Karambol

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy odmiany bilardu. Zobacz też: potoczne znaczenie kolizja drogowa i roślina karambola.

Król Francji Ludwik XIV grający w karambol, rycina z 1694

Karambol (fr. carambolage, ang. carom lub carambole, zwany także bilardem francuskim) to gra bilardowa i zarazem sport, który narodził się we Francji. Obecnie jest najmniej popularną odmianą bilardu.

[edytuj] Pochodzenie nazwy

Nazwa karambol wywodzi się od francuskiego słowa carambolage, który wywodzi się z kolei od słowa carambola, którego niegdyś używało się nazywając czerwoną bilę. Nazwa, zapożyczona z języka marathi używanego w Indiach - pochodzi od małego czerwonego owocu, rosnącego w Azji, który jest zbliżony rozmiarami do bili karambolowej.

[edytuj] Wyposażenie potrzebne do gry

[edytuj] Stół

Stół karambolowy w kawiarni w Paryżu

Stół karambolowy jest o stopę dłuższy niż stół do ósemki; ma długość 10 stóp (3,04 m) i szerokość 5 stóp (1,52 m). Jedyną i główną różnicą jest to, że stół karambolowy nie ma żadnych kieszeni (łuz). Nie posiada również tzw. pola D; posiada tylko trzy znaczenia, na których stawia się bile.

Pierwsze stoły karabolowe, wyrabiane w średniowieczu, nie były jak dzisiaj pokryte suknem. Pierwsze stoły nim pokryte zaczęło się wyrabiać dopiero pod koniec XV wieku. Sukna miały wtedy różne kolory. Dopiero w XVI wieku zadecydowano, aby wszystkie stoły karambolowe były pokryte suknem w kolorze ciemnozielonym (imitującym barwę trawy); kolor taki był bardzo pożyteczny, ponieważ można było grać na nim przez długi czas bez zmęczenia oczu (jednakże we współczesnych czasach coraz bardziej popularne - szczególnie w karambolu trzybandowym, patrz dalej - staje się sukno w barwie niebieskiej). Sukno jest wyrabiane ze 100% wełnianej przędzy.

Współczesne, profesjonalne stoły karambolowe posiadają także podgrzewaną elektrycznie płytę. Powoduje to, że włosie z sukna jest postawione "na sztorc" i stół staje się "szybszy"; bile mogą się po nim znacznie szybciej poruszać.

[edytuj] Bile

Bile karambolowe, nazywane także czasami kulami, były wyrabiane z najrozmaitszych materiałów, takich jak stal, inne metale, kość słoniowa, glina, plastik czy drewno. Początkowo były one wyrabiane z drewna - później, gdy Francja rozpoczęła rozwijać kolonie w Afryce, bile zaczęto wyrabiać z kości słoniowej i przy tym materiale pozostano przez ponad 300 lat. Dopiero na początku XX wieku, ze względów ekologicznych, zaprzestano tej produkcji. Następnie przez kilkanaście lat używano bil z celuloidu, ale były one bardzo łatwopalne, więc znów zaprzestano ich produkcji, tym razem ze względów bezpieczeństwa.

Współcześnie używa się bil z żywicy fenolowej. Do gry używa się trzech bil - jednej czerwonej, jednej białej oraz jednej żółtej (lub białej z kropką, tzw. "bili pikowej") - o wymiarach 61,5 mm. Bile te są znacznie większe od bil snookerowych oraz tych używanych w ósemce bądź dziewiątce. Ich waga według oficjalnych przepisów powinna wynosić od 7 do 7½ uncji (około 200 gramów).

[edytuj] Kije

Kije karambolowe również zmieniały się na przestrzeni wieków. Pierwsze kije były jednolite (nie były kredowane), były krótsze, z bardzo rozszerzoną i zagiętą końcówką, która ułatwiała takie zagrania jak np. massé. Jednak po latach, w końcu XVIII wieku zaczęto grać prostymi i dłuższymi kijami, z kredowaną końcówką. Kije te, stosowane do dziś we wszystkich odmianach bilardu, ułatwiały bardzo wiele zagrań, ale znacznie też utrudniły takie popisowe zagrania, jak np. "podkręcanie" bili itd.

