Wolfgang Amadeusz Mozart
Z Wikipedii
Do weryfikacji: pod kątem NPA i NPOV
Zajrzyj również na stronę dyskusji.
Wolfgang Amadeusz Mozart - (niem. Wolfgang Amadeus Mozart; ur. 27 stycznia 1756 r. w Salzburgu - zm. 5 grudnia 1791 w Wiedniu) - kompozytor austriacki. Obok Haydna i Beethovena jeden z tzw. trójki klasyków wiedeńskich.
Spis treści |
[edytuj] Życie
[edytuj] Wczesne dzieciństwo
Mozart urodził się w Salzburgu, ówczesnej stolicy małego, niezależnego arcybiskupstwa w ramach Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego jako siódme dziecko Leopolda Mozarta oraz Anny Marii Pertl. Został ochrzczony jako Johannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus Mozart po dziadku ze strony matki i patronie daty urodzenia, Janie Chryzostomie. Miał starszą o cztery lata siostrę Marię Annę, która występowała jako cudowne dziecko popisując się grą na klawesynie. Pozostałe rodzeństwo zmarło w wieku niemowlęcym. Od czwartego roku życia Amadeusz uczył się pod kierunkiem swojego ojca gry na klawesynie, skrzypcach i organach. W 1761 roku skomponował swoje pierwsze utwory (Andante C-dur KV 1a oraz Allegro C-dur KV 1b)
[edytuj] Sprawa imienia
Przez większość życia Mozart posługiwał się francuską wersją swojego imienia (Amadé). Przedtem stosował też włoską wersję (Amade), a w dzieciństwie niemiecką (Gottlieb).
[edytuj] Pierwsze podróże
W 1761 roku odbyło się pierwsze objazdowe turne po miastach Austrii, Niemiec, do Paryża, Londynu i Hagi. W 1769 został koncertmistrzem kapeli arcybiskupiej. W latach 1769-1773 odbył serię podróży po Włoszech (grudzień 1769 - marzec 1771, sierpień - grudzień 1771 i październik 1772 - marzec 1773). W czasie pierwszego pobytu poznał w Bolonii G.B. Martiniego i został przyjęty na członka sławnej Accademia Filarmonica. W czasie tej podróży po zaledwie dwukrotnym wysłuchaniu Miserere Gregorio Allegriego odtworzył je z pamięci. W tym czasie utwór ten można było wykonywać tylko w Kaplicy Sykstyńskiej. We wrześniu 1777 Mozart rozpoczął podróż po Europie w towarzystwie swojej matki, w trakcie której matka zmarła.
W czasie swoich podróży Mozart spotkał wielu muzyków i poznał dzieła innych kompozytorów, m.in. Bacha, Händla i Haydna. W trakcie tych podróży ujęła go barwa dźwięku harmoniki szklanej Benjamina Franklina, że napisał na nią dwie kompozycje.
[edytuj] Mozart w Wiedniu
W 1781 roku Mozart poróżnił się ze swoim pracodawcą, księciem-arcybiskupem Colloredo - jak sam później stwierdził, został dosłownie wyrzucony kopniakiem. Zauważywszy, że cieszy się zainteresowaniem ze strony wiedeńskiej arystokracji, postanowił osiąść w Wiedniu i rozpocząć tam swoją karierę.
4 sierpnia 1782 roku Wolfgang poślubił, wbrew życzeniu swego ojca, Konstancję Weber. Miał z nią sześcioro dzieci, lecz tylko dwóch synów przeżyło - Karol Tomasz, 1784 - 1858 tzw. "Mediolański Mozart" i Franciszek Ksawery Wolfgang, 1791-1844 tzw. "Lwowski Mozart".
Rok 1782 był też pomyślny dla kariery Mozarta; jego opera Uprowadzenie z Seraju odniosła wielki sukces, a kompozytor rozpoczął serię koncertów, przedstawiając po raz pierwszy swoje koncerty fortepianowe i wykonując je jako solista.
Już jako dorosły człowiek, Mozart został masonem, uparcie i z powodzeniem dążąc do nawrócenia ojca tuż przed jego śmiercią w 1787 roku. Jego ostatnia opera, Czarodziejski flet, zawierała masońskie motywy i znaczenia. Był w tej samej loży masońskiej co Joseph Haydn.
