny uprawiane jest żyto oraz ziemniaki. Na wschodzie krainy znajdują się uprawy lnu i konopi, chmielu oraz tytoniu. W regionie hoduje się dużo bydła oraz świń. Warunki dla rolnictwa na Lubelszczyźnie są korzystne oraz bardzo korzystne w okolicy Lublina.

[edytuj] Usługi

Centrum usługowym regionu jest jego stolica Lublin. Powyżej 60% ludności miasta zatrudniona jest w usługach. W Lublinie na wysokim poziomie rozwinięte jest szkolnictwo wyższe. Znajduje się tutaj Katolicki Uniwersytet Lubelski oraz Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. W mieście rozwinięte są usługi finansowe oraz kulturalne. W mniejszych miastach w usługach zatrudniona jest około połowa mieszkańców.

[edytuj] Historia

[edytuj] Usamodzielnienie

Historia Lubelszczyzny jako oddzielnego regionu zaczyna się dość późno, bo dopiero w II połowie XV wieku. W 1474 roku, król Kazimierz Jagiellończyk wydzielił z województwa sandomierskiego nowe – województwo lubelskie. Województwo lubelskie posiadało dwóch senatorów: wojewodę i kasztelana lubelskiego. Sejmiki odbywały się w Lublinie. Województwo podzielone było na trzy powiaty: lubelski, urzędowski oraz łukowski.

[edytuj] Rozkwit

W wiekach XV-XVI kraina przeżywała rozkwit, dzięki szlakowi handlowemu znad Morza Czarnego na zachód Europy, czego efektem jest lubelska starówka czy Kazimierz Dolny. W 1569 w Lublinie zawarto unię lubelską, oraz książę pruski Albrecht Fryderyk Hohenzollern złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi. Protestantyzm na Lubelszczyźnie pojawił się dopiero w drugiej połowie XVI w., jednak ten region Polski szybko stał się jednym z najważniejszych ośrodków kalwinizmu i arianizmu aż do połowy XVII w., kiedy zwyciężyła kontrreformacja. Działała tu jedna z ważniejszych gmin braci polskich, której przedstawicielem był Jan Niemojewski, a ministrem zboru Marcin Czechowic.

[edytuj] Upadek

W połowie XVII wieku region uległ zniszczeniu w wyniku wojen (najazdy kozackie, potop szwedzki) oraz epidemii. Wiele miast zostało wyludnionych, na miejsce ludności polskiej, właściciele miast sprowadzali Żydów.

[edytuj] Wojny

Na skutek wojen i powstań kozackich region podupadł, a zabudowa miast była uboga. Po III rozbiorze w 1795 Lubelszczyzna znalazła się pod panowaniem Austrii. W 1809 region został włączony do Księstwa Warszawskiego. W 1815 znalazło się w Królestwie Kongresowym w zaborze rosyjskim, w 1837 Lublin został stolicą guberni.

W 1877 zbudowano pierwsze połączenie kolejowe. Podczas I wojny światowej rosyjski odwrót i zajęcie regionu przez wojska niemieckie i austro-węgierskie w lecie 1915 ostatecznie zakończyło rosyjskie rządy na Lubelszczyźnie.

[edytuj] Atrybuty

[edytuj] Nazwa

Lubelszczyzna jak sama nazwa wskazuje, pochodzi od nazwy jej stolicy – Lublina. Często stosowana jest jako synonim województwa lubelskiego, aczkolwiek nie zupełnie poprawnie. Nazwa Lublin znana jest już od najstarszych zapisków z 1228 (Lublin). Pochodzi ona od nazwy osobowej Lubla utworzonej od imienia Lubomir, poprzez dodanie dawniej pieszczotliwego przyrostka -la. Jedna z legend głosi, że nazwa pochodzi od nazwy ryby lin, którą można spotkać w zalewie Zemborzyckim.^{[potrzebne źródło]}

[edytuj] Turystyka

Wartym polecania zakątkiem Lubelszczyzny, gdzie turyści mogą dowiedzieć się wiele o dziedzictwie kulturowym tego regionu jest wieś Hołowno w gminie Podedwórze. Miejscowość słynie z Ośrodka Edukacji Regionalnej im. Janusza Bilkiewicza, założonego przez Stowarzyszenie na rzecz mieszkańców Polesia Lubelskiego, w którym pracujący mieszkańcy regionu ratują od zapomnienia ginące zawody Lubelszczyzny. Ośrodek jest "żywym muzeum" gdzie odwiedzający mogą czynie uczestniczyć w wielu ścieżkach edukacyjnych. Bogata oferta Ośrodka Edukacji Regionalnej znajduje się na stronie: www.edureg.com.pl

