Literatura ukraińska
Z Wikipedii
Literatura ukraińska
Spis treści |
[edytuj] XI-XIV wiek
Literatura staroruska (XI-XIV. w.) powstała w Rusi Kijowskiej. Pierwsze powstały utwory religijne: Mineje czytane – zbiór opowieści hagiograficznych (pocz. XI w.), Słowo o prawie i łasce Metropolity Iłariona (ok. 1037-1050), Ewangeliarz Ostromira (1056-1057), Opowieść o męce i pochwała świętych męczenników Borysa i Gleba (II poł. XI w.), Kijowsko-pieczerski pateryk (ok. 1223-1233). W XII w. zaczynają się także pojawiać utwory świeckie: Powieść lat minionych Nestora (pierwsza redakcja z ok. 1113 r., druga ok. 1116, trzecia 1118), Pouczenie Włodzimierza Monomacha (ok. 1117), Słowo o wyprawie Igora (ok. 1187, o ile jest to utwór autentyczny, jeżeli nie – koniec XVIII w.). Najazd Tatarów, którzy w 1240 r. zajęli Kijów, zahamował dalszy rozwój literatury staroruskiej.
[edytuj] Folklor ukraiński
Najstarszą formą ukraińskiego folkloru są pieśni obrzędowe związane z porami roku (wesnianky albo hajiwky, dożynkowe, kolędy i noworoczne szczedriwky), a także pogrzebowe (hołosinnia), kupalne i rusalne, pieśni czumackie i kołysanki. Pieśń epicka (XV-XVIII w.) rozwijała się w formie dum (niewolnicze, narodowo-wyzwoleńcze, opowiadające o powstaniu Bohdana Chmielnickiego 1648-1654, społeczne i obyczajowe) oraz pieśni historyczne.
[edytuj] XVI-XVIII w
Bodźcem do odrodzenia po nawale tatarskiej stały się w XVI w. starania Polski o wprowadzenie unii kościelnej. Do najwybitniejszych przywódców ruchu ortodoksyjnego należeli: Melecjusz Smotrycki (1578-1633), Ławrentij Zyzanij Tustanowski (Tustanows’kyj, zm. ok. 1633), Zacharija Kopystenski (Kopystens’kyj, zm. 1627), Hiob Borecki, a zwłaszcza Iwan Wyszeński (Wyszens’kyj, pierwsza połowa XVI w. – ok. 1620?). W XVII w. prężnie działają szkoły we Lwowie, Ostrogu i Kijowie (Kolegium Kijowsko-Mohylańskie 1632, od 1701 Akademia). Rozwija się kronikarstwo. O wojnach kozackich opowiadają Latopisy Hrabianki, Wełyczki, Samowydca i in. W kaznodziejstwie i w poezji liryczno-dydaktycznej (Łazar Baranowycz, ok. 1620-1693; Pamwo Berynda, zm. 1632; Andrzej Rymsza, ok. 1550-1595; Kasjan Sakowycz, ok. 1576-1647); doktryna scholastyczna utrzymała się do XVIII w.
Pomyślnie rozwijał się dramat: Jakub Gawatowic (Gawath, 1598-1679), Mychajło Kozaczyński (Kozaczyns’kyj, 1699-1755) i in. Największym osiągnięciem tego okresu była twórczość Hryhorija Skoworody (1722-1794), filozofa, poety i moralisty. Oprócz traktatów filozoficznych i poezji, jako pierwszy zaczął pisać bajki. Do XVIII w. funkcje języka literackiego pełnił cerkiewnosłowiański, ale niektórzy pisarze, zwłaszcza poeci i satyrycy, zaczęli posługiwać się już językiem ukraińskim.
[edytuj] Romantyzm
Odrodzenie narodowe jest w literaturze ukraińskiej związane ze zwrotem ku ludowości. Pierwszy zasygnalizował ten fakt traktat historyczny Historia Rusów (autorstwo nieustalone, Hryhorij Poletyka albo Ołeksandr Bezrobodko (Bezrobod’ko), który szczególnie podkreślał znaczenie wojny narodowo-wyzwoleńczej 1648-1654.