[edytuj] Kres
Życie Mozarta było pełne trudnych chwil i doświadczeń. Często nie otrzymywał wynagrodzenia za swoją pracę, podczas gdy wszelkie otrzymywane sumy trwonił potem prowadząc ekstrawagancki styl życia. Nie było to jednak podyktowane próżnością, lecz chęcią aktywnego zaistanienia w wiedeńskim świecie muzyków, co przynieść miałoby w efekcie dodatkowe dochody. Wydatki rodziny Mozartów zwiększyły się w 1791, gdyż żona kompozytora, Konstancja Mozart, będąc siódmy juz raz w ciąży, miała duże problemy ze stopami, co zmuszało ją do częstych i długich wyjazdów do Baden, miejscowego uzdrowiska.
Jeszcze w październiku nic nie wskazywało na to, że za dwa miesiące Mozart rozstanie się ze światem. Przez wiele lat zagadką były przyczyny śmierci kompozytora, tradycja romantyczna zaś stworzyła wokół tego faktu wiele fantastycznych legend. W rzeczywistości, dzięki wnikliwej, medycznej analizie Antona Neumayra, ustalono dość szczegółowy przebieg choroby Mozarta, w którego opisie znajdują się takie objawy jak: wysoka gorączka, obfite wydzielanie potu i wysypka, stan zapalny i obrzmienie w obrębie kończyn, unieruchomienie ciała z powodu silnego bólu. Postawiona diagnoza mówi o ostrej gorączce reumatycznej z obrazem klinicznym nawrotu reumatoidalnego zapalenia stawów i jednoczesnym wystapieniem reumatyzmu mózgowego połączonego z bardzo wysoką temperatura i paraliżem najważniejszych ośrodków mózgu. Za bezpośrednią przyczynę zgonu uznaje się upust krwi zaordynowany na dwie godziny przed śmiercią przez medyka. Zespół chorobowy wywołany był przez paciorkowce.
Śmierć przerwała mu pracę nad mszą żałobną Requiem, którego nie ukończył. Dzieło dokończyli na prośbę Konstancji jego znajomi kompozytorzy, Joseph Eybler i Freystadtler, oraz uczeń Franz Xaver Süssmayr. Rękopis mozartowski, ostatnie nuty postawione jego ręką, przypadają na 8 takt partii wokalnych Lacrimosa.
W potocznym mniemaniu Mozart zmarł w nędzy i zapomnieniu, pochowany w grobie dla ubogich. W rzeczywistości, choć nie był już tak modny w Wiedniu jak niegdyś, w dalszym ciągu otrzymywał znaczące prowizje z różnych stron Europy, w szczególności z Pragi. Przechowało się wiele z jego błagalnych listów, ale nie był to dowód biedy, lecz jego zdolności do wydawania zawsze większych sum niż zarabiał. Został pochowany w grobie 3. klasy, tak jak olbrzymia większość mieszkańców Wiednia. Taki pochówek był ściśle określony przez dwa zarządzenia Józefa II z lat 1784-85, które dość szczegółowo i drastycznie wyszczególniały poszczególne etapy pogrzebu.
Mozart spędził ostatnie lata w Wiedniu, gdzie do dzisiaj można zwiedzać jeden z jego apartamentów przy Domgasse 5, w pobliżu Katedry Świętego Stefana. W domu tym Mozart skomponował w 1786 roku Wesele Figara. Mozart żył o połowę krócej niż Beethoven, ale był zadziwiająco płodnym kompozytorem, od wczesnego dzieciństwa, do śmierci w 1791 roku.
W 1809 roku Konstancja poślubiła duńskiego dyplomatę Georga Nikolausa von Nissena, który był miłośnikiem dzieł Mozarta i napisał pierwszą biografię kompozytora.
[edytuj] Dzieła, styl muzyczny i innowacje
Mozart pozostawił bogaty zbiór muzyki kameralnej i orkiestrowej, a także serię oper, które uważane są powszechnie za jedne z najświetniejszych, jakie kiedykolwiek zostały napisane, szczególnie:
- Uprowadzenie z Seraju (KV 384),
- Wesele Figara (KV 492),
- Don Giovanni (KV 527),
- Così fan tutte (KV 588),
- Czarodziejski flet (KV 620)
Wniósł mniejszy wkład do rozwoju nowych form muzycznych niż Bach czy Beethoven, ale przewyższa innych kompozytorów doskonałością i świeżością pomysłów melodycznych (Mozart w historii muzyki uchodzi za jednego z największych melodystów). Jest zaliczany do najwybitniejszych kompozytorów wszystkich czasów.
