Jak-38

Z Wikipedii

Jak-38
Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Producent	Jakowlew
Typ	samolot szturmowy
Konstrukcja	duralowa, półskorupowa, płat o skosie 45°
Załoga	1 pilot
Historia
Data oblotu	1970
Lata produkcji	1975-?
Wycofanie ze służby	1992
Dane techniczne
Napęd	silnik turboodrzutowy R-28 ,dwa startowe RD-38
Moc	1 x 66,7 kN, 2 x 31,9 kN
Wymiary
Rozpiętość	7,3 m
Długość	16,3 m
Wysokość	4,25 m
Powierzchnia nośna	18,5 m²
Masa
Własna	7000 kg
Startowa	10 300 kg
Osiągi
Prędkość maksymalna	1100 km/h
Prędkość przelotowa	950 km/h
Prędkość minimalna	0 km/h
Prędkość wznoszenia	75 m/s
Pułap	11 000 m
Zasięg	680 km
Dane operacyjne
Uzbrojenie
bomby i pociski rakietowe podwieszane na 4 węzłach podskrzydłowych: 1000 kg przy pionowym starcie, 1500 przy krótkim rozbiegu
Użytkownicy
ZSRR
Rzuty
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Jakowlew Jak-38 (ros. Як-38) to radziecki odrzutowy samolot myśliwsko-szturmowy pionowego i krótkiego startu i lądowania (V/STOL), jedyny produkowany seryjnie samolot tego rodzaju obok brytyjskiego Harriera, początkowo znany pod oznaczeniem Jak-36M. W kodzie NATO oznaczony był jako Forger. Zbudowano ogółem 231 samolotów tego typu.

[edytuj] Historia powstania

Od lat 50. w wielu państwach rozpoczęto prace nad samolotami bojowymi pionowego startu i lądowania, zdając sobie sprawę, że długie lotniska, jakich wymagały samoloty odrzutowe, szybko mogą zostać zniszczone podczas wojny. Również w radzieckim biurze konstrukcyjnym Jakowlewa skonstruowano samolot pionowego startu i lądowania (VTOL) Jak-36. Samolot ten jednak pozostał konstrukcją jedynie eksperymentalną i nie nadawał się do zastosowania bojowego, m.in. z powodu zbyt małej mocy silników. W biurze Jakowlewa podjęto więc prace nad nowymi konstrukcjami tego rodzaju.

W 1967 zastępca głównego konstruktora S. Mordowin z inżynierem W. Pawłowem przystąpili do projektowania nowego samolotu, który miał być napędzany jednym silnikiem startowo-marszowym z ruchomymi dyszami, a podczas startu i lądowania dodatkowo dwoma silnikami startowymi, umieszczonymi pionowo w kadłubie. Sam Aleksander Jakowlew był przeciwny konstruowaniu samolotu z dodatkowymi silnikami startowymi, uważając, że samolot powinien mieć jeden uniwersalny silnik startowo-marszowy (podobnie, jak brytyjski Harrier), lecz ministerstwo przemysłu lotniczego nakazało dalszy rozwój tego projektu (ZSRR i tak nie posiadało wówczas odpowiednich silników). W grudniu tego roku komitet centralny partii KPZR i Rada Ministrów ZSRR wydały postanowienie o budowie lekkiego samolotu szturmowego Jak-36M. Pomimo oznaczenia, nie miał on nic wspólnego z eksperymentalnym Jakiem-36. Samolot miał służyć do bliskiego wsparcia wojsk naziemnych w warunkach widoczności celu oraz, bazując na okrętach, do walki z okrętami i celami naziemnymi, a w ograniczonym zakresie do zwalczania celów powietrznych w postaci samolotów transportowych, wczesnego ostrzegania, patrolowych i śmigłowców.

Jak-38 ze złożonymi skrzydłami

Pierwszy prototyp Jaka-36M ukończono 15 kwietnia 1970. Po próbach na uwięzi, 22 września 1970 na samolocie tym dokonano pierwszego zawisu pół metra nad ziemią (pilot Walentin Muchin). 2 grudnia 1970 na drugim prototypie dokonano oblotu samolotu, z konwencjonalnym startem i lądowaniem (W. Muchin). Próby kontynuowano na trzecim prototypie ukończonym w marcu 1971 i czwartym ukończonym w marcu 1973. W związku z konfiguracją samolotu, próby były znacznie bardziej złożone i długotrwałe, niż konwencjonalnych samolotów i obejmowały m.in. opracowanie techniki przejścia do lotu poziomego po starcie pionowym oraz hamowania w locie poziomym. 25 lutego 1972 na drugim prototypie dokonano po raz pierwszy lotu o pełnym profilu: pionowy start, lot poziomy i pionowe lądowanie (pilot Michaił Dieksbach). W kwietniu 1972 zakończono próby fabryczne i samoloty przekazano na próby państwowe, których pierwszy etap trwał do września 1974 (warto zauważyć, że podczas prób nie utracono żadnego z prototypów). 18 listopada 1972 Jak-36M po raz pierwszy lądował na okręcie – zakotwiczonym krążowniku śmigłowcowym "Moskwa", a 22 listopada odbył na nim start i lądowanie (pilot M. Dieksbach). 18 maja 1975 pierwsze dwa samoloty lądowały na docelowym okręcie, który miał być w nie wyposażony - krążowniku lotniczym "Kijew".

