Rusałka Dnistrowaja
Z Wikipedii
Rusałka Dnistrowaja, Русалка Днѣстровая, dziś Русалка Дністровая - jeden z pierwszych w Galicji, a na pewno najbardziej popularny almanach literacki, wydany w Budapeszcie w 1836 (z datą 1837) przez działaczy Ruskiej Trójcy. Wydanie "Rusałki" było impulsem do rozwoju literatury ukraińskiej i tworzenia nowoczesnego języka ukraińskiego.
Spis treści |
[edytuj] Wprowadzenie
Od końca XVIII wieku do połowy wieku XIX trwał na Ukrainie spór o to, czy jej językiem literackim ma być język cerkiewno-słowiański, czy też język prostego ludu. Dyskutowano również nad ortografią oraz alfabetem (cyrylica czy ukraińska łacinka).
Pierwszym utworem, wydanym w mowie ludu, była żartobliwa trawestacja Eneidy Wergiliusza (cz. I wydana w 1798, całość w 1842) Iwana Kotlarewskiego. Do budzenia narodowej świadomości Ukraińców przyczyniły się również (wydawane po polsku) utwory literatów "szkoły ukraińskiej": Maria Antoniego Malczewskiego, Zamek kaniowski Seweryna Goszczyńskiego, poezje Józefa Bohdana Zaleskiego i Tymka Padury oraz twórczość Kazimierza Brodzińskiego i Michała Czajkowskiego.
Również duże zasługi dla rejestracji "żywego języka" położyli Polacy: Adam Czarnocki oraz Wacław Zaleski (1833 - Pieśni polskie i ruskie ludu galicyjskiego).
Właśnie w I połowie lat 30. XIX wieku trzech twórców "Ruskiej Trójcy" założyło pierwsze koło samokształceniowe, zajmujące się kultywowaniem własnego języka. W 1834 przygotowali oni do druku almanach Zoria. Almanach trafił do cenzury w Wiedniu, gdzie cenzorem ksiąg słowiańskich był znany slawista pochodzenia słoweńskiego - Jernej Kopitar. Ponieważ obawiał się on, że Zoria przyczyni się do budzenia ukraińskiej świadomości narodowej, poprosił o opinię lwowskiego cenzora Benedykta Lewickiego, a ten nie wyraził zgody na druk. Decyzja ta załamała młodych twórców, jednak Jakiw Hołowacki podjął starania o wydanie almanachu, tym razem pod tytułem Rusałka dnistrowaja. Aby ominąć cenzurę lwowską i wiedeńską, zdecydował się przestawić almanach do druku w Budapeszcie, gdzie cenzura była mniej czujna.
[edytuj] Wydanie
Na początku almanachu znajduje się spis najbardziej ważnych dla języka ukraińskiego w owym czasie publikacji. Po nim następuje przedmowa Markijana Szaszkewycza.
Następnie znajduje się zebrany materiał, podzielony na cztery części:
- Część folklorystyczna Pisni narodni - rozpoczyna się rozprawą Iwana Wahyłewycza Peredhowor k narodnym russkim pisniam, po której następuje szereg dumek, pieśni obrzędowych, lirycznych i historycznych pieśni, zapisanych w różnych rejonach Ukrainy. Duży wkład w powstanie tej części miał znany zbieracz folkloru łemkowskiego - ksiądz Iwan Birecki.
- Na drugą część Składannia składają się oryginalne utwory twórców almanachu: Szaszkewycza (wiersze Zhadka, Pohonia, Rozpuka, Wesniwka, Tuha za myłoju, Sumrak weczernyj, opowiadanie Ołena), poematy Wahyłewycza Madej i Żyłyn i Kałyna i pieść Hołowackiego Dwa winoczki.
- Trzecia część, Perewody, przedstawia serbskie pieśni narodowe w tłumaczeniach Szaszkewycza i Hołowackiego i fragment czeskiego Rękopisu kraledwirskiego.
- W czwartym, historyczno literackim rozdziale Staryna (z przedmową Szaszkewycz) opublikowano utwory historyczne i literackie, bibliografię rękopisów znajdujących się w bazyliańskim monastyrze św. Onufrego we Lwowie oraz krytyczną recenzję Szaszkewycza na temat pracy Josypa Łozińskiego Ruskoje wesilie.
[edytuj] Reakcja władz
Wydawcy mieli z powodu wydania tego almanachu duże kłopoty, władze kościelne zamierzały nawet usunąć ich z seminarium. Z 1000 wydrukowanych egzemplarzy almanachu 800 zarekwirowała policja, oprócz tego zakazano jego sprzedaży.
Rusałka wywołała też protest, i w następstwie ożywioną dyskusję, uczonych opowiadających się za językiem cerkiewno-słowiańskim, i ukraińskim jako odmianą języka rosyjskiego (małorosyjski, małoruski). Poczuli się oni obrażeni również użyciem potocznego chłopskiego języka, jak również czcionki "grażdanki", i wreszcie "pogańskimi" pseudonimami wydawców - Rusłan, Dalibor, Jarosław.