[edytuj] Muzyka fortepianowa
- Koncert nr 5 D-dur KV 175, który wiele lat później uważał za ulubiony,
- Koncert na trzy fortepiany F-dur,
- Koncert nr 10 Es-dur, KV 365 / KV 316a**,
- Koncert na pianino nr 22 Es-dur
- KV 242 (Lodron) został skomponowany w 1776 roku, zawierał trzy części fortepianowe o różnej skali trudności.,
- Sonata in C for Piano Duet KV 521
Fortepianowa twórczość Mozarta miała swoją kulminację w 17 koncertach fortepianowych, najbardziej znaczących dziełach z wielkiej kolekcji 27 koncertów, gdzie zrewolucjonizował styl koncertowy, nadając mu swobodną budowę, z instrumentem solowym wykorzystującym w pełni swe techniczne możliwości. Wśród nich 15 zostało napisanych w latach 1782-1786, podczas gdy w ostatnich pięciu latach Mozart napisał już tylko dwa kolejne koncerty.
Między 1782 i 1786 rokiem napisał 20 utworów na fortepian solo (wśród nich sonaty, wariacje, fantazje, suity, ronda) i utwory fortepianowe na cztery ręce i dwa fortepiany. Pisał też na fortepian i skrzypce (16 sonat oraz szereg utworów opartych na formie sonatowej) oraz dwa zbiory wariacji), gdzie - głównie w dojrzałych latach - fortepian nie odgrywa roli instrumentu akompaniującego, lecz wchodzi z drugim w dialog.
[edytuj] Muzyka kameralna
Na muzykę kameralną Mozarta składa się 26 kwartetów smyczkowych (wśród nich Divertimenti KV 136, 137, 138, które są raczej uwerturami we włoskim stylu) i 6 kwintetów smyczkowych. Cykl trzyczęściowych tzw. Kwartetów Mediolańskich (KV 80 i KV 155-160) jest o tyle interesujący, że utwory te mogą być uznane za prekursorskie w stosunku do późniejszych bardziej rozbudowanych kwartetów smyczkowych. Dużo bardziej rozwinięte stylistycznie są tak zwane Kwartety Wiedeńskie (KV 168-173), skomponowane w 1773 roku. Przypuszcza się, że w Wiedniu Mozart słyszał kwartety z op. 17 i op. 20 Józefa Haydna i był pod ich wielkim wrażeniem. Nawet jeśli Mozart próbuje naśladować w tych dziełach starszych kompozytorów, ciągle nie jest w stanie osiągnąć wyżyn Haydna w tym najtrudniejszym ze wszystkich gatunków muzycznych.
Mozart powrócił do kwartetu we wczesnych latach 1780. po przeniesieniu się do Wiednia i osobistym poznaniu Haydna, z którym nawiązał przyjaźń. Haydn opublikował właśnie zbiór sześciu kwartetów op. 33, które, jak się sądzi, były dla Mozarta bodźcem do powrotu do tego gatunku. Z czasem (1782-1785) Mozart ukończył sześć kwartetów (KV 387, 421, 428, 458, 464, 465). Kwartety te są uważane za szczytowe dla gatunku i często są nazywane kwartetami Haydna, któremu były dedykowane.
Ostatnie cztery kwartety, Kwartety Pruskie (KV 499, 575, 589, 590), dedykowane królowi Prus Fryderykowi Wilhelmowi II są cenione za śpiewny charakter partii skrzypiec (instrument, na którym grywał sam król), słodycz dźwięków i równowagę między poszczególnymi instrumentami.
Mniej liczne kwintety smyczkowe (KV 46, 174, 515, 516, 593, 614) na dwoje skrzypiec, dwie altówki i wiolonczelę niekiedy uznaje się za będące na jeszcze wyższym poziomie niż kwartety. Wśród nich jest Kwintet g-moll (KV 516), przez wielu uznany za najwspanialszy. Nastrój namiętności i tragedii w tym utworze przypomina Symfonię w tej samej tonacji.
Mozart napisał ogromną ilość innych utworów muzyki kameralnej dla różnych zespołów instrumentów smyczkowych, dętych i blaszanych. Szczególne znaczenie mają duety smyczkowe na skrzypce i altówkę, kwartety na flet, skrzypce, altówkę i wiolonczelę KV 285, 285a, 285b, 298, Kwintet klarnetowy (KV 581), kwartet na instrumenty smyczkowe i klarnet, który pokazuje zmysłową i duchową syntezę barwy dźwięków różnych instrumentów.