Datą przełomową, a także wyznaczającą początek nowożytnej literatury ukraińskiej jest rok 1798 – rok wydania Eneidy Iwana Kotlarewskiego (Kotlarews’kyj, 1769-1838), trawestacji utworu Wergiliusza, w której autor przebrał bohaterów łacińskiego poematu w stroje kozackie i otoczył ich realiami życia ukraińskiego XVIII w., przy czym zachował główne wątki i perypetie bohaterów rzymskiej epopei. Kotlarewski zreformował teatr ukraiński na wzór zachodnioeuropejski, a zapoczątkowana przez niego tradycja idealizacji ludu wiejskiego pozostała zasadniczym motywem literatury ukraińskiej w pierwszej połowie XIX w. W rodzącej się narodowej l.u. znaczącą rolę odegrał Petro Hułak-Artemowski (Hułak-Artemows’kyj, 1790-1865), poeta, satyryk i tłumacz. Wprowadził do l.u. sześciostopowy jamb, romantyczną balladę i zainicjował przekłady z literatury światowej. Bajkopisarz i poeta, Jewhen Hrebinka (1812-1848) wydał w Petersburgu jeden z pierwszych ukraińskich almanachów literackich Łastiwka.
Za twórcę nowoczesnej ukraińskiej prozy artystycznej uważany jest Hryhorij Kwitka-Osnowianenko (1778-1843), także dramaturg. Obok niego w prozie pojawił się Łewko Borowykowski (Borowykows’kyj, 1806-1889), zasłużony reformator ukraińskiego systemu wersyfikacyjnego, poeta-romantyk i bajkopisarz. Wybitnie zaznaczył się Mykoła Kostomarow (1817-1885), poeta, dramaturg, prozaik, historyk, folklorysta, krytyk literacki i publicysta. Był działaczem tajnego Słowiańskiego Towarzystwa Św. Cyryla i Metodego, do którego należeli również Taras Szewczenko i Pantelejmon Kulisz. Z tym ostatnim założył również w Petersburgu pierwsze czasopismo Osnowa, które skupiało młodsze talenty.
W Galicji Markijan Szaszkewycz (1811-1843), Iwan Wahylewycz (I. Wagilewicz, 1811-1866) i Jakiw Hołowacki (Hołowac’kyj, 1814-1888), czyli tzw. Ruska Trójca. Zajmowali się oni zbieraniem ukraińskich pieśni ludowych, baśni i legend. W 1837 r. wydali, ze względów cenzuralnych aż w Budapeszcie, almanach Rusałka Dnistrowaja, zawierający ich własne utwory oraz pieśni ludowe.
Prawdziwie narodowy charakter nadał literaturze Taras Szewczenko (1814-1861), piewca niedoli ludu, ideolog narodowy i poeta-malarz. W 1840 w Petersburgu wydał tom utworów poetyckich Kobzar – swoisty manifest literatury. Pisał poematy i pamflety poetyckie, utwór Hajdamacy wywołał wielkie kontrowersje wśród ukraińskiej inteligencji. Prozę tworzył w języku rosyjskim. Został zesłany do Orenburga, Orska, Nowopietrowska. Jest jednym z trzech, obok Iwana Franki i Łesi Ukrainki, najwybitniejszych poetów Ukrainy.
W 1863 r. wprowadzono zakaz używania języka ukraińskiego w szkołach, zakaz druku podręczników. W 1876 przepisy zaostrzono. Jako odbicie ruchów intelektualnych rozwijało się czasopiśmiennictwo (Kijów Kyjiwska staryna, Lwów: Dzwin, Swit, Diło). Realizm zaczął pojawiać się w utworach takich pisarzy, jak Marko Wowczok (właśc. Marija Wilins’ka-Markowycz, 1834-1907). Do tradycji romantycznej wciąż nawiązywał Stepan Rudański [Rudans’kyj] (1834-1873), autor ballad, wierszy lirycznych, humorystycznych, poematów liryczno-epickich, bajek i utworów historycznych, tłumacz. Największą indywidualnością w życiu kulturalnym i literackim po śmierci Szewczenki był Pantelejmon Kulisz (1819-1897), który zajmował się powieściopisarstwem, krytyką literacką, historią i etnografią. Tłumaczył Szekspira, Schillera i Goethego. Pierwszy wprowadził schemat powieści historycznej, opartej na walterskotowskim modelu powieści przygody (Czorna rada, 1845). Młodszą, wyłamującą się z tradycji romantycznej generację pisarzy ukraińskich, reprezentował Anatolij Swydnycki (Swydnyc’kyj, 1834-1871), poeta i prozaik.
