Powszechna Wystawa Krajowa we Lwowie
Z Wikipedii
Powszechna Wystawa Krajowa we Lwowie – urządzona w 1894 we Lwowie wielka wystawa osiągnięć gospodarczych i kulturalnych Galicji oraz ponadzaborowa prezentacja dzieł sztuki i kultury narodu polskiego.
[edytuj] Historia
Wystawę przygotowano w ciągu dwóch lat. Składała się ze 129 pawilonów i była podzielona na 34 główne działy. Zajmowała obszar 50 ha nieopodal Parku Stryjskiego i pochłonęła kwoty porównywalne z ówczesnym rocznym budżetem miasta Krakowa. Na czele Komitetu Wystawy stanął czerwony książę Adam Sapieha. Wystawa Lwowska stała się nie tylko przeglądem dorobku gospodarczego Galicji, ale przede wszystkim ponadzaborową prezentacją narodowej sztuki i kultury, wielką manifestacją jedności i żywotności narodu polskiego. Monumentalna Panorama Racławicka Wojciecha Kossaka i Jana Styki była dziełem stworzonym specjalnie z tej właśnie okazji.
Wystawę otwarto w dniu 5 czerwca 1894. Cieszyła się ona niespotykaną popularnością. W ciągu czterech i pół miesiąca jej trwania obejrzało ją 1 150 000 osób – 10 razy więcej niż liczba mieszkańców ówczesnego Lwowa. Wśród zwiedzających – obok Polaków ze wszystkich zaborów – był również cesarz Franciszek Józef I. W trakcie Wystawy odbywały się liczne zloty i konferencje. Tereny wystawowe połączyła z miastem linia tramwaju elektrycznego, jednego z pierwszych w tej części Europy.
Wystawa była wielką patriotyczną manifestacją Polaków. Stała się symbolem zwycięstwa idei pracy organicznej i postępu gospodarczego w Galicji – najbardziej zacofanej prowincji ziem polskich. Tereny wystawowe wykorzystano w okresie międzywojennym dla organizacji Targów Wschodnich. Trwałą wartością Wystawy pozostał przede wszystkim jej wymiar artystyczny. Już sama potrzeba wzniesienia ponad 100 pawilonów stała się dla czołówki polskich architektów szansą dla zaprezentowania swoich umiejętności. Nad stroną architektoniczną czuwał Julian Zachariewicz, rektor Politechniki Lwowskiej, autor wielu znakomitych lwowskich gmachów publicznych i kamienic.
Wystawa odbywała się na specjalnie wytyczonym placu w pobliżu parku Stryjskiego. Twórca parku, inspektor plantacji miejskich Arnold Röhring przekształcił ten teren we wspaniały ogród z ornamentalnie zasadzonymi trawnikami i kwietnikami. Plan sytuacyjny opracował hr. Józef Łubieński. Pracami budowlanymi kierowali od początku 1893 architekci Julian Zachariewicz i Franciszek Skowron. Wznoszenie tych – nietrwałych przecież – drewnianych gmachów stwarzało zarazem możliwość eksperymentowania z nowymi ideami architektonicznymi. Szczególną uwagę zwracał Zachariewicz na wystrój plastyczny pawilonów i utrzymanie jednolitego stylu dekoracji i architektury budynków.
[edytuj] Obiekty
[edytuj] Brama główna
Obiekt projektował Zygmunt Gorgolewski, wykonał z drewna majster ciesielski J. Gryglaszewski. Dwa wysokie obeliski w stylu empire pokryte były tynkiem imitującym granit i sztukaterią.
[edytuj] Pawilon Panoramy Racławickiej
Projektował L. Ramułt, wykonał majster murarski K. Smoleński. Żelazna konstrukcja rotundy została otynkowana i ozdobiona neorenesansową gipsaturą; średnica gmachu wynosiła 40 m, a wys. 18 m. Płótno malowali Wojciech Kossak, Jan Styka, a także Tadeusz Popiel i Zygmunt Rozwadowski wraz z całą grupą współpracowników. Panorama znajdowała się w tym budynku do końca II wojny.
[edytuj] Pawilon Jana Matejki
Projektował F. Skowron. Potężna konstrukcja żelazna, wykonana w lwowskiej fabryce Z. Piotrowicza i J. Schumanna, została wypełniona płytami gipsowymi wyrobu Jana Lewińskiego, kopułę zaś, o wys. 30 m, pokryto olbrzymimi szklanymi szybami. Ściany zewnętrzne zdobiła pseudorustyka, górą biegł fryz – postaci z Ubiorów w Polsce Matejki na przemian z medalionami przedstawiającymi postaci historyczne. Fryz techniką sgraffito wykonali pod kierunkiem F. Lachnera uczniowie krakowskiej Szkoły Przemysłowej. W pawilonie urządzono największą z dotychczasowych ekspozycję dzieł Matejki. Oprawę plastyczną wystawy zrealizował uczeń Matejki T. Popiel. W 1898 żelazny szkielet Mauzoleum zakupił żydowski przedsiębiorca J. Thorn i przeniósł na ulicę Słoneczną. Architekci A. Schleyen i M. Fechter przebudowali pawilon na teatr w stylu secesyjnym.