[edytuj] Muzyka instrumentalna
Twórczość dla zespołów instrumentalnych, obok symfonii, obejmuje divertimenta, nokturny, serenady (m.in. serenadę "Eine kleine Nachtmusik", cassazioni, marsze i tańce.
Twórczość orkiestralna Mozarta była pisana na zespoły smyczkowe (np. wczesne Divertimenti KV 136-138), jak również dla instrumentów dętych i rozmaitych kombinacji instrumentów smyczkowych i dętych. Tak zwana Gran Partita (Serenada) KV 361 jest najznakomitszym dziełem Mozarta na zespół kameralny złożony z dwóch obojów, dwóch klarnetów, dwóch rożków basetowych, czterech rogów myśliwskich, dwóch fagotów i kontrabasu. Mozart pozostawił ogromną liczbę tańców z orkiestrą, włączając w to menuety (ponad 100), kontredanse i Deutsche Tänze (albo Ländler, będący pierwowzorem walca). Deutsche Tänze (56 w okresie 1787-1791) zostały napisane głównie na publiczne bale w Wiedniu. W kontredansach, także pisanych głównie w Wiedniu, można znaleźć elementy muzyki programowej, jak Il Temporale KV 535, La Bataille KV 600, Canarino KV 602 itd.
[edytuj] Symfonie
Zgodnie z najnowszymi badaniami, Mozart napisał około 60 pełnych symfonii (a więc znacznie więcej niż przytaczanych 41 symfonii w tradycyjnych wydaniach); Symfonia No.37 KV 444 została właściwie skomponowana przez Michaela Haydna, zaś Mozart napisał jedynie powolny wstęp. Niektóre z symfonii (KV 297, KV 385, KV 550) zostały zrewidowane przez autora po ukazaniu się pierwszych wersji. Twórczość symfoniczna Mozarta obejmuje okres 24 lat, od 1764 do 1788 roku.
Tzw. wczesne symfonie (1764-1771), napisane w stylu włoskich uwertur, zbudowane są z następujących części: Allegro-Andante-Allegro; tylko w niektórych z nich pojawił się menuet jako część trzecia (charakterystyczna dla późniejszej w pełni ukształtowanej formy symfonicznej) - Symfonia No 1, Symfonia No 2. Warto jest więc zauważyć, że niewłaściwe i bardzo mylące jest porównywanie symfonicznego dorobku kompozytorskiego Mozarta z dziełami późniejszych twórców - na imponującą liczbę symfonii Mozarta wpływ miało inne pojmowanie formy kompozycji.
Wyróżnia się trzy cykle Symfonii Salzburskich:
- Symfonie Salzburskie 1772-73 - 11 symfonii z tego cyklu napisanych przed trzecią podróżą do Włoch może być podzielonych na dwie grupy: 5 germańskich symfonii koncertowych z menuetami (KV 161a, KV 161b, KV 162, KV 162b, KV 173dA), każda trwająca ok. 20-25 minut; 6 włoskich symfonii w stylu uwertury bez menueta (KV 135, KV 141a, KV 161a, KV 162, KV 162b, KV 173dA), każda trwająca ok. 8-9 minut. Żadna z tych symfonii nie została opublikowana drukiem za życia Mozarta.
- Symfonie Salzburskie 1773-75- ten cykl symfoniczny także może być podzielony na dwie grupy, z których bardziej znacząca zawiera 7 germańskich symfonii koncertowych z menuetem (KV 183, KV 185, KV 200-204), a druga tylko jedną symfonię we włoskim stylu (KV 121), napisaną na podstawie uwertury operowej. Także i żadna z tych z tych symfonii nie ukazała się drukiem za życia Mozarta.
- Symfonie Salzburskie 1775-1783 - podczas gdy w okresie od 1770 do 1775 Mozart stworzył nie mniej niż 36 symfonii, w następnych ośmiu latach powstało ich jedynie 9. Można to tłumaczyć rozczarowaniem kompozytora w stosunku do salzburskiego establishmentu, jak również miernego poziomu zespołów muzycznych, jakie istniały w mieście. Ten okres może być też uznany za przejściowy ku okresowi ostatnich największych symfonii.
