Biegun północny
Z Wikipedii
Biegun północny – najbardziej wysunięty na północ punkt na Ziemi. Można go definiować na cztery różne sposoby, jednak tylko dwa z nich są powszechnie używane. Wszystkie definicje mają jedną cechę wspólną – każda umiejscawia biegun na Oceanie Arktycznym.
Spis treści |
[edytuj] Północny biegun geograficzny
Biegun geograficzny, znany także jako północ właściwa, to najbardziej wysunięty na północ punkt na kuli ziemskiej, ustalony na podstawie jej ruchu obrotowego. To przez ten punkt przechodzi oś obrotu naszej planety. Ma on stałe położenie (szerokość geograficzna 90°N); nie ma tam lądu, a ocean przez większość czasu pokryty jest czapą lodową. Bez względu na to, jaki kierunek obierze się będąc na północnym biegunie geograficznym zawsze będzie to południe.
Pierwsza ekspedycja naukowa w to miejsce odbyła się 6 kwietnia 1909. Wojskowy inżynier Robert Edwin Peary, jego pracownik, czarnoskóry Amerykanin Matthew Henson oraz czterech Inuitów (Ootah, Seegloo, Egingway i Ooqueah) wyruszyli by zdobyć biegun. Do niedawna uważano, że im się udało, jednak w roku 1996 została przeprowadzona dokładna analiza nowo odkrytych zapisków Perry'ego. Wykazała ona, iż ekipie badawczej do postawienia stopy na biegunie zabrakło 32 km.
Pierwszym niepodważalnym wydarzeniem był przelot nad biegunem norweskiego podróżnika Roalda Amundsena i jego amerykańskiego sponsora Lincolna Ellswortha sterowcem Norge zaprojektowanym i pilotowanym przez Włocha Umberto Nobile. Lot ze Svalbardu na Alaskę odbył się w 1926.
3 maja 1952 podpułkownik U.S. Air Force Joseph O. Fletcher oraz porucznik William P. Benedict wylądowali na geograficznym biegunie północnym. Natomiast 6 kwietnia 1992 Robert Schumann został najmłodszym zdobywcą bieguna, miał wtedy 10 lat.
We współczesnej kulturze zachodu przyjęło się, że na Biegunie Północnym mieszka Święty Mikołaj.
[edytuj] Północny biegun magnetyczny
To punkt, w którym pole magnetyczne Ziemi tworzy z jej powierzchnią kąt 90°. Taką definicję przedstawił już w roku 1600 Sir William Gilbert – angielski fizyk i członek załogi Queen Elizabeth I.
Biegun magnetyczny nie powinien być mylony z rzadziej używanym terminem biegun geomagnetyczny. Północ magnetyczna jest to punkt, który wskazuje każdy kompas magnetyczny, a jak wiadomo przeciwne bieguny magnesu się przyciągają, więc strzałka oznaczona literą N w rzeczywistości wskazuje południowy biegun nagnetyczny S. Jego położenie jest zmienne i w roku 2003 znajdował się w pobliżu kanadyjskich Wysp Królowej Elżbiety (78°18'N, 104°W).
Pierwsza wyprawa naukowa prowadzona była przez Jamesa Clarka Rossa, 1 czerwca 1831 odkrył on biegun magnetyczny na Przylądku Adelaide. 72 lata później Roald Amundsen zauważył, że położenie bieguna zmieniło się. Trzeciej obserwacji dokonali kanadyjscy naukowcy lokalizując północ magnetyczną na |Wyspie Księcia Walii. Rząd Kanady przeprowadził szereg badań, z których wynika, że biegun nieustannie przesuwa się na północ. Jego średnia prędkość w latach 2001-2003 wynosiła około 40 km na rok.
[edytuj] Północny biegun geomagnetyczny
To najbliższy północy właściwej biegun pola geomagnetycznego. Podobnie jak biegun magnetyczny, jest to w rzeczywistości biegun południowy, ponieważ przyciąga północną część magnesu. W nim znajduje się centrum magnetosfery. W tym rejonie można napotkać zorze polarne. Jego teraźniejsze współrzędne geograficzne to 78°30'N, 69°W – niedaleko Qaanaaq, Grenlandia.
Pierwsza wyprawa odbyła się pod kierownictwem Davida Hemplemana-Adamsa w roku 1992.
[edytuj] Północny biegun niedostępności
Biegun niedostępności to punkt na Oceanie Arktycznym najbardziej oddalony od linii brzegowej, dystans jaki dzieli go z najbliższym lądem to ponad 1100 km. Położenie: 84°03'N, 174°51'W. Zdobyty po raz pierwszy w roku 1927 przez Sir Huberta Wilkinsa (lot). W 1958 rosyjski lodołamacz zdołał tam dopłynąć.
[edytuj] Północny biegun w astronomii
Astronomowie definiują północny biegun "planetograficzny" planety w Układzie Słonecznym jako ten punkt osi obrotu na powierzchni planety, który skierowany jest w tę samą stronę płaszczyzny ekliptyki, co ziemski północny biegun geograficzny.
Biegunom magnetycznym planet nazwy nadawane są zgodnie z kierunkiem pola magnetycznego wnikającego, bądź wychodzącego ze skorupy planety. Jeśli linie pola układają się podobnie do ziemskich, jest to biegun magnetyczny północny. Bieguny magnetyczne mogą zmieniać się z północnego na południowy i odwrotnie. W ciągu miliardów lat na Ziemi działo się to wielokrotnie, a pół miliona lat temu południowy biegun magnetyczny znajdował się w miejscu dzisiejszego północnego. Przyjmuje się, że to zjawisko występuje w momencie, gdy niklowo-żelazna część zewnętrzna jądra Ziemi zostaje zaburzona i odnawia się w kierunku przeciwnym. Nie wiadomo, co powoduje ten proces.
Jedynym znanym obiektem w Układzie Słonecznym, który nie posiada bieguna północnego jest Hyperion – księżyc Saturna. Z powodu swego nieregularnego kształtu i wpływu innych księżyców obraca się on chaotycznie.
Uran jest osiowo nachylony do płaszczyzny ekliptyki prawie pod kątem 90°, więc określenie położenia bieguna północnego jest kwestią sporną. Gdy osiowe nachylenie planety jest równe 90° każda z dwóch opcji może być równie prawdziwa – północ w rzeczywistości może być południem, a planeta może obracać się w kierunku przeciwnym, niż pozostałe w danym układzie.