Próby zakończyły się zaakceptowaniem samolotu do produkcji i jeszcze w 1974 zbudowano w zakładzie w Saratowie trzy pierwsze maszyny seryjne, pierwszy z nich ukończono 15 maja 1974. Dopiero jednak 11 sierpnia 1977 samolot Jak-36M oficjalnie przyjęto na uzbrojenie postanowieniem partii i Rady Ministrów, jednocześnie jego oznaczenie zmieniono na Jak-38. W latach 1974-1982 wyprodukowano 143 samoloty tej wersji.

Jak-38U nad krążownikiem lotniczym "Noworossijsk".

W związku z trudnością pilotażu samolotu pionowego startu i lądowania, opracowano także jego wersję szkolno-treningową Jak-36MU, posiadającą dwumiejscową kabinę w wydłużonym i opuszczonym w dół nosie kadłuba. Pierwszy egzemplarz samolotu ukończono w maju 1972, w 1977 ukończono jego próby państwowe. 15 października 1978 zmieniono oznaczenie samolotu na Jak-38U. W latach 1977-1982 wyprodukowano 38 samolotów tej wersji.

Na skutek doświadczeń eksploatacji Jaków-38, opracowano zmodernizowany wariant samolotu, oznaczony Jak-38M. Dwa prototypy zbudowano w 1982. Nowa wersja odznaczała się zastosowaniem silników o większym ciągu, co pozwoliło na zwiększenie udźwigu o pół tony. Nieco zmieniono konstrukcję kadłuba, głównie w okolicy chwytów powietrza. Zastosowano też kierowane przednie koło podwozia. Wprowadzono ponadto możliwość użycia podwieszanych zbiorników paliwa. 30 listopada 1982 odbyto pierwsze próby zawisu, a 10 lutego 1983 lot po pełnym profilu. Po próbach, Jak-38M został przyjęty na uzbrojenie i w latach 1982-1989 zbudowano ich 50.

[edytuj] Użycie

Jaki-38 na pokładzie krążownika lotniczego "Mińsk".

Samoloty Jak-36M zaczęły wchodzić do jednostek w 1975 – najpierw do doświadczalnego centrum lotnictwa morskiego "Nitka" w Sakach na Krymie, która stanowiła ośrodek szkolenia pilotów. 16 lipca 1976 krążownik lotniczy "Kijew" z 6 Jakami-36M na pokładzie przebazował z Morza Czarnego przez Morze Śródziemne na północ Rosji, dając państwom zachodnim pierwszą okazję do dokładnej obserwacji nowych samolotów.

Początkowo samoloty te używano jedynie w reżimie pionowego startu i lądowania (VTOL), przy czym technika ta wymuszała start z ograniczoną ilością uzbrojenia lub paliwa, a promień działania samolotu był bardzo ograniczony. Zwłaszcza problemy te uwidoczniły się w gorącym klimacie, podczas rejsu krążownika lotniczego "Mińsk" wokół Afryki (marynarze nawet nazywali Jaki "samolotami obrony topu masztu"). Od 1979 prowadzono próby techniki krótkiego startu i lądowania, pozwalającej na zwiększenie udźwigu i zasięgu. Na początku lat 80. wdrożono tę technikę na okrętach. Jedynymi nosicielami Jaków-38 były cztery radzieckie krążowniki lotnicze typu Kijew i pochodnych ("Kijew", "Mińsk", "Noworossijsk" i "Admirał Gorszkow" ex. "Baku"), lecz istniała możliwość awaryjnego używania ich także na innych okrętach, pod warunkiem wyposażenia w żaroodporną platformę startową. 14 września 1983 po raz pierwszy dokonano udanej próby lądowania Jak-38 na statku cywilnym (statku RORO "Agostino Neto"), przystosowanym przez zastosowanie platformy startowej. Prowadzono też w 1980 próby startu i lądowania z rozkładanej platformy o rozmiarach 10 x 15 m, holowanej przez ciężarówkę.

