Polska Armia Powstania

Z Wikipedii

Polska Armia Powstania (PAP), inne nazwy: Polska Armia Powstańcza, Rząd Demokratycznej Polski, Polska Armia Podziemna (w latach 1944-1945), Polska Armia Ludowa, Polska Armia Podziemna - Grunwald, VIII Korpus Pomorski – polska wojskowa organizacja konspiracyjna działająca na Pomorzu prawdopodobnie od pocz. 1940 r. do 1947 r.

W okresie okupacji niemieckiej Polska Armia Powstania była, obok Tajnej Organizacji Wojskowej "Gryf Pomorski", jedną z największych regionalnych organizacji konspiracyjnych funkcjonujących na Pomorzu. Istnieją różne hipotezy dotyczące okoliczności związanych z jej utworzeniem i powiązaniami. Najbardziej prawdopodobna jest hipoteza, że PAP utworzyli w styczniu 1940 r. podoficerowie garnizonu toruńskiego biorący przed wojną udział w pracach dywersji pozafrontowej. Prawdopodobnie wyodrębniła się ona z organizacji podziemnej Grunwald, po pierwszych większych aresztowaniach na przełomie grudnia 1939 i stycznia 1940 r. Głównym celem PAP było przygotowanie struktur, które w odpowiednim momencie miały wziąć udział w powstaniu zbrojnym na Pomorzu w ramach ogólnopolskiego wystąpienia.

Komenda Główna PAP znajdowała się w Toruniu. Na czele organizacji stali:

• chor. Jan Stachowiak ps. "Franciszek" (do śmierci 5 kwietnia 1943 r.),
• Edward Rudzki ps. "Biały Grot", "Edward" (zastrzelony 11 stycznia 1945 r. jako agent Gestapo z wyroku AK),
• Franciszek Brzeski ps. "Jantar" (do zakończenia wojny),
• Sergiusz Kostecki (1945-1947).

Zastępcą komendanta i jednocześnie szefem Oddziału Organizacyjnego był Edward Kalinowski (do aresztowania 25 sierpnia 1943 r.), a następnie F. Brzeski; szefem sztabu – Zygmunt Popowski ps. "Wydra" (do aresztowania 1 marca 1944 r.), Bogdan Zieliński ps. "Ryś"; szefem wywiadu – Jan Kieruj ps. "Lew" (do aresztowania 25 sierpnia 1944 r.), szefem łączności – Ignacy Malinowski (do aresztowania 25 sierpnia 1944 r.), szefem kancelarii – Maria Staufer ps. "Leliwa" (do aresztowania 25 sierpnia 1944 r.). Struktura organizacyjna PAP składała się z okręgów i rejonów (w Toruniu – dzielnic), które odpowiadały skadrowanym batalionom. W razie wybuchu powstania każdy batalion powinien rozwinąć się do 4-5 kompanii, każda po 4 plutony, a te po 4 sekcje 4-osobowe. Sieć terytorialna wyglądała następująco:

• Okręg Toruń (batalion Toruń-Południe sierż. Bolesława Bojanowskiego, batalion Toruń-Mokre ppor. Bolesława Świgonia, batalion Chełmińskie Przedmieście sierż. Stefana Letkiewicza ps. "Lech", batalion Jakubskie Przedmieście Stanisława Bieńkowskiego, batalion Bydgoskie Przedmieście Edwarda Kalinowskiego,
  • Rejon Gdańsk działający na bazie Kolejowego Przysposobienia Wojskowego z Tczewa i Gdańska – komendant: Alfons Lendzion, Helmut Rykalski ps. "Robak" (od lata 1943 r. batalion Gdańsk Bernarda Mizerskiego ps. "Murat",
  • Rejon Wybrzeże-Gdynia – komendant: Piotr Hulewicz ps. "Jastrząb",
• Okręg Kościerzyna – komendant: Stanisław Lesikowski ps. "Las" (komórki w Kościerzynie, Chojnicach, Kartuzach, Sępólnie, Stargardzie, Tucholi),
  • Rejon Chełmno – komendant: Stefan Klementowski,
  • Rejon Inowrocław – komendant: Michał Kwiatkowski,
  • Rejon Szczecin (eksterytorialny) zorganizowany w środowisku polskich robotników przymusowych.

W bieżącej walce z okupantem PAP koncentrowała się przede wszystkim na: akcjach sabotażowo-dywersyjnych (np. dywersja kolejowa nocą 9 czerwca 1942 r. w rejonie Zblewa, czy nocą 21 czerwca 1942 r. w rejonie Czarnej Wody, podpalenia np. transportu słomy na dworcu w Toruniu 12 maja 1943 r., spalenie m.in. dużych młynów w Toruniu i Lubiczu w maju 1940 r.), wywiadzie (m.in. rozpoznanie dyslokacji jednostek niemieckich na Pomorzu, ruchu okrętów wojennych w stoczni Schichau w Gdańsku), pomocy jeńcom wojennym i aresztowanym (sporządzanie fałszywych dokumentów, pomoc w ucieczkach), pracach oświatowo-propagandowych (upowszechnianie informacji z nasłuchów radiowych). Organizacja prowadziła także walkę partyzancką; pod jej zwierzchnictwem działało co najmniej 5 oddziałów zbrojnych:

• oddział "Jastrzębie" (d-ca por. Piotr Hulewicz ps. "Jastrząb") – działał w rejonie Gdyni, liczył kilkadziesiąt osób z zapleczem wynoszącym ok. 300 ludzi, ostatecznie przeszedł do Armii Krajowej,
• oddział Stanisława Miszkiera ps. "Kacke" – operował w rejonie Kościerzyny, liczył ok. 20 partyzantów, rozbity przez Niemców 23 sierpnia 1943 r.,
• oddział ppor. Jana Szalewskiego ps. "Sobol", "Szpak" – przeszedł z TOW "Gryf Pomorski", działał w rejonie Chojnic, po rozbiciu komendy PAP podporządkował się AK,
• oddział por. Józefa Kiżewskiego ps. "Karafa" – liczył ok. 10 ludzi, działał w oparciu o zespół schronów w rejonie jezioro Bobrówek-leśniczówka Cisowa Góra-Markocin,
• oddział Pawła Klugowskiego – liczył kilkunastu ludzi, działał w rejonie Torunia.

Ogółem PAP liczyła prawdopodobnie ok. 1-2 tys. członków. Podczas 3 fal aresztowań organizacja poniosła bardzo duże straty. W ostatniej do lata 1944 r. Niemcy aresztowali na Pomorzu ok. 750 jej członków.

Nigdy nie doszło do podporządkowania się AK, gdyż kierownictwo PAP chciało zachować autonomię organizacyjną. Część struktur i oddziałów partyzanckich przeszła do AK samowolnie. Komenda PAP zgodnie z rozkazem dowództwa Okręgu Pomorskiego AK z 24 października 1944 r. została potępiona za kolaborację z Niemcami. 28 listopada wydano rozkaz jej likwidacji. Nieliczne ogniwa PAP przetrwały do końca wojny. Po wyzwoleniu Pomorza organizacja istniała jeszcze do 1947 r., ale nie prowadziła szerszej działalności.

[edytuj] Bibliografia

Hasło opracowano na podstawie:

• Krzysztof Komorowski, Konspiracja pomorska 1939-1947, Gdańsk 1993.

Pozostałe pozycje:

• Andrzej Gąsiorowski, Polska Armia Powstania. Największa tajemnica pomorskiej konspiracji, Toruń 1997.