[edytuj] Symfonie postsalzburskie
W 1778 roku Mozart przybył do Paryża w poszukiwaniu posady godnej jego talentu, ale takiej właściwie nie znalazł. Niemniej jednak to w czasie tej wizyty napisał tak zwaną Symfonię Paryską (KV 297) która jest szczególnie interesująca z racji bogatej i nowoczesnej instrumentacji.
Symfonia Haffnerowska (KV 385) została skomponowana w 1782 roku na zamówienie z Salzburga, po ostatecznym przeniesieniu się kompozytora do Wiednia. Pierwotnie zawierała wprowadzający marsz, który później został usunięty, i dwa menuety, z których tylko jeden pozostał w końcowej wersji.
Symfonia Linzka (KV 425) została napisana w 1783 roku, gdy Mozart przejezdzał przez to miasto w drodze powrotnej z Salzburga.
Symfonia Praska (KV 504) powstała w Wiedniu w 1786 roku, po udanym pobycie kompozytora w Pradze. Jest ona znacznie trudniejsza do wykonania i bardziej zaawansowana konceptualnie niż jakakolwiek z poprzednich symfonii Mozarta.
[edytuj] Końcowa trylogia
Końcowa trylogia symfonii Mozarta (KV 543, KV 550, KV 551 (Jowiszowa)) została ukończona w ciągu trzech miesięcy 1788 roku. Jest prawdopodobne, że autor chciał wydać te utwory razem, jako jedno dzieło, chociaż właściwie pozostały one nieopublikowane aż do jego śmierci. Tylko jedna z nich mogła być publicznie wykonywana w Lipsku w 1789 roku.
Mniej znaną i rzadziej wykonywaną z tych trzech symfonii jest KV 543 Es-dur, być może dlatego, że pomysły, które Mozart starał się zbadać w tym dziele z trudem poddają się przełożeniu na nowoczesne, bardziej potężne instrumenty.
Symfonia KV 550 g-moll jest jedną z dwóch molowych symfonii Mozarta (druga to tzw. Mała g-moll KV 183, skomponowana w 1773 roku). Jest ona jedną z najczęściej wykonywanych symfonii Mozarta. Zespół muzyczny obejmuje szczególnie subtelne instrumenty dęte, z klarnetami dodanymi w drugiej wersji.
Symfonię "Jowiszową" KV 551 (przydomek nie został nadany przez Mozarta, lecz prawdopodobnie przez Johanna Petera Salomona) charakteryzuje pompatyczne nieco użycie z początkiem pierwszej części trąbek i kotłów. Andante cantabile jest głęboko poruszające, a nawet w menuecie można usłyszeć mistrzostwo techniki kontrapunktycznej. Czteronutowy motyw w finale był wielokrotnie używany przez samego Mozarta; następujące kolejno, zmienne, przeciwstawiane i łączone motywy, ujęte w formę sonatową, prowadzą do cody, w której pojawia się pięć głównych motywów przeprowadzonych w technice kontrapunktycznej.
[edytuj] Koncerty
Wśród innych prac są Koncert na harfę, flet i orkiestrę, KV 299, wysoce oryginalny dzięki połączeniu wielu instrumentów, Koncert na fagot i orkiestrę KV 191 (1774) i pięć Koncertów na skrzypce i orkiestrę KV 207-211-216-218-219, z których ostatni wyróżnia się pięknem melodii i zręcznym wykorzystaniem technicznych i ekspresyjnych możliwości instrumentu, chociaż Mozart prawdopodobnie nigdy nie przebadał wszystkich możliwości skrzypiec, jak inni kompozytorzy po nim, np. Beethoven i Brahms.
Cztery koncerty na róg i orkiestrę KV 412, 417, 447 i 495, napisane w różnych latach między 1782 i 1786 rokiem, charakteryzują się eleganckim i pełnym humoru dialogiem między solistą a orkiestrą.
I wreszcie, do gatunku koncertów należy ważny utwór – Symfonia koncertująca Es-dur (Sinfonia concertante) na skrzypce, altówkę i orkiestrę KV 364 (1779), z niezwykłą partią altówki, wykorzystania której tylko jeden przykład był uprzednio znany (u Carla Stamitza - ale Mozart prawdopodobnie go nie słyszał). Natomiast Symfonia koncertująca (Sinfonia concertante) na flet, obój, róg, fagot i orkiestrę KV 279b, jest uznana za zaginioną, a znany utwór na podobny skład (obój, klarnet, róg, fagot) prawdopodobnie ma niewiele (lub nic) wspólnego z Mozartem.