[edytuj] Zasady gry

[edytuj] Przed grą

Na stole umieszczone są trzy bile; biała, biała z kropką (tzw. "bila pikowa") lub żółta oraz czerwona. Każdy gracz ma swoją bilę - białą lub pikową. Na początku partii odbywa się losowanie - jego zwycięzca otrzymuje bilę pikową.

Stół do gry otwartej, ze zaznaczonymi strefami

Następnie odbywa się rozgrywka wstępna o rozbicie, zwana również losowaniem á la bande. Obaj gracze podchodzą do stołu, i uderzają swoje bile tak, aby znalazły się jak najbliżej bandy dolnej. Obie bile nie mogą się zderzyć ani dotknąć bili czerwonej. Wygrywa ten gracz, którego bila znalazła się najbliżej i rozpoczyna on grę.

[edytuj] Rozgrywka

Celem gry jest zdobycie jak największej liczby zderzeń (carambolage). Zderzenie następuje wtedy, kiedy bila danego gracza dotknie pozostałych dwóch bil; za każde zderzenie gracz dostaje 1 punkt. Nie ma punktów ujemnych; punkty raz już zdobyte nie mogą być odjęte. Gra toczy się do zdobycia określonej wcześniej liczby punktów.

Istnieje wiele innych odmian karambolu, w których dla utrudnienia gry ustalono różne warunki, które muszą być spełnione, aby zderzenie zostało zaliczone, np.:

Gra z bandami (jeu de bandes)
- Jedna banda (ang. one-cushion) - żeby zderzenie zostało zaliczone, biała bila musi dotknąć przynajmniej jednej bandy przed zderzeniem,
- Trzy bandy (ang. three-cushion) - ekstremalna, uważana za najtrudniejszą wersję karambolu; żeby zderzenie zostało zaliczone, bila zawodnika musi uderzyć o przynajmniej trzy bandy przed zderzeniem.

Poza grą z bandami istnieje również tzw. "gra otwarta" (ang. straight rail), w której stół jest podzielony na kilka stref. Zderzenie musi się odbyć w jednej ze stref dozwolonych, kiedy odbędzie się w strefie zabronionej, nie jest ono zaliczane. W jednej strefie można dokonać tylko jednego zderzenia.

[edytuj] Błędy

Błąd i odejście od stołu następuje wtedy, kiedy:

podczas zagrania nie doszło do zderzenia;
bila wypadła poza stół (w takiej sytuacji umieszcza się ją na początkowej pozycji dla niej przeznaczonej);
zawodnik poruszył lub dotknął jakąś bilę czymś innym niż swój kij;
zawodnik uderza w swoją bilę gdy ta jest ciągle w ruchu (takie zagranie nazywa się "popchnięciem");
gracz robi jakiekolwiek znaki na bandzie w celu ułatwienia sobie zagrania;
podczas wykonywania zagrania gracz siedzi na stole bądź jest w innej pozycji, w której nie dotyka podłogi ani jedną nogą (musi dotykać jej przynajmniej jedną stopą).

[edytuj] Karambol współcześnie

George Sutton, jeden z najlepszych graczy w karambol w historii, rysunek z 1911

Karambol jest współcześnie mało popularną odmianą bilardu. Klubów, które posiadają stoły karambolowe jest bardzo mało, a stoły karambolowe są w niektórych regionach Europy trudno dostępne, w Ameryce karambol jest niemal nieznany.

Zupełnie inaczej jest jednak w Azji, gdzie w ostatnich latach karambol przeżywa prawdziwy rozkwit; sport ten jest szczególnie popularny w Chinach, Korei Południowej, Malezji, Japonii, Tajlandii, Wietnamie czy też innych południowo-wschodnich państwach azjatyckich. Z tych właśnie państw pochodzi najwięcej profesjonalnych graczy w karambol, a Asian Games jest jak na razie największym turniejem tego sportu.

Obecnie do najlepszych graczy w karambol należą: Semih Saygıner, Sa Pauk, Deuk Hee-Hwang, Sang-Chun Lee, Reynaldo Grandea, Akio Shimada, Ryuji Umeda, Jung-Kyu Kim, Dinh Ho Tran, Hoang Anh Duong, Nobuaki Kobayashi oraz Patrick Ooi.