Żeleznodorożnyj

Z Wikipedii

Żeleznodorożnyj (ros. Железнодорожный, do 1946 niem. Gerdauen, pol. Gierdawy albo Gierdawa) - wieś (2900 mieszkańców) w obwodzie kaliningradzkim w Rosji.

Miejscowość jest położona nad rzeką Ometą i jeziorem Banktin, niedaleko (3 km) od granicy z Polską, ok. 50 km na południowy wschód od Kaliningradu i ok. 30 km na północny zachód od Węgorzewa.

W połowie XIII w. pruski wódz Gierdawe założył gród na wzniesieniu nad rzeką Ometą. Podczas II powstania pruskiego w 1262 r., Gierdawe odmówił walki z Krzyżakami, spalił gród i uciekł do kontrolowanego przez Krzyżaków Królewca. Za rządów komtura Heinricha von Eysenberga na miejscu pruskiego grodu, zbudowano w 1325 r. zamek w celu ochrony ziem Zakonu przed Litwinami. W 1347 r. Litwini oblegali bezskutecznie zamek. W 1368 r. zamek nazwano Gerdauen, co wywodzi się bezpośrednio od imienia wodza pruskiego Gierdawy. Pod rządami Winricha von Kniprode, w połowie XIV w., wokół zamku zaczęli osiedlać się osadnicy niemieccy. 21 września 1398 wielki mistrz Zakonu Ulrich von Jungingen lokował miasto na prawie chełmińskim. Miasto otoczono murami i wybudowano w nim kościół, a w 1428 r. powstał klasztor dominikański. Po II pokoju toruńskim, z powodu problemów finansowych państwa krzyżackiego, miasto zostało oddane w zastaw braciom von Schlieben (Georg i Christopher), którzy później stali się dziedzicznymi właścicielami miasta. W 1485 r. miasto strawił pożar, po którym odbudowa trwała 8 lat. W dobie reformacji w 1530 r. zamknięto klasztor dominikański.

Po utworzeniu Królestwa Prus w 1701 r., Gierdawa została włączona do powiatu (Landkreis) kętrzyńskiego. W 1708 r. król pruski Fryderk I nadał miastu prawo do organizowania 4 razy w roku jarmarku. W czasie wojny siedmioletniej w 1757 r. miasto zniszczyli Kozacy. Po reformie administracyjnej Prus w 1818 r. miasto stało się siedzibą powiatu. W 1858 r. Gierdawa otrzymała połączenie drogowe z Węgorzewem, w 1871 r. do miasta dotarła linia kolejowa Toruń – Insterburg, a w 1888 r. otwarto połączenie kolejowe do Królewca. Dzięki korzystnym połączeniom komunikacyjnym, miasto stało się ważnym ośrodkiem handlu zbożem, a także ośrodkiem przemysłu odzieżowego i garbarskiego. Funkcjonował tu browar Kinderhof.

W czasie I wojny światowej zabudowa miejska doznała poważnych zniszczeń. Do roku 1921 r. dzięki pomocy miast partnerskich – Budapesztu i Berlina-Wilmersdorf^[1] przeprowadzono odbudowę w duchu romantycznej stylizacji. W procesie tym znaczącą rolę odegrał arch. Heinz Stoffregen z Bremy, autor wielu projektów domów w północnej części starego miasta. W 1939 r. w mieście mieszkało 5118 osób. Podczas II wojny światowej miasto doznało jedynie niewielkich zniszczeń. Zdobyte przez oddziały 2 Frontu Białoruskiego 27 stycznia 1945. Po wojnie miasto zostało włączone do obwodu kaliningradzkiego w ZSRR. W 1946 r. nazwę miasta zmieniono na Żeleznodorożnyj. Po rządami radzieckimi Gierdawy podupadły i utraciły prawa miejskie. Do czasów współczesnych zachowały się relikty niewielkiego zamku krzyżackiego i ruina gotyckiego kościoła z XV w. Przetrwała część zabudowy starego miasta z lat odbudowy po 1914 r., m. in. kilkanaście kamieniczek i 2 szkieletowe spichlerze na zapleczu zburzonej po 1945 r. północnej pierzei rynku.

1. ↑ obecnie część Berlina w dzielnicy Charlottenburg-Wilmersdorf

[edytuj] Bibliografia

• Handbuch der historischen Stätten, Ost- und Westpreussen, hrsg. von Erich Weise, Stuttgart, Kröner, 1981, ISBN 3-520-31701-X (unveränd. Nachdr. d. 1. Aufl. 1966)
• Andrzej Rzempołuch, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn, Remix, 1992, ISBN 83-900155-1-X
• Dehio-Handbuch der Kunstdenkmäler West- und Ostpreussen. Die ehemaligen Provinzen West- und Ostpreussen (Deutschordensland Preussen) mit Bütower und Lauenburger Land, bearb. von Michael Antoni, München; Berlin, Dt. Kunstverl., 1993, ISBN 3-422-03025-5
• Vadim Jur'evič Kurpakov, Kaliningradskaja oblast. Putevoditel, Kaliningrad, Terra Baltika, 2007, ISBN 978-5-98777-012-2