Tadeusz Jan Kowalski

Z Wikipedii

Tadeusz Jan Kowalski (ur. 21 czerwca 1889 w Châteauroux we Francji, zm. 5 maja 1948 w Krakowie) – orientalista polski, turkolog, arabista, iranista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności.

Był synem Teofila i Kazimiery z Kuszpecińskich, przebywał we Francji do 1894. Uczęszczał do Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, w latach 1907-1911 studiował arabistykę na uniwersytecie w Wiedniu; uzupełniał studia na uniwersytetach w Strasburgu i Kolonii (1911-1912). Na uniwersytecie w Wiedniu obronił doktorat (1911, praca Kultura islamu) i został asystentem w Instytucie Orientalistyki w Wiedniu; w 1914 na podstawie pracy Der Divan des Kais ibn al Hatun habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim i został docentem w Seminarium Filologii Orientalnej. Od 1919 był profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Katedry Filologii Orientalnej, od 1922 profesorem zwyczajnym. Po wybuchu II wojny światowej został aresztowany wraz z innymi pracownikami UJ w ramach tzw. Sonderaktion Krakau i był więziony w Krakowie, potem we Wrocławiu i w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen; w obozie uczył współwięźniów języka tureckiego i organizował dyskusje naukowe. Zwolniony w lutym 1940, w późniejszym okresie okupacji pracował jako urzędnik w Bibliotece Jagiellońskiej, gdzie opiekował się zbiorami orientalnymi. Po wojnie powrócił do wykładów uniwersyteckich, prowadził zajęcia m.in. z historii literatury, języka arabskiego i języka perskiego, ale głównym przedmiotem jego zainteresowań nadal pozostawała filologia turecka. Związki z Turcją znalazły zresztą swój wyraz zarówno w badaniach naukowych (jako pierwszy w świecie stworzył dialektologię anatolijsko-turecką), jak i w życiu Kowalskiego – w czasie II wojny światowej, po powrocie Kowalskiego z obozu strona turecka zorganizowała mu możliwość bezpiecznego przeniesienia się z rodziną do Stambułu (dyplomacja turecka zaangażowała się też już wcześniej w pertraktacje z władzami niemieckimi w sprawie zwolnienia go z obozu), ogłoszono już nawet oficjalnie studentom Uniwersytetu Stambulskiego, jakie zajęcia w nowym semestrze będzie prowadził T. Kowalski; do wyjazdu ostatecznie nie doszło (mimo wydania zgody przez władze niemieckie i nawet przygotowania już godzin połączeń kolejowych z Krakowa do Stambułu, z przesiadką w Wiedniu), ponieważ Kowalski obawiał się, że po wojnie mógłby być uznany za zdrajcę (bliżej o tych kwestiach zob. Marek STACHOWSKI: "Kowalski, Caferoğlu und die Universität Stambul". – Türk Dilleri Araştιrmalarι 8 (Istanbul 1998): 211-228). Powszechnie znana - acz nie poparta jak na razie materiałami archiwalnymi - jest informacja, że Kowalski nie chciał zostawić doskonałej biblioteki turkologicznej w Krakowie, obawiając się, że jej po wojnie już nie odzyska. Rzeczywiście, materiały w Archiwum PAN i PAU, Oddz. w Krakowie, dowodzą, że strona niemiecka nie wyraziła zgody na wywóz czegokolwiek z Polski do Turcji i nawet zabranie z sobą niektórych rzeczy osobistych jak zegarek było poważnym problemem.

Aktywnie uczestniczył w życiu środowiska naukowego. W 1927 został powołany na członka-korespondenta, a w 1932 na członka czynnego Polskiej Akademii Umiejętności; w latach 1936-1939 był sekretarzem Wydziału I PAU, a od 1939 sekretarzem generalnym całej akademii. Przyczynił się do szybkiego wznowienia działalności przez PAU po wojnie. W Komisji Orientalistycznej akademii pełnił funkcję sekretarza (1918-1935), przewodniczącego (od 1935) oraz dyrektora Wydawnictw (od 1935), redagował periodyk "Prace Komisji Orientalistycznej PAU" (od 1919). Działał ponadto w Polskim Towarzystwie Orientalistycznym (członek od 1923, prezes od 1947), Polskim Towarzystwie Językoznawczym, Towarzystwie Miłośników Języka Polskiego. Był członkiem kilku naukowych towarzystw zagranicznych – Towarzystwa Fińsko-Ugryjskiego w Helsinkach, Towarzystwa Naukowego w Damaszku, Towarzystwa Orientalistycznego w Pradze, Towarzystwa Ludoznawczego w Stambule, Towarzystwa Naukowego im. Körösiego w Budapeszcie. W 1932 uczestniczył w Międzynarodowym Kongresie Orientalistów w Lejdzie.

Był uważany za jednego z najwszechstronniejszych polskich orientalistów ze względu na zakres podejmowanych badań, obejmujących języki, literaturę, folklor i historię turecką, arabską i perską. Prowadził m.in. badania nad twórczością Omara Chajjama. Interesował się związkami literackimi polsko-orientalnymi. Przygotował (wspólnie z Józefem Widajewiczem) krytyczne wydanie Relacji Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich (1946). Do grona jego uczniów należeli m.in. Józef Bielawski i Ananiasz Zajączkowski. Ogłosił ok. 200 prac, m.in.:

• Ze studiów nad formą poezji ludów tureckich (1921)
• Arabowie i Turcy w świetle źródeł (1923)
• Turcja powojenna (1925)
• W sprawie zapożyczeń tureckich w języku polskim (1928)
• Karaimische Texte im Dialekt von Troki (1929)
• Próba charakterystyki twórczosci arabskiej (1933)
• Na szlakach islamu (1935)
• Zagadnienie liczby mnogiej w językach tureckich (1936)
• Próba charakterystyki ludów tureckich (1946)
• Studia nad "Shah-name" (1952-1953, 2 tomy)

Synem Tadeusza Kowalskiego jest Kazimierz (1925-2007), paleozoolog, członek Polskiej Akademii Nauk i w l. 1994-2001 prezes reaktywowanej Polskiej Akademii Umiejętności.

[edytuj] Źródła

• Majkowska, R. (red.): Tadeusz Kowalski 1889-1948. Materiały z posiedzenia naukowego PAU w dniu 19 czerwca 1998 r., Kraków 1999.

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 2: K-O (pod redakcją Andrzeja Śródki i Pawła Szczawińskiego), Ossolineum, Wrocław 1984.

[edytuj] Dalsza lektura

• Dziurzyńska, E. et al. (ed.): Korespondencja Tadeusza Kowalskiego z Janem Rypką i Bedřichem Hroznym, Kraków 2007.