Panorama Racławicka
Z Wikipedii
| Panorama Racławicka |
| Jan Styka , Wojciech Kossak , 1893-1894 |
| obraz olejny |
| 1500 × 11400 cm |
Panorama Racławicka – panoramiczny obraz olejny autorstwa kilku artystów-malarzy tworzących na przełomie XIX i XX wieku. Największy udział w pracy nad dziełem mieli Jan Styka i Wojciech Kossak, i ich dwóch najczęściej wymienia się jako autorów malowidła, pozostałych (Ludwiga Bollera, Tadeusza Popiela, Zygmunta Rozwadowskiego, Teodora Axentowicza, Michała Sozańskiego, Włodzimierza Tetmajera, Wincentego Wodzinowskiego) zazwyczaj pomijając.
Przedstawia bitwę pod Racławicami (1794) – jeden z epizodów insurekcji kościuszkowskiej, zwycięstwo wojsk polskich nad rosyjskimi. Powstał w latach 1893-1894 na zamówienie miasta Lwowa. Ma długość 114 metrów oraz wysokość 15. Wystawiony po raz pierwszy w rotundzie o średnicy ok. 38 m we Lwowie z okazji odbywającej się tam Powszechnej Wystawy Krajowej i jednocześnie z okazji stulecia bitwy (1894), 5 czerwca tegoż roku.
Panorama namalowana jest na cylindrycznym płótnie rozpiętym w budynku rotundy. Ekspozycja, prócz samego obrazu, obejmuje sztafaż ustawiony przed nim i oświetlony tak, aby widz oglądający rozwinięte wokół niego i zamknięte w pierścień malowidło nie umiał odróżnić, gdzie kończą się ustawione na podłodze przed obrazem obiekty, a gdzie zaczyna sam obraz. Kształt hiperboloidy obrotowej, jaki nadano panoramie potęguje efekt zacierania się granicy między powierzchnią płótna a przestrzenią przed nim.
W latach 1894-1944 Panorama była wystawiana we Lwowie w specjalnie dla niej zbudowanej rotundzie na terenie Parku Stryjskiego.
W czasie II wojny światowej częściowo uszkodzona, gł. w czasie bombardowań w r. 1944. Uratowana przed ewentualną dalszą dewastacją związaną z wkroczeniem Armii Czerwonej przez zwinięcie w rulon i umieszczenie w lwowskim klasztorze bernardynów. Po wojnie, dzięki staraniom władz polskich udało się odzyskać od ZSRR część lwowskich dzieł sztuki i zbiorów Ossolineum. Ówczesny polski Rząd Jedności Narodowej postanowił zbiory te wraz z Panoramą umieścić we Wrocławiu. W 1946 przewieziona została do Wrocławia, gdzie najpierw przez dwa lata przeleżała w magazynie kolejowym Wrocław-Brochów, a następnie kilkanaście w Muzeum Państwowym (przemianowanym najpierw na Śląskie, następnie na Narodowe). Od lat 60. XX w. w Muzeum Śląskim (potem Narodowym) eksponowano tylko pojedyncze jego fragmenty ("bryty", czyli sekcje, z których składa się ponadstumetrowe malowidło), a pozostałą część jedynie przechowywano, poddając niezbyt konsekwentnie konserwacji aż do 1980. Przez lata 60. i lata 70. trwały też zakulisowe zabiegi, gdzie Panoramę eksponować: czy w Krakowie, czy w Warszawie czy może w Racławicach, a nawet czy wyeksponować ją w ogóle gdziekolwiek.
Zależne od opinii ZSRR władze PRL bały się bowiem Rosjanom narazić podpisując się pod decyzją o wystawieniu obrazu przedstawiającego triumf wojsk polskich nad Rosją nawet, jeśli była to Rosja carycy Katarzyny II. Na początku lat 60. XX w. rozpisano konkurs architektoniczny na pawilon we Wrocławiu, w którym zwyciężył Marek Dziekoński, który po pewnych korektach przystąpił do długoletniej realizacji budowli. Jednak z powodów politycznych budowa rotundy dla Panoramy rozpoczęta w 1968 trwała całymi latami, wielokrotnie przerywana, a i na prace konserwatorskie nad samym obrazem również brakowało pieniędzy. Przez pewien czas obiekt rotundy nawet przeprojektowywano i przebudowywano na centrum kongresowe, a bryty samego obrazu wywieziono poza Wrocław. Ostatecznie, po wydarzeniach sierpniowych w 1980, klimat wokół Panoramy poprawił się. Dzięki działalności zawiązanego w 1980, trzeciego już w historii malowidła, Społecznego Komitetu Panoramy Racławickiej pod przewodnictwem byłego rektora Uniwersytetu Wrocławskiego, prof. Alfreda Jahna podjęto też wreszcie ostateczną decyzję o wystawieniu jej we Wrocławiu, a nie w innym miejscu, toteż prace budowlane przy rotundzie przyspieszyły. Wobec katastrofalnego stanu gospodarki PRL trwały jednak jeszcze pół dekady, toteż otwarcie ekspozycji Panoramy Racławickiej nastąpiło dopiero 14 czerwca 1985.
Od tego czasu Panorama Racławicka otwarta jest zasadniczo stale (najpierw 7, obecnie 6 dni w tygodniu) i tylko od czasu do czasu wystawa jest na krótko zamykana w celu przeprowadzenia niezbędnych prac konserwacyjnych. Cieszy się wciąż ogromnym powodzeniem zwiedzających: pierwszy milion widzów odwiedziło Panoramę do sierpnia 1987, pięć milionów – do lipca 1998, a sześć milionów – do września 2004.
Nie wiadomo, czy projektanci rotundy dla Panoramy brali taką możliwość pod uwagę, ale mimo bliskości rzeki Odry usytuowanie malowidła wewnątrz budynku parę metrów nad poziomem gruntu zabezpieczało obraz przed bezpośrednim zalaniem wodami wielkiej powodzi w lipcu 1997 nawet, gdyby wody rzeki dotarły do rotundy.
