Język ruski

Z Wikipedii

руськъ
Obszar	Wielkie Księstwo Litewskie oraz Ziemi Koronne w Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Liczba mówiących	przekształcił się w język białoruski i język ukraiński
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie *Języki słowiańskie **Języki wschodniosłowiańskie ***Język ruski
Pismo	cyrylica, łacinka białoruska
Status oficjalny
Język urzędowy	Rzeczpospolita Obojga Narodów
Regulowany przez	?
Kody języka
ISO 639-1	-
ISO 639-2	sla
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata

Język ruski (staroukraiński albo starobiałoruski, nazywany też nieraz językiem staroruskim, często mylnie utożsamiany z rosyjskim ) – dawny język wschodniosłowiański, którym mówiono w Wielkim Księstwie Litewskim, a po 1569 na wschodnich terenach I Rzeczypospolitej. Wyewoluował z języka staroruskiego, używanym w Rusi Kijowskiej, od którego pochodzi również język rosyjski (wcześniej będący językiem Księstwa Moskiewskiego). Był przodkiem współczesnych języków białoruskiego, ukraińskiego i rusińskiego.

Jako że podlegał dyglosji wraz ze staro-cerkiewno-słowiańskim, często był nazywany 'проста(я) мова' (język prosty). Mimo to, w Wielkim Księstwie Litewskim był językiem państwowym i kancelaryjnym.

[edytuj] Historia

W XV wieku język, używany w Wielkim Księstwie Litewskim, zarówno jak i ten, używany w Księstwie Moskiewskim, nazywany był przez własnych nosicieli językiem ruskim, lecz języki te znacznie się od siebie różniły.

Na mocy unii lubelskiej, z 1569, południowe terytoria ukrainne Wielkiego Księstwa Litewskiego przyłączone zostały do Korony. Od tego czasu na terenach ukraińskich język ruski stracił status państwowego, lecz był powszechnie używany, jak w środowisku prawosławnym, m.in. przez Kozaków w Siczy Zaporoskiej, tak i później w cerkwi unickiej. Stopniowo język, używany na ziemiach koronnych, zaczął się rozwijać niezależnie od języka, w dalszym ciągu używanego w Wielkim Księstwie.

Niektórzy autorzy przyjmują rok 1600 jako datę rozejścia się języków ukraińskiego i białoruskiego (choć w obu środowiskach własny język w dalszym ciągu mógł być nazywany ruskim). Różnice, pierwotnie nieznaczne, z biegiem czasu pogłębiały się coraz bardziej, w związku z czym niemożliwe jest wskazanie dokładnej daty. Jednak jeszcze długo łatwiej było Białorusinowi zrozumieć Ukraińca niż Ukraińcowi Rosjanina (nazywanego wówczas Moskalem lub Moskowitą). Jako zupełnie odrębne od siebie języki, o wykształconej pisowni i zasadach gramatycznych, fonetycznych itd., ukraiński i białoruski stały się w XIX wieku.

W czasie wojny polsko-rosyjskiej 1654-1667 zginęło około 50% populacji Wielkiego Księstwa Litewskiego a kraj został zrównany z ziemią. Zniszczono miasta i sieć edukacji. Był to cios dla ludności białoruskiej. Postępująca polonizacja, która bardzo dotknęła szlachtę litewską (nazywaną obecnie również białoruską, niegdyś prawosławną), wyrugowała język ruski z administracji, co spowodowało, że jedynym obszarem jego użycia i rozwoju pozostała wieś.

[edytuj] Użycie

Język ruski był oficjalnym językiem urzędowym Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kancelaria litewska prowadziła korespondencję dyplomatyczną z Moskowią w tym języku (choć nie wiadomo, czy zdawano sobie sprawę z językowej odrębności). Prowadzono w nim też Metrykę Litewską i wydawano Statuty litewskie. Zapisywany był cyrylicą (później, w XIX wieku, w języku białoruskim wprowadzono łacinkę, używaną równolegle z cyrylicą). W 1699 został zastąpiony w administracji Wielkiego Księstwa przez język polski.