[edytuj] Muzyka sakralna
Muzyka sakralna Mozarta to głównie kompozycje wokalne, chociaż są też przykłady muzyki instrumentalnej, jak 17 Sonat kościelnych (lub organowych) na dwoje skrzypiec, kontrabas i organy, (niektóre także z trąbkami i kotłami) skomponowane między rokiem 1767 i 1780.
Kompozycje sakralne obejmują 19 mszy, wśród nich Weisenhaus Messe c-moll KV 139, pewną liczbę dzieł należących do gatunku Missa Brevis (tzw,msze krótkie), napisanych głównie w Salzburgu (KV 167-192-194-195-220 (Wróbla msza)), Koronacyjna KV 317, Wielka Msza c-moll KV 427 (z nieukończonym Credo i brakującym Agnus Dei) i ostatnie dzieło Mozarta, Requiem d-moll KV 626, napisane w 1791, po 8-letniej przerwie, gdy w ogóle nie komponował mszy, a ukończone przez Franza Xaviera Süssmayra po śmierci Mozarta.
Do dzieł sakralnych należy szereg kompozycji innego rodzaju, wśród nich Kyrie, Offertoria, Antiphonae, Mottetti (Exultate, Jubilate KV 165).
Muzyka sakralna Mozarta prezentuje bogatą stylistycznie mozaikę: elementy tematów chorału gregoriańskiego spotykają się z surowymi kontrapunktami, niekiedy pojawiają się elementy operowe.
[edytuj] Opera
W 1767 roku Mozart skomponował swoją pierwszą operę, jeśli można jej mianem określić scholastyczny dramat muzyczny Apollo et Hyacinthus (KV 38). Zachowując należny szacunek dla tej pierwszej próby, Bastien i Bastienne (1768, KV 50=46b) dała już całkiem inny rezultat. Młody muzyk był już zdolny do panowania nad tematem, a jego muzyka emanowała sielankową radością i urokiem spontaniczności. La finta semplice (1768, KV 51) jest pierwszym podejściem Mozarta do gatunku określanego opera buffa (opera komiczna).
Później, na zlecenia otrzymane w Mediolanie i Salzburgu, powstały pierwsze włoskie opery (opera seria i serenata teatrale: Mitridate re di Ponto (1770, KV 87), Ascanio in Alba (1771, KV 111), Il sogno di Scipione (1772, KV 126), Lucio Silla (1772, KV 135). Pierwszym operom seria brakuje formalnej perfekcji starszego Mozarta. Libretta, ale był to powszechny mankament ówczesnych oper, są nieprzekonujące i nieprawdopodobne.
W La finta giardiniera (1774-1775, KV 196), Mozart wraca do opera buffa, przewyższając wszystkie poprzednie wzory tego gatunku. Mimo wad libretta, postacie nie są już schematyczne, lecz stają się autentycznymi osobowościami, zaś muzyka dobitnie przyczynia się do ich podkreślenia.
Wesele Figara, pierwsze z trzech wielkich dzieł operowych należących do gatunku opera buffa (chociaż Don Giovanni zawiera w oczywisty sposób elementy tragiczne), które Mozart skomponował na podstawie libretta Lorenza da Ponte, zostało poprzedzone pewnymi niedokończonymi utworami (Zaide (1779, KV 344), L'oca del Cairo (1783, KV 422) i dramatem muzycznym Il re pastore (1775, KV 208) oraz komedią Der Schauspieldirektor (1786, KV 486).
Wesele Figara (1786, KV 492) zostało oparte na Le marriage de Figaro Pierre'a Beaumarchais, dziele, które było źle przyjęte i rzadko wykonywane we Francji przez swą krytykę wad dominujących klas społecznych (duchowieństwa i arystokracji), przeciwstawionych zdrowemu duchowi Trzeciego Stanu. W Austrii opera Mozarta także spotkała się ze sprzeciwem ze strony dworu cesarskiego, chociaż Da Ponte usunął z oryginalnego tekstu najbardziej szokujące fragmenty. Opera została po raz pierwszy wykonana wiosną 1786 roku w wiedeńskim Burgtheater, odnosząc ogromny sukces.
Trylogia librett Da Ponte była kontynuowana w operach Don Giovanni (1787, KV 527) i Cosi fan tutte (1789, KV 588), obu dotykających, chociaż w bardzo różny sposób, tematu miłości między kobietą i mężczyzną.