[edytuj] Pałac Sztuki
Pawilon zaprojektował w stylu neorenesansowym F. Skowron. Szczegóły planu i konstrukcji opracowali G. Peżański i M. Łużecki, budowę prowadzili przedsiębiorcy S. Chołoniewski i W. Godowski. W niszach na fasadzie umieszczono figury alegoryczne Malarstwo i Rzeźba dłuta Antoniego Popiela. Attyka ryzalitu głównego została uwieńczona grupą alegoryczną J. Markowskiego Sztuki plastyczne. W salach z górnym oświetleniem eksponowano trzy wielkie wystawy:
Układ zaprojektował T. Popiel.
[edytuj] Pawilon architektury
Autorem projektu był F. Skowron, szczegóły opracował J. Królikowski, budowę wykonali J. Bałaban i W. Podhorecki. Usytuowany na lekkim wzniesieniu, tuż nad rozległym zalewem (basenem), pawilon stylizowany był na wzór starożytnej świątyni greckiej, z zastosowaniem porządków doryckiego i jońskiego. Gmach o powierzchni 236 m2 miał drewniany szkielet osłonięty odlewami z cementu i wapna imitującymi kamień. Tak z zewnątrz, jak i w środku ściany zdobiła polichromia naśladująca malowidła greckie. Wejścia u podnóża schodów strzegły dwa sfinksy wyrzeźbione przez Tadeusza Błotnickiego. Antoni Popiel był autorem rzeźb wieńczących budynek: gryfów oraz Wiktorii usytuowanej na szczycie frontonu.
Gmach mieścił wystawę eksponatów związanych z architekturą i budownictwem – głównie były to projekty i modele autorstwa architektów krakowskich i lwowskich. Uwagę widzów przyciągała także kolekcja tkanin wyrabianych w Buczaczu.
[edytuj] Dział etnograficzny
Dział etnograficzny tworzyła malownicza wioska złożona z różnego typu budowli wzniesionych przez cieśli i innych majstrów z poszczególnych regionów:
[edytuj] Dwór szlachecki
Projektował – z wykorzystaniem motywów starego budownictwa polskiego – J. Zachariewicz, wykonali J. Gryglaszewski i Z. Krykiewicz. Wewnątrz mieściła się ekspozycja etnograficzna.
[edytuj] Cerkiew huculska
Drewnianą cerkiew z trzema kopułami wg projektu Alfreda Zachariewicza postawili budowniczowie Huculi. We wnętrzu eksponowano cerkiewną sztukę ukraińską.
[edytuj] Pawilon towarzystw ukraińskich
Wg projektu J. Zachariewicza budował J. Lewiński. Pawilon miał kształt tradycyjnego chutoru, typowego dla ówczesnej wschodniej Galicji. Polichromię we wnętrzu – z motywami zaczerpniętymi z ukraińskich tkanin – wykonał malarz cerkiewny z Brzeżan J. Chomyk. W pawilonie prezentowano wyroby przemysłu Rusi galicyjskiej.
[edytuj] Pawilon przemysłu
Projektował F. Skowron, szczegółowo opracował projekt i prowadził budowę K. Boublik, wykonała spółka ciesielska J. Gryglaszewskiego i Z. Krykiewicza. Był to okazały, bogato dekorowany gmach o powierzchni 5985 m2, niemal dorównujący rozmiarami krakowskim Sukiennicom. Zwracała uwagę drewniana konstrukcja wielkiej neobarokowej kopuły (wys. 32 m). Fasadowe okna witrażowe z wizerunkami królów polskich wykonała firma z Innsbrucku. W tympanonie umieszczono wielkie panneau alegoryczne T. Popiela Opieka przemysłu nad rękodziełami i rolnictwem. Polichromię fasady i wnętrza wykonała firma malarska braci Fleck według szkiców J. Zachariewicza. W ornamentacji ścian zostały wykorzystane stylizowane motywy ceramiki huculskiej (styl Bachmińskiego). W pawilonie pomysłowo i atrakcyjnie eksponowano całe bogactwo wyrobów przemysłu krajowego – od stolarskich, rzeźbiarskich, tapicerskich i garncarskich, przez szkło i porcelanę, tkaniny, stroje, sztuczne kwiaty itp., aż po pokazy produkcji papieru czy modele wielkich konstrukcji.
[edytuj] Pawilon cesarski
Specjalnie przygotowany – we wnętrzu pawilonu przemysłu – na przyjazd Franciszka Józefa I. Zaprojektował go T. Rybkowski, stolarską robotę wykonali A. Bobřich i B. Szczurkowski, ozdoby metalowe – firma J. Daschka, rzeźby zaś były dłuta Wójcika.