Zakazy rządu carskiego z 1863/76 r. zahamowały dalszy rozwój literatury, ograniczając go do Galicji. Tam l.u. zaczyna się rozwijać od 1830 r. Pierwszym poetą systematycznie kolonizowanej i germanizowanej Bukowiny był Jurij Fedkowycz (1834-1888), liryk, autor opowiadań z życia żołnierskiego i huculskiego, który twórczość rozpoczął od pisania po niemiecku.
[edytuj] Realizm
Na Ukrainie Naddnieprzańskiej zaczął intensywnie rozwijać się realizm. Iwan Neczuj-Lewycki (Neczuj-Łewyc’kyj, 1838-1918), najwybitniejszy ówczesny pisarz, był autorem nowel, powieści, utworów dramatycznych, szkiców, prac historycznych i krytycznoliterackich oraz recenzji teatralnych. Pisał o życiu ukraińskiego chłopstwa (Mykoła Dżeria, 1878), o prowincjonalnym duchowieństwie oraz inteligencji ukraińskiej. W powieści sięgał również do tematyki hist. W realistycznej prozie ukraińskiej II poł. XIX w. występowały 2 nurty: etnograficzno-opisowy (M. Wowczok, I. Neczuj-Lewycki, O. Storożenko, 1805-1874) i społeczno-psychologiczny, który reprezentował Panas Myrny (Myrnyj, właśc. Opanas Rudczenko, 1849-1920), wielki i oryginalny talent (Chyba rewut’ woły, jak jasła powni?). Napisał także kilka utworów dramatycznych, wierszy, tłumaczył. Najwyższym autorytetem moralnym dla twórczej i postępowej inteligencji był Mychajło Drahomanow (1841-1895), myśliciel i historyk, etnograf, publicysta i działacz społeczmu. Cechy literatury tego okresu to realizm, patriotyzm i pozytywistyczny utylitaryzm. Na II poł. XIX w. przypada też aktywny rozwój dramatu. Koryfeuszami ukraińskiego teatru, którzy pisali dramaty, organizując jednocześnie trupy aktorskie, reżyserując i grając, byli Marko Kropywnycki (Kropywnyc’kyj, 1840-1910), Mychajło Starycki (Staryc’kyj, 1840-1904) – także powieściopisarz i nowelista – oraz Iwan Karpenko-Kary (Karpenko-Karyj, właśc. I. Tobiłewycz, 1845-1907), który zajmował się również krytyką literacką, publicystyką i prozą artystyczną.
Ówczesna poezja miała różnorakie postaci: refleksyjno-opisowe (Jakiw Szczoholiw, 1823-1898), narodowe (Iwan Manżura, 1851-1893), społeczne (Pawło Hrabows’kyj, 1864-1902).
Związki oświatowe założone w latach 1860-70., jak Proswita i Naukowe Towarzystwo im. Szewczenki we Lwowie, liczne czasopisma, itp. wpłynęły na ożywienie ruchu. Na stanowisko przodujące wybiło się pokolenie lat siedemdziesiątych XIX w. z I. Franko (Galicja) na czele. Iwan Franko (1856-1916), pisarz, działacz polityczny, myśliciel, wielki uczony, poeta, który przełamał tradycję szewczenkowskiego wiersza kołomyjkowego i dostosował ukraińską poezję do współczesnych wzorców europejskich. Na dorobek pisarski Franki składa się 5 tys. pozycji bibliograficznych. Syntezą poglądów politycznych, filozoficznych, etycznych i estetycznych jest poemat Franka Mojżesz z 1905 r.
[edytuj] Modernizm
Przemiany polityczne przełomu wieków, rewolucja 1905-1907, pogorszenie się doli chłopów, emigracja dobitnie odcisnęły się na literaturze. Centrum życia naukowego i kulturalnego we Lwowie była było Naukowe Towarzystwo im. Szewczenki (1893), którego aktywnymi działaczami byli m.in. I. Franko i Mychajło Hruszewski (Hruszews’kyj, 1866-1934). Pojawiła się plejada młodych pisarzy, szukających nowego wyrazu w literaturze i nowych sposobów artystycznego przekazu: Mykoła Worony (Woronyj, 1871-1942) ogłosił manifest modernizmu ukraińskiego, Ołeksandr Ołeś (Ołes’, właśc. Kandyba, 1878-1942) był wybitnym orientalistą.