[edytuj] Lasy

Na terytorium całej Lubelszczyzny dominującym gatunkiem drzew jest sosna. Na wyżynie można spotkać liczne dęby oraz drzewa liściaste twarde. Przez południe regionu przebiega Puszcza Solska, na której rosną nieliczne w regionie jodły. Lesistość na Lubelszczyźnie waha się od 10% na północy do 30% na południu regionu.

[edytuj] Obszary chronione

Lubelszczyzna jest terenem z licznymi parkami krajobrazowymi. Znajdują się tu Kozłowiecki Park Krajobrazowy, Kazimierski Park Krajobrazowy, Nadwieprzański Park Krajobrazowy, Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy, Wrzelowiecki Park Krajobrazowy oraz Lasy Janowskie, na których znajdują się rezerwaty florystyczne i leśne. Szczególnie na południowej oraz środkowej Lubelszczyźnie znajduje się wiele obszarów chronionego krajobrazu oraz otulin parków krajobrazowych.

[edytuj] Walory przyrodnicze

Stopień urozmaicenia krajobrazu na większej części Lubelszczyzny jest średni. Swój początek ma tutaj Szlak Roztoczański, przy którym znajdują się wąwozy lessowe. Wąwozy lessowe znajdują się także w okolicy Kazimierza Dolnego.

[edytuj] Walory kulturowe

Lubelszczyzna jest bardzo urozmaiconym kulturowo regionem. Szczególnie środkowa część krainy, na której znajdują się miejscowości szczególnie atrakcyjne turystycznie:

• Puławy – Burzliwe dzieje miasta pozostawiły po sobie liczne zabytki. W zasadzie wszystkie znajdują się w kompleksie pałacowo-parkowym, leżącym w pobliżu skarpy wiślanej. Najbardziej okazały jest Pałac Czartoryskich, wzniesiony pierwotnie przez Lubomirskich według barokowego projektu Tylmana z Gameren w latach 1676-1679. Pałac otacza park krajobrazowy. Najciekawsza budowla znajdująca się w parku to Świątynia Sybilli, wybudowana w latach 1798-1801 według projektu Aignera na wzór antycznej świątyni Westy w Tivoli pod Rzymem. Niedaleko Świątyni Sybilli znajduje się Domek Gotycki, wybudowany w latach 1800-1809 również według projektu Aignera, otwarty z okazji pobytu w Puławach Józefa Poniatowskiego.
• Kozłówka – zespół pałacowo-parkowy rodziny Zamoyskich. Pałac zbudowany został w latach 1736-1742 przez wojewodę chełmińskiego Michała Bielińskiego, zaprojektowany prawdopodobnie przez włoskiego architekta Józefa II Fontanę, który realizował barokowy schemat "entre cour et jardin" (między dziedzińcem a ogrodem).
• Kazimierz Dolny – miasto z dużą koncentracją zabytków: kościół farny św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja – zbudowany w latach 1586-1589, z manierystycznym i barokowym wyposażeniem oraz z jednymi z najstarszych zachowanymi w Polsce organami w modrzewiowej oprawie (1620 r.), zamek (ruiny zamku dolnego z XVI wieku), kościoły oraz kamienice z XV, XVI oraz XVII wieku.
• Lublin – stolica regionu, miasto z dużą koncentracją zabytków. Zamek z Kaplicą Zamkową. Kamienice staromiejskie, kościoły, ratusz oraz bramy miejskie z XIV, XV, XVI, XVII oraz XVIII wieku.
• Majdanek – niemiecki obóz koncentracyjny oraz jeniecki w Lublinie, funkcjonujący w latach 1941-1944.

[edytuj] Źródła

• Atlas historyczny dla klasy IV, Warszawa 1994
• Atlas geograficzny – liceum. Świat. Polska", Warszawa 2004
• Grażyna Okła, Mała Ojczyzna Świętokrzyskie, Kielce 2002

[edytuj] Zobacz też

• Zabytki i atrakcje turystyczne Lublina i okolic
• Protestantyzm na Lubelszczyźnie