[edytuj] Hala maszyn
Był to jeden z największych pawilonów, o powierzchni 3348 m2. Olbrzymia ażurowa konstrukcja żelazna została wykonana w fabryce arcyksięcia Albrechta w Cieszynie, roboty instalacyjne wykonał inż. Niemeksza. Zewnętrzne ściany były oszalowane drewnianą konstrukcją ryglową projektu Z. Gorgolewskiego.
[edytuj] Pawilon ogrodnictwa
Ogrodnictwo, poza dużym pawilonem i trzema oranżeriami, miało też mały pawilon firmy ogrodniczej Wolińskiego i Kaczyńskiego, zaprojektowany przez Jana Perosia w stylu neorokoko. Pawilonik zwracał ogólną uwagę fantastycznością formy, niezwykłą konstrukcją i dekoracją: w jego zwieńczeniu zasadzono różnobarwne kwiaty. Jak i inne pawilony projektowane przez Perosia (pawilon Wieliczki, akwarium, kawiarnia arabska), budynek ten cechowała pewna secesyjna płynność linii.
[edytuj] Pawilon Ministerstwa Skarbu
Projektował T. Hödl z Wiednia. Gmach w stylu neorenesansowym, o powierzchni 356 m2 i długości 36 m, wyglądał jak mała fabryka – z dwudziestometrową wieżą, zegarem i dużymi segmentowymi oknami. Wyróżniał się wśród innych jaskrawością barw fasady.
[edytuj] Pawilon Dóbr hr. Romana Potockiego
Projektował J. Cybulski, wykonał majster ciesielski Perediatkiewicz. Drewniana budowla, osadzona na kamiennym cokole, miała wyraźne cechy stylu neogotyckiego: wielkie ostrołukowe otwory oraz spiczaste wieże, widziane już z daleka. Cechowała go fantastyczność i lekkość kształtów, ażurowa robota ciesielska i snycerska. Wnętrze zdobiły trofea myśliwskie.
W obydwu pawilonach Potockich można było ponadto obejrzeć modele kopalni znajdujących się w ich dobrach, zapoznać się z przetwórstwem skał z kamieniołomów czy np. procesem produkcji cukru.
[edytuj] Pawilon miasta Lwowa
Projektował wg szkicu Juliusza Hochbergera K. Boublik, wykonał H. Müller. Pawilon miał charakter willi w stylu renesansu niemieckiego. Elewacja frontowa wyróżniała się bogactwem ozdób snycerskich i efektowną ornamentyką ciętą w drewnie. Po wystawie pawilon przeniesiono obok pomnika Kilińskiego w parku Stryjskim i otwarto w nim restaurację.
Projektował Tadeusz Pryliński z Krakowa, wykonali J. Bałaban i W. Podhorecki. Budynek w stylu starogdańskim (manieryzm północny) wyróżniał się elewacją frontową, ozdobioną gipsową sztukaterią.
[edytuj] Hala koncertowa
Projektowali F. Skowron i K. Boublik. Elewacje zewnętrzną hali wykonano techniką muru pruskiego. Ściany i sufit we wnętrzu malowała podług szkiców Boublika firma braci Fleck.
[edytuj] Wieża wodna
Projektował wg szkicu J. Zachariewicza – M. Łużecki, wznosili J. Bałaban i W. Podhorecki. Ta budowla z surowej cegły i kamienia (wys. 39 m), formą nawiązująca do średniowiecznej architektury obronnej, zasilała w wodę baseny, wodociągi i fontannę elektryczną.
[edytuj] Elektryczna fontanna świetlna
Autorem konstrukcji technicznej był inżynier F. Krziżik z Pragi, roboty betoniarskie i murarskie wykonał R. Goebel. Z wielkiego basenu wznosiła się ośmioboczna baszta (wys. 5 m) z ozdobami architektonicznymi i rzeźbami – alegoriami rzek dłuta Leonarda Marconiego. Strumienie wody biły na wysokość kilkudziesięciu metrów, przybierając kształt dziwnych kwiatów i kielichów w kolorach tęczy, były bowiem podświetlane od spodu światłem przepuszczonym przez ruchome różnobarwne szkła.
[edytuj] Brama u wylotu ulicy Gródeckiej
Zaprojektowana przez K. Boublika. Na szczycie umieszczono rzeźby: od strony dworca Wiktorię dłuta A. Popiela. Dekorację gipsową oraz dwa popiersia cesarskie wykonał P. Harasimowicz.
[edytuj] Galeria
 Widok ogólny terenów wystawowych |
 |
 |
 Wieża wodna |
 |
 |
Źródło: Kwartalnik Cracovia Leopolis: Jacek Purchla – Największa Polska Wystawa, Jurij Biriułow – Chodząc po Wystawie
