Pogrom w Jedwabnem
Z Wikipedii
Pogrom w Jedwabnem – masakra żydowskich mieszkańców miasteczka Jedwabne i okolic, dokonana 10 lipca 1941 - większość ofiar została spalona żywcem w stodole. Według raportu Intytutu Pamięci Narodowej mordu dokonała grupa polskich mieszkańców[1] z niemieckiej inspiracji[2].
Spis treści |
[edytuj] Tło historyczne
Po niemieckim ataku na ZSRR w czerwcu 1941 niemieckie specjalne oddziały likwidacyjne, tzw. Einsatzgruppen, prowadziły eksterminację ludności żydowskiej na polskich terenach anektowanych po 17 września 1939 przez Związek Radziecki. Niemiecka propaganda nazistowska jako pretekst do tych działań podawała m.in. zbrodnie radzieckie na tych terenach i rzekomą współpracę Żydów z władzami radzieckimi. Równocześnie podsycano niechęć miejscowej ludności polskiej do Żydów, która w rejonie Łomży i tak była silna, m.in. w wyniku intensywnej propagandy endeckiej od początku XX wieku.
[edytuj] Liczba ofiar mordu
Po wojnie oszacowano ją na 1600 osób - taka liczba podana została na pomniku ofiar w Jedwabnem[3]. Powtórzył ją Jan Tomasz Gross w swojej książce "Sąsiedzi" wydanej w 2001 roku, natomiast Instytut Pamięci Narodowej po ekshumacji zwłok w 2001 roku[4] ocenił ją na nie mniej niż 340 osób[5]. W 1940 w Jedwabnem mieszkało 562 Żydów[6].
[edytuj] "Sąsiedzi"
Fakt zaistnienia zbrodni był znany już od dawna, natomiast przez długi czas niejasne pozostawały jej okoliczności. Pogrom w Jedwabnem stał się znany w Polsce za sprawą książki Jana Grossa "Sąsiedzi", dyskusję wzbudziła kwestia stopnia niemieckiej odpowiedzialności za zbrodnię. Jan Tomasz Gross, określił ją jako pogrom Żydów dokonany przez ich polskich sąsiadów, ale np. Tomasz Strzembosz, określają ją mianem niemieckiej prowokacji. W dyskusji pojawiły się również głosy wskazujące na Niemców jako bezpośrednich sprawców lub współuczestników pogromu[7].
[edytuj] Śledztwa dotyczące wydarzenia
Tuż po zakończeniu II wojny światowej, w latach 1949-1950 polskie sądy skazały jednego mieszkańca Jedwabnego na karę śmierci za bezpośredni udział w mordowaniu ludności żydowskiej (zamienioną w drodze łaski na pozbawienie wolności), 9 mieszkańców skazano na kary więzienia za pomoc w zabójstwie, a 12 innych oskarżonych uniewinniono.
Ówczesne postępowanie dowodowe było - zdaniem IPN, prowadzone pobieżnie:
- nie sprawdzono pojawiających się w materiale dowodowym informacji o zaangażowaniu kilkudziesięciu innych mieszkańców w pogromie i o rabowaniu mienia pomordowanych,
- nie ustalono dokładnego przebiegu zdarzeń, ilości oraz narodowości ofiar ani ilości żołnierzy lub funkcjonariuszy niemieckich obecnych na miejscu ani ich jednostek.
Przeprowadzone w latach 2000-2004 śledztwa wykazały, że w mordowaniu ludności żydowskiej brała udział część polskich mieszkańców Jedwabnego. Według ustaleń Instytutu Pamięci Narodowej rola Polaków była decydująca w realizacji zbrodniczego planu, oni byli wykonawcami zbrodni, ale wydarzyła się ona z niemieckiej inspiracji.
Według Jana Grossa[8] prowoderami tego mordu i przywódcami jedwabińskiego tłumu było czterech byłych współpracowników NKWD, którzy według niego w ten sposób próbowali wymazać swoją przeszłość i uwiarygodnić się w oczach nowego okupanta. Dwóch z nich - Jerzy Laudański i Karol Bardoń - w późniejszym okresie zostało niemieckimi żandarmami.
Od 2000 roku IPN prowadził postępowanie w sprawie tego pogromu. W toku postępowania przesłuchano 111 jeszcze żyjących świadków. Postanowieniem z 30 czerwca 2003 śledztwo umorzono z powodu niewykrycia innych żyjących sprawców zbrodni niż ci, którzy wcześniej zostali osądzeni przez polski wymiar sprawiedliwości[5].