Prozę początku XX w. reprezentował m.in. Wołodymyr Wynnyczenko (1880-1951), także dramaturg, który apologię siły zamienił później na nietzscheańską filozofię indywidualizmu. Próbę odnowy literatury w Galicji podjęli pisarze z ugrupowania Mołoda Muza, działający przy redakcji gazety Swit we Lwowie. Zorientowani na Zachód głosili hasła sztuki czystej, wyraźnie nawiązywali do pesymistycznej filozofii Schopenhauera. Najwybitniejszy był wśród nich Bohdan Łepki (Łepkyj, 1872-1941), prof. l. u. UJ. Modernistyczną prozę w Galicji reprezentował Mychajło Jackiw (1873-1961). Szczególne miejsce w życiu lit. Ukrainy zajął Mychajło Kociubyński (Kociubyns’kyj, 1864-1913), mistrz i nowator ukraińskiej prozy artystycznej, powieściopisarz i nowelista, który zbliżył l.u. do światowej. Na przełomie wieków pisała również Łesia Ukrainka (właśc. Łarysa Kosacz, 1871-1913). Od wczesnego dzieciństwa chora na gruźlicę, zdobyła gruntowne wykształcenie, angażowała się w życie polityczne, została aresztowana. Wyszedłszy z więzienia, pozostawała pod stałym nadzorem policji. Oprócz poezji zajmowała się krytyką literacką i publicystyką. Czołowe miejsce w jej twórczości zajmują dramatyczne poematy, szkice i dialogi, zaś do największych osiągnięć zaliczany jest dramat-feeria Lisowa pisnia (1912). Indywidualnością był Wasyl Stefanyk (1871-1936) – reformator noweli ukraińskiej, której nadał zwięzłość, dogłębny rys psychologiczny i prostotę stylu. Nowelistyką zajmowali się również Marko Czeremszyna (1874-1927) i Łeś Martowycz (właśc. Ołeksa, 1871-1916). Literaturą rozsławiła Bukowinę Olha Kobylańska (Kobylans’ka, 1863-1942), zafascynowana hasłami ruchu feministycznego i filozofią Nietzschego głównie pisała utwory skierowane do inteligencji.
[edytuj] Literatura lat 20. i 30. Rozstrzelane odrodzenie
W okresie rewolucji i wojny domowej na Wschodniej Ukrainie twórcza inteligencja ukraińska podzieliła się na zwolenników i przeciwników nowego ustroju. Na emigrację udał się W. Wynnyczenko, O. Ołeś, modernistyczny poeta Hryhorij Czuprynka (1879-1921) i in. Został m.in. Ahatanheł Krymski (Kryms’kyj, 1871-1942) i Iwan Koczerha (1881-1952). Wystąpiła także cała grupa nowych pisarzy, przede wszystkim poetów: Pawło Tyczyna (1891-1967), Wołodymyr Sosiura (1898-1965), Iwan Kułyk (1897-1941), Mykoła Tereszczenko (1898-1966), Wasyl Błakytny (właśc. Ełłans’kyj, 1893-1925), Wasyl Czumak (1901-1919). Pojawiło się również wielu utalentowanych prozaików: Andrij Hołowko (1897-1972), Wiktor Petrow (1894-1969), Ołeksandr Kopyłenko (1900-1958), Jurij Janowski (Janows’kyj, 1902-1954), Petro Pancz (właśc. Panczenko, 1891-1978), satyryk Ostap Wysznia (właśc. Pawło Hubenko, 1889-1956), a w dramaturgii – Myrosław Irczan (właśc. Andrij Babiuk, 1897-1937). Utwory ich ukazywały się na łamach nowo powstałych czasopism: "Szlach'" (1918-1919), "Mystectwo'" (1919-1920), Muzahet (1919), "Hrono" (1920), "Wyr rewoluciji" (1921).