W swych dojrzałych latach Mozart skomponował dwa istotne dzieła należące do gatunku operowego: Idomeneo re di Creta (1780, KV 366) i La clemenza di Tito, (1791, KV 621).
Po wielu latach od swego debiutu w niemieckim dramacie muzycznym, Mozart powrócił do tego gatunku w Uprowadzeniu z Seraju (1782, KV 384) i Czarodziejskim flecie (1791, KV 620). Czarodziejski flet był krytykowany za niedorzeczności libretta Emanuela Schikanedera, które było wielokrotnie przerabiane - pierwsze wykonanie nie odniosło zresztą sukcesu. Tym niemniej muzyka przedstawia elementy o wielkiej jasności i uduchowieniu, łącząc w unikatowy sposób sacrum i profanum.
[edytuj] Ocena
Osobowość Mozarta jako geniusza i cudownego dziecka prowadziła niekiedy do zamieszania i błędnych ocen jego muzyki, gdyż wielkość Mozarta jako kompozytora wywodzi się z tego, co wielu określa jako piękno, głębia, ekspresyjność i emocjonalna subtelność, unikatowa wyobraźnia. Żadna z tych charakterystyk nie wydaje się związana czy zależna od faktu, że komponował we wczesnym wieku, miał cudowną pamięć muzyczną, był wirtuozem jako dziecko, potrafił komponować w wyobraźni całe dzieła, np. zapisał Miserere Gregoria Allegri po jednorazowym odsłuchaniu go w Kaplicy Sykstyńskiej.
Wielu kompozytorów od czasów Mozarta wielbiło go czy wręcz nabożnie czciło. Beethoven powiedział do swojego ucznia Riesa, że nigdy nie byłby w stanie stworzyć melodii tak pięknej, jak pierwsze ustępy 24. koncertu fortepianowego, i złożył hołd Mozartowi, pisząc wariacje oparte na tego tematach (jak dwa zbiory Wariacji na wiolonczelę i fortepian opartych na tematach z Czarodziejskiego Fletu) i cadenzy do szeregu koncertów fortepianowych, zwłaszcza Concerto No. 20 (KV 466) - po ich jedynym spotkaniu Mozart zauważył, że Beethoven może dać światu coś, o czym by się potem mówiło. Czajkowski napisał swoje Mozartiana na cześć austriackiego kompozytora, a Mahler umarł ze słowem "Mozart" na ustach. Krytyk muzyczny James Svejda, wypełniając podanie o pracę, w pytaniu o religię napisał "Mozart".
Jednak skupienie się bardziej na geniuszu Mozarta niż na wielkości jego muzyki jest powodowane samą jego muzyką, która jest może najbardziej "tajemnicza" w całej muzyce klasycznej, gdyż w mniejszej mierze niż muzyka innych kompozytorów klasycznych daje się opisać słowami czy zredukować do specyficznych konceptów estetycznych czy technicznych, tak jak Bach jest opisywany jako mistrz kontrapunktu, a Beethoven jako mistrz form symfonicznych.
Dorobek Mozarta to ponad 600 kompozycji, w tym 20 oper, 68 symfonii, 27 koncertów i 19 mszy.
[edytuj] Katalog Köchla
W dekadach po śmierci Mozarta miało miejsce wiele prób zinwentaryzowania jego kompozycji, ale przedsięwzięcie takie udało się dopiero w 1862 roku Ludwigowi von Köchlowi, wiedeńskiemu botanikowi, mineralogowi i nauczycielowi. Wielka księga Köchla, licząca 551 stron, została zatytułowana Chronologisch-thematisches Verzeichnis sämtlicher Tonwerke Wolfgang Amadé Mozarts (niem. Chronologiczno-tematyczny spis wszystkich dzieł muzycznych Wolfganga Amadeusza Mozarta). Od nazwiska Köchla wywodzi się także sygnatura KV (Köchel-Verzeichnis — katalog Köchla) umieszczana przed kolejnym numerem dzieł Mozarta, w miejsce zwyczajowego „opus”. W literaturze anglojęzycznej stosowana jest sygnatura K.
