Pruska Akademia Nauk

Z Wikipedii

Pruska Akademia Nauk [niem. Preußische Akademie der Wissenschaften] – akademia założona w Berlinie 11 lipca 1700.

Inicjatorem jej powstania był Gottfried Wilhelm Leibniz, fundatorem i założycielem – książę-elektor Fryderyk III Brandenburski. Pierwotna jej nazwa brzmiała: Kurfürstlich Brandenburgische Societät der Wissenschaften ("Elektorskie Brandenburskie Towarzystwo Naukowe"); przewodniczącym został pomysłodawca przedsięwzięcia, Leibniz. W przeciwieństwie do innych akademii, Akademia Pruska nie była finansowana (do 1809) bezpośrednio z funduszy państwowych. Jednak w celu jej wspomożenia książę Fryderyk, także za sugestią Leibniza, w roku 1700 obdarzył ją monopolem na produkcję i sprzedaż kalendarzy na terenie Brandenburgii. Gdy w 1701 Fryderyk koronował się na króla w Prusach (niem. König in Preussen)^[1], wraz z utworzeniem Królestwa Prus, akademia została przemianowana na Königlich Preußische Sozietät der Wissenschaften ("Królewskie Pruskie Towarzystwo Naukowe").

O ile inne akademie koncentrowały się na stosunkowo niewielu naukowych tematach, Akademia Pruska była pierwszą, która obok przyrodniczych zajęła się naukami humanistycznymi. W 1710 został ustalony statut akademii; zgodnie z nim akademia została podzielona na cztery zasadnicze oddziały: dwa przyrodnicze i dwa humanistyczne. Ten stan rzeczy pozostał niezmieniony do 1830, kiedy oddziały dotychczasowe zostały zastąpione fizyczno-matematycznymi i filozoficzno-historycznymi.

Panowanie króla Fryderyka II przyniosło akademii znaczące zmiany. W 1744 dotychczasowe Towarzystwo Naukowe zostało połączone z utworzonym w 1743 w Berlinie Nouvelle Société Littéraire w Królewską Akademię Nauk (niem. Königliche Akademie der Wissenschaften). Według nowego statutu obowiązkiem akademii było zamieszczanie publicznych ogłoszeń o nierozstrzygniętych problemach naukowych i – przyznawanie za ich rozwiązanie nagród pieniężnych.

W XVIII wieku akademia wzbogaciła się o własne zaplecze naukowe: w 1709 – obserwatorium; w 1717 – Theatrum Anatomicum (dosł. "teatr anatomiczny" – specjalna sala do wykładów i pokazów z anatomii, z umieszczonym centralnie stołem sekcyjnym i wznoszącyni się w formie amfiteatralnej miejscami dla słuchaczy), które było zalążkiem powstałego w 1723 Collegium medico-chirurgicum (instytucji mającej na celu kontrolowanie teoretycznych i praktycznych umiejętności kształconych w akademii lekarzy); w 1718 ogród botaniczny i w 1753 laboratorium. Jednak wskutek kolejnej gruntownej reorganizacji w latach 1806-1812, zakończonej 24 stycznia 1812 przyjęciem nowego statutu, naukowe wyposażenie akademii przeszło stopniowo na własność Uniwersytetu Berlińskiego.

Z początkiem 1815 powstały przy akademii zakłady badawcze podlegające odpowiednim komisjom uczelnianym (takim jak Komisja Grecko-Rzymskiej Archeologii, Komisja Niemiecka, Komisja Pruska, Komisja Orientalistyki). Zatrudniały one do pracy przeważnie obok własnych naukowców także członków-korespondentów. Niektóre spośród tych zakładów wraz z odpowiadającymi im komisjami stanowiły po 1945 początek uniwersyteckich instytutów.

Pod rządami narodowych socjalistów (1933-1945), akademia była przedmiotem charakterystycznego dla tego czasu w państwie niemieckim procesu nazywanego Gleichschaltung (wyrównywanie): pracownicy i członkowie pochodzenia żydowskiego byli z akademii wydalani. 8 czerwca 1939 wszedł w życie nowy statut, powodując reorganizację akademii zgodnie z zasadą wodzostwa.

Po II wojnie światowej radziecka wojskowa administracja na terenie Niemiec przemianowała 1 lipca 1946 akademię na Niemiecką Akademię Nauk (Deutsche Akademie der Wissenschaften). W 1972 nazwa została zmieniona ponownie na Akademię Nauk Niemieckiej Republiki Demokratycznej (Akademie der Wissenschaften der DDR). Po zjednoczeniu Niemiec akademia ta została rozwiązana; w jej miejsce założono, w myśl układu podpisanego w 1922 między landami: Berlinem i Brandenburgią, Berlińsko-Brandenburską Akademię Nauk.

[edytuj] Wybrani członkowie

• Leonard Euler,
• Monteskiusz,
• Denis Diderot,
• Johann Heinrich Lambert,
• Immanuel Kant,
• Voltaire,
• Gotthold Ephraim Lessing,
• Friedrich Schleiermacher,
• Hermann von Helmholtz,
• Ferdinand Georg Frobenius,
• Max Planck,
• Albert Einstein

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Historia Pruskiej Akademii Nauk (w j. niemieckim)