W czasie rewolucji i wojny domowej rozwijała się przede wszystkim poezja. W 1918 r. Pawło Tyczyna wydał tomik poetycki Soniaszni klarnety – jedyny wówczas w l.u. hymn na cześć człowieka, radykalnie różny od owianej smutkiem poezji poprzedzającej I wojnę światową. Zbiór Zołotyj homin (1922) zawierał liryki z pogranicza szkoły poetyckiej symbolistów i impresjonistów. W świetle neoklasycyzmu odczytywano poezje Maksyma Rylskiego (Ryls’kyj, 1895-1964), poety, tłumacza, publicysty, znawcy literatury słowiańskich, wnikliwego badacza i teoretyka literatury, autora najlepszego przekładu Pana Tadeusza (1928). Oprócz Rylskiego do grupy neoklasyków należał Mykoła Zerow (1890-1941), autor zbiorku poetyckiego Kamena (1924) oraz licznych prac krytyczno- i historycznoliterackich. Zerow był erudytą, polemistą, bronił niezależności sztuki, tłumaczył poezję łacińską i francuską. Nurt ten reprezentowali również: Mychajło Draj-Chmara (1889-1939), Mychajło Mohylanski (Mohylans’kyj, 1873-1944), Oswald Burghardt (1891-1946). Przeciwstawną artystycznie i światopoglądowo grupę poetycką tworzyli futuryści: Mychajło Semenko (1892-1937), Jurij Szkurupij (1903-1937) i Ołeksa Slisarenko (1891-1937).
W warunkach sporów ideologicznych i estetycznych powstawały ugrupowania pisarzy: Płuh, Mołodniak (1926-1932), Hart. W 1925 r. z Hartu wydzieliła się grupa pisarzy pod przywództwem M. Chwylowego, powstało nowe stowarzyszenie WAPLITE. Należeli doń Jurij Janowskyj, Pawło Tyczyna, Mykoła Bażan (1904-1989), Ołeksa Slisarenko, Arkadij Lubczenko (1899-1945) i in. W latach 20. licznie pojawiły się almanachy i poetyckie czasopisma (Szlachy Mystectwa, Żyttia i Rewolucja, Literaturna Hazeta). Nowych rozwiązań artystycznych szukał twórca Mykoła Chwylowy (Chwylowyj, właśc. Fitilow, 1893-1933), autor eksperymentalnych nowel i opowiadań, którego powieść Waldsznepy” 1927) ostro skrytykowano za wrogi stosunek do ustroju państwa radzieckiego. Znacznym talentem humorysty i satyryka zabłysnął Ostap Wysznia, który stworzył pewien gatunek satyrycznej noweli, ciekawe portrety natur ludzkich i charakterów. O ile w dramatach I. Koczerhy znać jeszcze było konwencję sceniczną poprzednich epok i elementy symboliczne, o tyle całkowitą oryginalnością odznaczały się utwory Mykoły Kulisza (właśc. Hurewycz, 1897-1937). Dramaty tworzyli wówczas także: Iwan Mykytenko (1897-1937) i Ołeksandr Kornijczuk (1905-1972).
W latach 20. i 30. l.u. poza granicami Ukrainy rozwijała się przede wszystkim we Lwowie, Warszawie i Pradze. W dawnej Galicji twórczość kontynuowali W. Stefanyk, M. Czeremszyna, Petro Karmanski (Karmans’kyj, 1878-1956), Wasyl Paczowski (Paczows’kyj, 1878-1942), Ostap Łucki [Łuc’kyj] (1883-?), Mychajło Jackiw (1873-1961) oraz poeta i działacz teatralny Stepan Czarnecki [Czarnec’kyj] (1881-1944). Wybitnie zaznaczył się poeta, powieściopisarz, satyryk i redaktor licznych czasopism Osyp Makowej (1867-1925). Na łamach pism literackich debiutowało wielu autorów, m.in. Jurij Kosacz (1909-1990), Stepan Jurij Maslak (1895-1960). We lwowskim czasopiśmie "Literaturno Naukowyj Wisnyk'" (1922-1939) zamieszczali swoje utwory Jewhen Małaniuk (1897-1968), Ołeh Olżycz (właśc. Kandyba, 1909-1944), Ułas Samczuk (1905-1987) i pracująca w Warszawie Ołena Teliha (1907-1942). Śladami ówczesnej poezji europejskiej szedł Mychajło Rudnycki [Rudnyc’kyj] (1889-1975), poeta, tłumacz, prywatnie przyjaciel Leopolda Staffa. Ze lwowskim czasopismem "Dzwony" (1930-1939) związany był Bohdan Ihor Antonycz (1909-1937), postimażynista, piewca łemkowszczyzny, w którego twórczości można odnaleźć ślady polskich skamandrytów i francuskich symbolistów.