Oprócz lotnictwa morskiego, jedyne użycie samolotów Jak-38 miało miejsce podczas interwencji w Afganistanie. Cztery samoloty weszły w skład doświadczalnej eskadry, która służyła w Afganistanie od kwietnia do maja 1980. Odbyto na nich tam 107 lotów, które jednak wykazały kiepskie własności samolotu w gorącym klimacie.

Od 1991 rozpoczęto wycofywanie Jaków-38 do rezerwy, a w 1992 wycofano je z uzbrojenia. Nie wprowadzenie do produkcji seryjnej jego następcy Jaka-41 spowodowało, że wkrótce też wycofano ich nosiciele - wszystkie cztery krążowniki lotnicze typu Kijew.

[edytuj] Ocena

Samoloty Jak-38 miały ograniczone możliwości bojowe. Głównymi ich wadami był mały promień działania (przy pionowym starcie do ok. 170 km) i długotrwałość lotu oraz niewielki udźwig uzbrojenia, wynikające po części z dużego zużycia paliwa podczas pionowego startu i lądowania oraz z przyjętej konfiguracji z silnikami pomocniczymi, stanowiącymi zbędny ciężar w czasie lotu. Samolot, którego głównym przeznaczeniem były misje szturmowe przy dobrej widoczności, posiadał stosunkowo niewielki asortyment i udźwig przenoszonego uzbrojenia (1000 kg przy pionowym starcie). Jak-38 słabo nadawał do zadań myśliwskich, nie posiadając radaru oraz przenosząc jedynie pociski powietrze-powietrze bliskiego zasięgu R-3 lub R-60 i mając stosunkowo niewielką prędkość, niewiele przekraczającą prędkość dźwięku. Nie posiadał też uzbrojenia stałego. Możliwości samolotu w niewielkim zakresie poprawiło wdrożenie techniki krótkiego startu i lądowania, pozwalających na zwiększenie udźwigu uzbrojenia przez wykorzystanie siły nośnej skrzydeł przy starcie i zasięgu przez zmniejszenie zużycia paliwa. W przeciwieństwie do brytyjskiego Harriera, samoloty te nie nadawały się natomiast do pozwalającego jeszcze zwiększyć te parametry startu ze "skoczni" (wznoszącego się pokładu). Również w przeciwieństwie do Harriera, układ konstrukcyjny Jaka-38 nie pozwalał mu na wykorzystywanie ruchomych dysz w locie poziomym w celu zwiększenia manewrowości. Niemniej jednak, mimo ograniczeń, samolot ten był interesującą i w miarę udaną konstrukcją, pozostając jednym z dwóch produkowanych na świecie samolotów pionowego startu i lądowania. Pozwolił zwiększyć potencjał bojowy marynarki radzieckiej, aczkolwiek w żadnym razie nie pozwalał na przeciwstawienie się lotniskowcom państw zachodnich.

Z uwagi na użycie do napędu samolotu podczas pionowego startu i lądowania trzech silników, awaria jednego z nich mogła zakończyć się błyskawiczną utratą sterowności i katastrofą. Dlatego w samolocie zastosowano, wzorem eksperymentalnego Jaka-36, unikalny w świecie automatyczny system katapultowania lotnika w razie przekroczenia przez samolot krytycznych kątów i prędkości kątowych przechyłu (system mógł zostać też wyłączony, lecz po pierwszym śmiertelnym wypadku zakazano jego wyłączania). Pierwsze użycie systemu automatycznego katapultowania 4 marca 1976 nastąpiło na skutek błędu systemu, a samolot bez pilota kontynuował lot aż do wyczerpania paliwa, jednakże już 15 stycznia 1977 system uratował życie pilotowi, katapultując go na 0,2 s przed upadkiem samolotu. Podczas eksploatacji samolotów miało miejsce 17 przypadków automatycznego katapultowania (w tym dwa podwójne na Jak-38U) i wszystkie zakończyły się pomyślnie. Ponadto, kilkunastu pilotów katapultowało się z Jaków-38 w locie poziomym. Mimo, że stopień awaryjności Jaków-38 był dość wysoki, podczas eksploatacji zanotowano jedynie kilka ofiar śmiertelnych.