[edytuj] Mozart jako postać literacka
Mozart jest postacią niezwykłą wśród kompozytorów z racji licznych legend, które wokół niego narosły - jest nią na przykład opowieść, że Mozart komponował Requiem z myślą o własnej śmierci. Niektóre z tych historii są zapewne prawdziwe, ale oddzielenie zmyśleń od rzeczywistych zdarzeń jest zadaniem uczonych zajmujących się Mozartem. Dramaturdzy i scenarzyści, wolni od odpowiedzialności naukowców, znaleźli w legendach o Mozarcie doskonałe tworzywo dla swoich dzieł.
Przykładowo, rzekoma rywalizacja między Mozartem i Antonio Salierim jest przedmiotem sztuki Aleksandra Puszkina Mozart i Salieri. Mikołaj Rimski-Korsakow skomponował operę Mozart i Salieri, a Peter Schaffer napisał sztukę teatralną Amadeus, przeniesioną potem na ekran kinowy. Większość dramatów opartych na życiu Mozarta jest w dużej mierze fabularyzowana.
[edytuj] Mozart a edukacja
Pod koniec XX wieku muzyka Mozarta znalazła dość niezwykłe zastosowanie w powstającej dziedzinie szybkiego uczenia się, znanego jako SALT (Suggestive-Accelerative Learning and Teaching) lub Superlearning. Badacze, pod kierownictwem bułgarskiego psychologa Georgija Łozanowa, utrzymują, że słuchanie takiej muzyki, odpowiednio dobranej i zaadoptowanej, sprzyja przyspieszonej nauce. Według G. Łozanowa fizjologiczny rytm organizmu - puls, oddech, fale mózgu dopasowują się do struktury muzyki, która aktywizuje pracę mózgu oraz synchronizuje obie półkule sprzyjając procesowi efektywniejszego uczenia się.
- Pierwsze badania nad wpływem muzyki na człowieka prowadził w latach 50-tych francuski laryngolog dr Alfred Tomatis. Zauważył, że słuchanie pewnego rodzaju dźwięków wpływa korzystnie na aktywność układu nerwowego aktywizując mózg. W swojej pracy z dziećmi z zaburzeniami mowy i komunikacji odkrył zależność pomiędzy mówieniem a słyszeniem, stwierdzając że ucho nie jest stworzone wyłącznie do słuchania. Ucho jest narzędziem, które dostarcza energii mózgowi i ciału aktywizując do różnego rodzaju działań.Z tego odkrycia powstało tzw. pierwsze prawo Tomatisa, mówiące o tym, że nie można odtwarzac dźwięków, których się nie słyszy. Poprzez "trening ucha" - przez słuchanie dźwięków o wysokich częstotliwościach, ucho staje się coraz sprawniejsze, potrafi przetworzyć do mózgu dźwięki, które ładują "baterie mózgu" sprawiając, że umysł człowieka jest gotowy na przyjęcie, przetworzenie i zapamiętanie dużej ilości informacji.
[edytuj] Współczesne ślady Mozarta w Salzburgu
W domu, w którym urodził się Mozart (Mozarts Geburtshaus) można zobaczyć skrzypce i klawikord, na których grywał. Zgromadzono tu również dekoracje sceniczne do jego przedstawień operowych.
Na Makartplatz 8, w rezydencji Mozarta (Mozarts Wohnhaus) zorganizowano stałą ekspozycję instrumentów muzycznych z epoki. W Archiwum Mozarta przy Schwartstrasse 26-28 można oglądnąć znajdującą się niegdyś w Wiedniu niewielką chatkę drewnianą, w której Mozart napisał muzykę do Czarodziejskiego fletu. W barokowej katedrze na Residentplatz Mozart był Konzertmeistrem.
Od imienia kompozytora nazwano powstałą w 1842 roku prestiżową akademię muzyczną Mozarteum. Od 1917 roku odbywa się Festiwal Salzburski Salzburg Festspiele, którego pomysłodawcami i założycielami byli Max Reinhardt, Ryszard Strauss i Hugo von Hofmannsthal. Gromadzi tłumy melomanów. Rokrocznie w przeddzień otwarcia inaugurowany jest tańcem z pochodniami, tzw. Fackeltanz. W ramach festiwalu wystawiane są opery, dramaty, odbywają się koncerty, projekcje filmów.
[edytuj] Ciekawostki
- Mozart jako pierwszy wykorzystał klarnet do kompozycji symfonicznej. Uważał, że jest to instrument imitujący najlepiej dźwięk głosu ludzkiego.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Posłuchaj
 |
|
[edytuj] Linki zewnętrzne