Realizm socjalistyczny spowodował obniżenie poziomu kultury i literatury począwszy od lat 30. XX w. Rozstrzelano albo uwięziono i zesłano wielu utalentowanych pisarzy, m.in.: Hryhorij Kosynka (1899-1934), Anton (1878-1941) i Iwan Kryszelnycky (1905-1934, rodzina Kruszelnyćkych), Dmytro Falkiwski [Falkiws’kyj] (1898-1934). Wałerian Pidmohylny [Pidmohylnyj] (1901-1937), M. Kulisz, Mychajło Johansen (1895-1937), Jewhen Płużnyk (1898-1936), O. Slisarenko, M. Irczan i wielu innych zostało uwięzionych i zesłanych (tzw. "rozstrzelane odrodzenie"). W bardzo ciężkich warunkach tworzyli poeci: Andrij Małyszko (1912-1970), Łeonid Perwomajski (właśc. Ilja Hurewycz, 1908-1974); prozaicy: J. Janowski; dramaturdzy: O. Kornijczuk (1905-1972). Na literaturze wyraziście odbiły się wydarzenia lat wojny i pierwszego dziesięciolecia po jej zakończeniu. Czołowe miejsce w prozie zajął Ołeś Honczar (1918-1995), Mychajło Stelmach (także poeta, 1912-1983) i Ołeksandr Dowżenko (1894-1956), znakomity reżyser filmowy, scenarzysta , twórca ukraińskiej noweli i powieści filmowej (m.in. Ziemia).
[edytuj] Literatura lat 60. krajowa (szistdesiatnyky) i emigracyjna
Przełomowymi okazały się lata 60. Miała miejsce częściowa rehabilitacja ofiar totalitaryzmu. Literaturze przywróceni zostali m.in. W. Pidmohylnyj i Hryhorij Kosynka (1899-1934), częściowo – M. Zerow. Wciąż zabroniona była twórczość M. Chwylowego, A. Lubczenki, poetów praskiej szkoły i. in. Najwybitniejszym wśród szistdesiatnykiw (tzw. uduszone odrodzenie) byli poeci: Lina Kostenko (ur. 1930), Wasyl Stus (1938-1985), Wasyl Symonenko (1935-1963), Iwan Dracz (ur. 1936), Ihor Kałyneć (ur. 1936); prozaicy: Walerij Szewczuk (ur. 1939), Hryhir Tjutjunnyk (1931-1980), Wasyl Zemlak (1923-1977); publicyści i krytycy literaccy: Iwan Dziuba, Iwan Switłyczny [Switłycznyj] (1929-1992), Jewhen Swerstiuk, Wiaczesław Czornowił. Eksponowano patriotyzm i poczucie przynależności do ukraińskiej kultury, w duchu humanitaryzmu apelowano o rehabilitację ludzkiej godności, a także o zwrot do kultury i dziedzictwa światowego. Powstała wówczas ukraińska szkoła przekładu – Mykoła Łukasz, Hryhorij Koczura, Borys Ten. Po okresie odwilży literatura ponownie podzieliła się na nurt oficjalny, czyli ten, którego twórcy zgodzili się na współpracę z władzą, i nieoficjalny. W pierwszym obozie znaleźli się Dmytro Pawłyczko, Borys Olijnyk, I. Dracz. W drugim – W. Stus, L. Kostenko, I. Kałynec, I. Switłyczny. Utwory tych pisarzy nie były drukowane. Nawet jeżeli nie zostali aresztowani (Stus, Symonenko), nie mieli żadnych warunków do pracy twórczej. W. Stus był nominowany do literackiej nagrody Nobla, przeszkodziła temu śmierć w łagrze.