[edytuj] Przykład

Podkanclerzy litewski Lew Sapieha dziękuje królowi Zygmuntowi III za przyjęcie Statutu Wielkiego Księstwa Litewskiego 1588.

"Наяснейшому пану, пану Жикгимонъту Третему [...] Были тые часы, наяснейшый милостивый г[о]с[по]д[а]ру королю, коли в томъ згромаженью а посполитован[ь]ю людскомъ, которое мы речью посполитою называем, не правомъ якимъ описанымъ або статутомъ, але только своимъ зданъемъ и уподобанъемъ владность свою г[о]с[по]д[а]ры и короли того света надъ людми ростегали. Але ижъ частокроть от пристойное своее повинности отступовали, а, на свой толко пожытокъ речы натегаючы, о сполное доброе всихъ мало дбали, оттул[ь] то было уросло, же люди, брыдечысе ихъ панованьемъ и звирхностю и не господарми, але тыранами оные называючы, на самом только статуте и праве описаномъ все беспеченство и доброе речы посполитое засажали. А прото онъ великий и зацный филозофъ греческий Арыстотелесъ поведилъ, же тамъ бельлуа, а по-нашому дикое звера, пануеть, где чоловекъ водлугъ уподобанья своего владность свою ростегаеть, а где опятъ право або статутъ гору маеть, там самъ богъ всимъ владнеть."

Transkrypcja fonetyczna

"Najasniejszomu panu, panu Żikhimontu Tretiemu [...] Byli tyje czasy, najasniejszyj miłostiwyj hospodaru korolu, koli w tom zhromażenju a pospolitowanju ludskom, kotoroje my reczju pospolitoju nazywajem, nie prawom jakim opisanym abo statutom, ale tolko swoim zdanjem i upodobanjem władnost' swoju hospodary i koroli toho swieta nad ludmi rostiehali. Ale iż czastokrot' ot pristojnoje swojeje powinnosti otstupowali, a, na swoj tołko pożytok reczy natiehajuczi, o społnoje dobroje wsich mało dbali, ottul to było urosło, że ludi, brydieczysie ich panowaniem i zwirchnostiu i nie hospodarmi, ale tyranami onyje nazywajuczy, na samom tolko statutie i prawie opisanom wsie biespieczenstwo i dobroje reczy pospolitoje zasażali. A proto on wielikij i zacnyj fiłozof hreczeskij Arystotieles powiedił, że tam bellua, a po-naszomu dikoje zwiera, panujet', gdie czołowiek wodług upodobanja swojego władnost' swoju rostiehajet', a gdie opiat' prawo abo statut horu majet', tam sam bog wsim władniet'."

Tłumaczenie

"Najjaśniejszemu Panu, panu Zygmuntowi Trzeciemu [...] Były te czasy, najjaśniejszy litościwy gospodarze królu, kiedy w tym zgromadzeniu a pospólstwu ludzkim, które my Rzeczą Pospolitą nazywamy, nie prawem jakimś pisanym albo statutem, ale tylko swoim zdaniem i upodobaniem władność swoją gospodarze i królowie tego świata nad ludźmi rozciągali. Ale iż częstokroć od przystojnej swojej powinności odstępowali, a, na swój tylko pożytek rzeczy naciągając, o wspólne dobro wszystkich mało dbali, ottąd to było urosło, że ludzie, brzydząc się ich panowaniem i zwierzchnością, nie gospodarzami, ale tyranami onych nazywając, na samym tylko statucie i prawie pisanym całe bezpieczeństwo i dobro Rzeczy Pospolitej wprowadzali. A dlatego on wielki i zacny filozof grecki Arystoteles powiedział, że tam bellua, a po naszemu dzikie zwierzę, panuje, gdzie człowiek według upodobania swojego władność swoją rozciąga, a gdzie znów prawo albo statut górę ma, tam sam Bóg wszystkim włodarzy."