Pomnik
Z Wikipedii
Pomnik - dzieło rzeźbiarskie lub rzeźbiarsko-architektoniczne, wzniesione dla upamiętnienia osoby lub zdarzenia historycznego.
Forma pomnika może być różna - najczęściej jest to posąg lub grupa rzeźb na cokole, może być nim jednak również kolumna, obelisk, naturalny głaz - kamień pamiątkowy, a nawet sztucznie usypane wzgórze (kopiec) lub budynek. Pojęcie "pomnik" w języku polskim jest dość wieloznaczne i szerokie, niekiedy jest poprzez nie – niewłaściwie – rozumiany nagrobek lub rzeźba plenerowa.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Podstawowe typy pomników rozwinęły się już w starożytności. Najbardziej charakterystycznymi typami pomników wyrastającymi z kultury greko-rzymskiej są pomnik konny i kolumna. Najczęstsze w antyku były wolno stojące rzeźby figuralne (stojące lub siedzące), o przenikających się niekiedy funkcjach memoratywnych i kultowych. W średniowieczu znaczenie pomnika zostało zredukowane, figury mogące mieć częściowe znaczenie memoratywne spotykamy niemal wyłącznie we wnętrzach kościołów.
Wraz z odrodzeniem następuje powrót do wzorców antycznych. W Italii pojawiają się liczne pomniki konne (Donatello - "Gattamelata" oraz Verrocchio - "Colleoni") oraz stojące, sławiące wielkich wodzów i władców; również pomniki papieskie. Odradzają się memoratywne kolumny, często z posągiem na szczycie (np. Kolumna Zygmunta III Wazy). Stopniowo, w epoce baroku, pomniki uzyskują rozbudowane formy, zwłaszcza poprzez wzbogacanie warstwy cokołu. Schemat pomnika składającego się z rzeźby na cokole utrwala XIX wiek.
W końcu modernizm zrywa z tą tradycyjną formą, co objawiło się m.in. w redukcji cokołu (patrz np: pomniki realizowane przez Auguste Rodina. W formie rzeźb i samych pomników odbijały się kolejne kierunki (kubizm, futuryzm, konstruktywizm.
Lata powojenne przyniosły zmiany w rozumieniu pomnika, który przekroczył granice bryły, zaczął wchłaniać przestrzeń i obserwatora (koncepcja formy otwartej Oskara Hansena). Ważniejsze realizacje: Gustawa Zemły "Pomnik Powstańców Śląskich" w Katowicach, Wiktora Tołkina "Pomnik Ofiar Majdanka w Lublinie" czy Adama Haupta i Franciszka Duszenki "Pomnik Pomordowanych w Treblince". Za sprawą m.in. Władysława Hasiora w pomniki wprzęgnięte zostały żywioły - ogień, wiatr, woda (np. "Ogniste Ptaki" w Koszalinie, "Żelazne Organy" w Czorsztynie czy "Prometeusz Rozstrzelany" w Zakopanem).
[edytuj] Niektóre polskie pomniki
- Biblioteka Świętego Pielgrzyma w Głogowie
- Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi
- Pomnik Grunwaldzki Króla Władysława Jagiełły w nowojorskim Central Parku, 1939
- Pomnik Powstańców Śląskich w Katowicach
- Pomnik Obrońców Wybrzeża w Gdańsku na Westerplatte, odsłonięty 9 października 1966
- Pomnik Polaków deportowanych z Powstania Warszawskiego w Hamburgu na Neuengamme, odsłonięty 1 września 1999
- Pomnik Unii Lubelskiej w Lublinie
- Pomnik króla Jana III Sobieskiego w Lwowie / Gdańsku
- Pomnik Bohaterów Getta w Warszawie
- Pomnik Poległych Stoczniowców 1970 w Gdańsku
- Pomnik Armii Krajowej w Sopocie
- Pomnik Adama Mickiewicza w Krakowie
- Pomnik generała Jerzego Ziętka w Katowicach
- Pomnik psa Dżoka w Krakowie.
- Pies Kawelin w Białymstoku
- Pomnik - Galeria Wielkich Łodzian
- Pomniki papieża Jana Pawła II
- Pomnik lotników RAF w Świnoujściu
- Powodzianka - pomnik upamiętniający wysiłek Wrocławian w walce z powodzią tysiąclecia w lipcu 1997.
- Pomnik Ofiar Czerwca 1956 w Poznaniu
- Pomnik Zwycięstwa w Stargardzie Szczecińskim
- Pomnik Czynu Rewolucyjnego w Rzeszowie
- Pomnik Pamięci Ofiar Lubina '82
[edytuj] Wybrana literatura
- Antkowiak Zygmunt, Pomniki Wrocławia, Wrocław 1985.
- Bender Agnieszka, Pomniki ofiar zbrodni katyńskiej, „Zeszyty Społeczne KIK”, 2000, nr 8.
- Ernest Malinowski. Życie i pomniki, red. Józef T. Finster, Gorzów 2000.
- Grzesiuk – Olszewska Irena, Polska rzeźba pomnikowa 1945-1980, „Sztuka” 1981, nr 1.
- Grzesiuk – Olszewska Irena, Polska rzeźba pomnikowa w latach 1945-1990, Warszawa 1995.
- Krasiński Hubert, Uwagi o modelach na pomnik dla Mickiewicza wykonanych podług pomysłu Matejki, oraz odpowiedź pp. recenzentom na ich zarzuty, Kraków 1886.
- Nowicka Elżbieta, Parzych Czesław, Ostrołęckie pomniki, Ostrołęka 1999.
- Ożóg Kazimierz S., Miedziany Pielgrzym. Pomniki Jana Pawła II w Polsce w latach 1980-2005, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Głogowie 2007, ss. 178, fot.
- Ożóg Kazimierz S., Rzeźbiarze lubelscy w konfrontacji z władzą ludową, [w:] Artyści lubelscy i ich galerie, red. Lechosław Lameński, Lublin 2004.
- Pazder Janusz, Miejsce pomnika, [w:] Materiały do studiów nad sztuką XIX wieku, red. Janos Brendel, Poznań 1993.
- Peske Roman, Tu bije serce miasta. Pomnik Niepodległości w Pabianicach 1928-1998, Pabianice 1999.
- Pierwszy na świecie pomnik ofiar sowieckiego komunizmu, red. Halina Barbara Szczepanowska, New York 1992.
- Pomnik Jagiełły, Kraków 1910.
- Pomnik poległych obrońców Wisły w 1920 roku we Włocławku. Informator, Włocławek 1990.
- Szubert Piotr, Pomnik Adama Mickiewicza w Krakowie – idea i realizacja, [w:] Dzieła czy kicze, red. Elżbieta Grabska, Tadeusz S. Jaroszewski, Warszawa 1981.
- Szubert Piotr, Pomnik Mickiewicza - ołtarz narodu, [w:] Materiały do studiów nad sztuką XIX wieku, red. Janos Brendel, Poznań 1993.
- Śląski Bolesław, Pomniki Publiczne Warszawy, Warszawa 1916.
- Taborski Leszek, Łomżyńskie pomniki, [w:] Kalendarz Łomżyński na rok 2004, red. Jerzy Jastrzębski, Łomża 2003.
- Towarzyszom broni 1944-1945, Warszawa 1970.
- Wasilewski Zygmunt, Pomnik Mickiewicza w Warszawie 1897-1898, Warszawa 1899.
- Winglarek Jan Wojciech, Tam, gdzie lwowskie śpią Orlęta..., Warszawa 2001.