W pobliżu stodoły w Jedwabnem znaleziono około dwustu łusek lub innych części amunicji oraz części uzbrojenia, a w masowej mogile znaleziono przedmiot który wstępnie uznano za płaszcz pocisku kalibru 9 mm[9]. 20 grudnia 2001 IPN ogłosił, że znalezione przedmioty pochodziły prawdopodobnie z okresu pierwszej wojny światowej lub najwcześniej z roku 1942. Ekspertyza wykazała, że fragment metalu znaleziony w mogile nie był elementem amunicji, lecz metalowym przedmiotem nieznanego zastosowania[10].
[edytuj] Wydarzenia w roku 60. rocznicy
10 lipca 2001 roku, w czasie obchodów 60. rocznicy tej tragedii Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski, w obecności ambasadora Izraela, Szewacha Weissa, oficjalnie, w imieniu swoim oraz – jak się wyraził – tych Polaków, których sumienie jest poruszone tamtą zbrodnią, przeprosił za nią. Spotkał się za to z krytyką niektórych środowisk nie poczuwających się do odpowiedzialności Polaków za zbrodnię[11][12] - trwało jeszcze dochodzenie IPN, które nie wskazało ostatecznie winnych.
Agnieszka Arnold w tym roku nakręciła film Sąsiedzi. Po jego premierze oświadczyła w warszawskiej synagodze Nożyków podczas dyskusji poświęconej sprawie Jedwabnego, że Jest to polska zbrodnia popełniona na polskich Żydach[13].
Przypisy
- ↑ "Udział polskich mieszkańców miejscowości Jedwabne oraz okolic należy uznać za udowodniony, także w świetle zeznań świadków przesłuchanych w toku obecnie prowadzonego śledztwa (...). IPN, Postanowienie z 30 czerwca 2003 r. o umorzeniu śledztwa w sprawie zabójstwa obywateli polskich narodowości żydowskiej w Jedwabnem w dniu 10 lipca 1941 r., str.198, dostępne w Internecie, dostęp 2007-02-19, 15:34
- ↑ " Niemiecka inspiracja do dokonania zbrodni nie przybrała (...) formy współsprawstwa – wspólnego dokonywania z polskimi mieszkańcami zaplanowanej zbrodni na wszystkich etapach realizacji przestępczego planu.(...) Zbrodnicza inspiracja miała charakter przyzwolenia na dokonanie zbrodni i zapewnienia bezkarności jej wykonawcom." IPN, Postanowienie z 30 czerwca 2003 r. o umorzeniu śledztwa w sprawie zabójstwa obywateli polskich narodowości żydowskiej w Jedwabnem w dniu 10 lipca 1941 r., str. 198, dostępne w Internecie, dostęp 2007-02-19, 15:34
- ↑ Napis na pomniku ustawionym na miejscu stodoły w Jedwabnem: Miejsce kaźni ludności żydowskiej. Gestapo i żandarmeria hitlerowska spaliła żywcem 1600 osób 10.VII.1941. W dniu 15 marca 2001 głaz został usunięty i zdeponowano w Muzeum Wojska Polskiego w Białymstoku.
- ↑ Ekshumacja w Jedwabnem zakończona
- ↑ 5,0 5,1 IPN, Komunikat dot. postanowienia o umorzeniu śledztwa w sprawie zabójstwa obywateli polskich narodowości żydowskiej w Jedwabnem w dniu 10 lipca 1941 r., dostępne w Internecie, dostęp 2007-02-19, 07:47
- ↑ Ewa Wolentarska-Ochman, Collective Remembrance in Jedwabne: Unsettled Memory of World War II in Postcommunist Poland, History & Memory, vol. 18, no. 1, 2006, pp. 152-178
- ↑ Przykładem jest wypowiedź niemieckiego historyka i dziennikarza Thomasa Urbana na łamach Tygodnika Powszechnego: "Jedwabne nie było zbrodnią polską, lecz niemiecko-polską". Thomas Urban, Niemcy i Jedwabne. Tygodnik Powszechny, dostęp: 2008-02-05, 23:49.
- ↑ Jan Tomasz Gross, Sąsiedzi, Sejny, 2000 s. 80, 105
- ↑ "Wiedza z grobów wyjęta", Kinga Nemere-Czachowska, Głos Uczelni, 07.2001
- ↑ http://www.zwoje-scrolls.com/zwoje29/text18p.htm "Jedwabne - Bezpośrednimi Sprawcami Byli Polacy", Andrzej Kaczyński, Rzeczpospolita, 20 grudnia 2001.]
- ↑ Henryk Pająk, Jedwabne geszefty, ISBN 83-87510-85-8, fragmenty dostępne w Internecie, dostęp 2008-01-15, 21:12
- ↑ Jerzy Robert Nowak, Jedwabne a zbrodnie na Kresach 1939-1941 (IV), tygodnik Głos, 2001-03-08 dostępne w Internecie, dostęp 2008-01-15, 21:12
- ↑ "Po nagonce - histeria" Maciej Walaszczyk [w:] Nasz Dziennik, 2001 20 czerwca