Na przełomie lat 50/60 na emigracji w USA powstała grupa literacka, tzw. Grupa Nowojorska, choć związana nie tylko z tym miastem. Był to związek ludzi ukraińskiego pochodzenia, urodzonych na obczyźnie już po wojnie. Zupełnie inaczej postrzegali oni rzeczywistość, czemu dali wyraz w twórczości literackiej. Byli to Bohdan Bojczuk (ur. 1927), Bohdan Rubczak (ur. 1935), Jurij Tarnawski [Tarnaws’kyj] (ur. 1934), Emma Andijewska [Andijews’ka] (ur. 1931), Wira Wowk i Marija Rewakowycz. Poza granicami Ukrainy rozwijała się również twórczość Iwana Bahrianego (1906-1963), J. Kosacza, Ihora Kosteckiego (właśc. Merzliakow, 1913-1983), dramaturga i tłumacza, oraz Wasyla Barki (1909-2003), którego powieść o głodzie na Ukrainie 1933 r., Żowtyj kniaź, dopiero w latach 90. doczekała się druku.
W kraju intensywnie rozwijała się proza historyczna (Pawło Zahrebelnyj, ur. 1924; Roman Iwanyczuk, ur. 1929; Walerij Szewczuk). W latach 70/80 XX w. powstała kijowska szkoła poezji, którą tworzyli: Wasyl Hołoborod’ko (ur. 1945), Wasyl Ruban, Mykoła Worobjow (ur. 1941), Walerij Ilja, Mychajło Hryhoriw i in. Dążyli do stworzenia własnego poetycznego świata, korzystając z archaicznej leksyki, starych form poetyckich, a także odwołując się do filozofii.
[edytuj] Literatura lat 90.
Sytuacja pożegnania z imperium, która zapanowała po 1991 r., silnym piętnem odcisnęła się na lit.ukr. Powstały grupy literackie Bu-Ba-Bu (Jurij Andruchowycz, ur. 1960; Ołeksandr Irwanec, ur. 1961; Wiktor Neborak, ur. 1961), Łu-Ho-Sad (Iwan Łuczuk, ur. 1965; Nazar Honczar, ur. 1964; Roman Sadłowski, ur. 1964), Propała Hramota (Semen Łyboń, właśc. Ołeksij Semenczenko, ur. 1962; Wiktor Nedostup, właśc. Łapkin, ur. 1958; Jurij Pozajak, właśc. Łysenko, ur. 1957). W twórczości występują elementy karnawału i żywioł śmiechu. Dominującą jest zasada gry z czytelnikiem, ironii, rozmywania granic między wysokim i niskim, eksperymentów językowych. Wybitną postacią jest również Oksana Zabużko (ur. 1960), dr filozofii, powieściopisarka, autorka prac krytycznoliterackich oraz głośnych opowiadań i powieści. Tematykę historyczną i psychologiczną porusza w swych książkach Maria Matios, laureatka Państwowej Nagrody im. Tarasa Szewczenki z 2005 roku. Rozwija się publicystyka (Mykoła Riabczuk, ur. 1953), krytyka literacka (Sołomija Pawłyczko, 1958-1999; Ola Hnatiuk, ur. 1961). Powstaje poezja nowego pokolenia: (Andrij Bondar, ur. 1974; Iwan Małkowycz, ur. 1961; Petro Midianka, ur. 1958; Iwan Cyperdiuk, ur. 1969; Serhij Żadan, ur. 1974), proza (Jurij Wynnyczuk, ur. 1952; Taras Prochaśko, ur. 1968; Jewhen Paszkows’kyj, ur. 1962; Ołes’ Uljanenko, ur. 1962; Jurij Izdryk, ur. 1962; Wołodymyr Jeszkilew, ur. 1965), Natalia Śniadanko, ur. 1973. Aktywnie działają również ośrodki ukraińskie poza granicami kraju, np. na Uniwersytecie Harwarda George Grabowycz (ur. 1943).
[edytuj] Bibliografia
- Encyklopedia Gutenberga, Kraków 1997, przedruk wg Encyklopedia Gutenberga, druk W. L. Anczyca i Spółki, t. XVII, s. 266-267;
- Literatura ukraińska, M. Jakóbiec [w:] Dzieje literatur europejskich, pod red. W. Floryana, Warszawa 1989;
- Łepki Bohdan, Zarys literatury ukraińskiej : podręcznik informacyjny, Warszawa - Kraków 1930
- Mała Ukrajins’ka Encykłopedia Aktualnoji Literatury [w:] "Płeroma" z. 3, Iwano-Frankiwsk 1998.