[edytuj] Opis konstrukcji

Jednomiejscowy średniopłat o konstrukcji całkowicie metalowej, płatowiec w układzie klasycznym. Kadłub o konstrukcji półskorupowej, zbliżony w przekroju do spłaszczonego owalnego. Skrzydła o małym wydłużeniu, skosie 45° i wznosie ujemnym 10°, dwudźwigarowe. Zewnętrzne części skrzydeł są składane hydraulicznie do góry do hangarowania. Usterzenie klasyczne, skośne. Kabina pilota hermetyzowana, typu wentylowanego, w przedniej części kadłuba, zakryta oszkloną osłoną, składającą się ze stałego wiatrochronu z płaską przednią szybą i odchylanej w prawo osłony nad pilotem. Kabina wyposażona w fotel wyrzucany K-36WM (na prototypach i pierwszych 14 samolotach KJa-1M) z systemem automatycznego katapultowania. Po bokach przedniej części dwa nieregulowane wloty powietrza do silnika głównego. Za kabiną pilota w kadłubie umieszczone są pod kątem zbliżonym do pionu jeden za drugim dwa silniki startowe, z chwytem powietrza pod unoszoną klapą na grzbiecie samolotu. Główny silnik odrzutowy marszowo-startowy w środkowej części kadłuba, z dwoma ruchomymi dyszami w dolnej tylnej części kadłuba. Podwozie samolotu trójkołowe, z pojedynczymi kołami, wciągane do luków w kadłubie. Baza podwozia głównego – 2,75 m. W ogonowej części spadochron hamujący o powierzchni 13 m².

Napęd: silnik turboodrzutowy marszowo-startowy R-27W-300 o ciągu 6100 kg z dwoma ruchomymi dyszami oraz dwa silniki startowe RD-36-35FW lub FWR o ciągu po 3050 kg (Jak-38M: silnik R-28-300 o ciągu 7100 kg i dwa startowe RD-38 o ciągu po 3250 kg). Dysze silnika marszowo-startowego opuszczają się w sposób synchronizowany. Paliwo w 2 zbiornikach w kadłubie o masie 2750 kg.

Uzbrojenie: stałego brak, podwieszane na 4 węzłach podskrzydłowych, o masie 1000 kg przy pionowym starcie, 1500 kg przy krótkim starcie (Jak-38M - 2000 kg). W skład uzbrojenia wchodzą bomby lotnicze o masie do 250 kg, bomby zapalajaca ZB-500, wyrzutnie niekierowanych pocisków rakietowych S-5 typu UB-16 lub UB-32, S-8, S-24, pociski kierowane powietrze-ziemia Ch-23M lub Ch-25MR, pociski powietrze-powietrze bliskiego zasięgu naprowadzane termicznie R-3 lub R-60, podwieszane działka 23 mm (zasobnik UPK-23-250), kasety bombowe, zasobniki zapalające. Wyposażenie: celownik strzelecki ASP-PFD-21, aparatura Delta-NG2 naprowadzania pocisków Ch-25 (podwieszana w gondoli).

[edytuj] Źródła

• Jak-38 w serwisie Ugołok Nieba (ros.)
• Як-38 (ros.)

p • d • e

 

Radzieckie i rosyjskie samoloty i śmigłowce wojskowe po 1945

Samoloty myśliwskie	Jak-15 • Jak-17 • Jak-23 • Jak-25 • Jak-28 • Ła-9 • Ła-11 • Ła-15 • MiG-9 • MiG-15 • MiG-17 • MiG-19 • MiG-21 • MiG-23 • MiG-25 • MiG-29 • MiG-31 • Su-9 • Su-11 • Su-15 • Su-17/20/22 • Su-27 • Su-30 • Su-33 • Su-35 • Su-37 • Tu-128
Samoloty bombowe	Ił-28 • M-4 • Su-24 • Tu-4 • Tu-12 • Tu-14 • Tu-16 • Tu-22 • Tu-22M • Tu-95 • Tu-160
Samoloty rozpoznawcze	A-50 • Be-6 • Be-10 • Be-12 • Ił-20 • Ił-38 • Tu-126 • Tu-142
Samoloty szturmowe	Jak-38 • MiG-27 • Su-7 • Su-17/20/22 • Su-25 • Su-34 • Su-39
Samoloty szkolno-treningowe	Jak-11 • Jak-18 • Jak-52
Samoloty transportowe	An-2 • An-8 • An-12 • An-22 • An-26 • An-124 • An-225 • Ił-14 • Ił-76
Śmigłowce	Jak-24 • Mi-1 • Mi-2 • Mi-4 • Mi-6 • Mi-8 • Mi-14 • Mi-24 • Mi-26 • Mi-28 • Ka-25 • Ka-27 • Ka-31 • Ka-50 • Ka-52
Prototypy i konstrukcje doświadczalne	I-250 • Ił-20 • Ił-32 • Ił-40 • Ił-54 • Ił-102 • Jak-25 • Jak-36 • Jak-141 • Ka-22 • Ła-150 • Ła-152 • Ła-156 • Ła-160 • Ła-168 • Ła-176 • M-50 • MiG 1-44 • PAK FA • Su-9 • Su-11 • Su-47 • Tu-80 • T-4