Kujawy

Z Wikipedii

Kujawy - kraina historyczna i region etnograficzny w środkowej Polsce, na Pojezierzu Wielkopolskim, w dorzeczu środkowej Wisły i górnej Noteci, ze stolicą we Włocławku.

Kujawy na północy graniczą z Pomorzem Gdańskim, na zachodzie z Wielkopolską (z Poznańskiem na północy i Kaliskiem na południu), na wschodzie z Mazowszem. Granice Kujaw biegną lewym brzegiem Wisły od ujścia Skrwy na południu po ujście Wdy na północy, ciągną się ku zachodowi do Koronowa i Nakła po Pakość do Noteci, dalej skręcają na zachód od rzeki, przechodzą przez jezioro Trląg, łukiem przecinają lasy strzelneńskie, dochodząc do Jeziora Skulskiego i górnej Noteci obejmują dalej Jezioro Brdowskie, Chodecz i Lubień Kujawski, aby dojść poprzez Skrwę do Wisły. Niektórzy etnografowie i historycy są skłonni uznać ziemię dobrzyńską i ziemię chełmińską za część regionu kujawskiego^[1].

Obecnie leży na terenie województwa kujawsko-pomorskiego (oprócz kilku skrawków) i północnych krańców powiatu kolskiego w województwie wielkopolskim. Na Kujawach występują czarnoziemy - jedne z najlepszych gleb w Polsce. Z powodu niezwykle urodzajnych gleb Kujawy czasem nazywane są spichlerzem Polski.

Spis treści 1 Pochodzenie nazwy krainy 2 Stolica krainy 3 Opis ogólny 4 Regiony Kujaw 5 Historia Kujaw 5.1 Czasy najdawniejsze 5.2 Czasy przedrozbiorowe 5.3 Pod zaborami 5.4 Międzywojnie 5.5 II wojna światowa 5.6 Okres powojenny 5.7 Chronologia wydarzeń z historii Kujaw 6 Ciekawostki 7 Przypisy 8 Źródła 9 Zobacz też 10 Linki zewnętrzne

[edytuj] Pochodzenie nazwy krainy

Etymologia nazwy Kujawy była w historii różnie wywodzona. Najbardziej prawdopodobny zdaje się być wykład Stanisława Rosponda, który wywodzi nazwę Kujawy od słów kui, kuiati oznaczających wicher i zarówno odmianę terenu równinnego, wydmowego, narażonego na silne jego podmuchy. Etymologia nazwy Kujaw związana jest zatem z fizjografią tej krainy.

Nazwa Kujawy pojawiła się po raz pierwszy w źródłach pisanych w 1136 roku. Wymienia ją Bulla gnieźnieńska wydana przez papieża Innocentego II, biorąca pod opiekę papieską archidiecezję gnieźnieńską. Później nazwa krainy występuje w wielu średniowiecznych dokumentach. Odnotowuje ją również w swoich kronikach mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem.

[edytuj] Stolica krainy

Stolicą Kujaw była Kruszwica, a później Włocławek (po przeniesieniu do niego stolicy biskupstwa w I poł. XII w.). Inne ważne miasta to Brześć Kujawski i Radziejów, współcześnie zaś największe ośrodki Kujaw to Bydgoszcz, Włocławek i Inowrocław. Również południowa część Torunia (Podgórz) leży na terenie historycznych Kujaw.

[edytuj] Opis ogólny

Nizina Kujawska - śr. wysokość 100-130 m n.p.m., krajobraz polodowcowy, lekko falisty, miejscami występują wzniesienia morenowe i wały piaszczysto-żwirowe. W głębokich rynnach i zagłębieniach blisko 600 jezior o pow. większej od 1 ha, pod utworami lodowcowymi występują pokłady soli kamiennej i potasowej, w warstwach trzeciorzędowych pokłady węgla brunatnego, gliny ceramicznej.

[edytuj] Regiony Kujaw

Niektórzy ludoznawcy - m.in. Oskar Kolberg i Zygmunt Gloger - skłonni byli uznać ziemię chełmińską i ziemię dobrzyńską za część regionu kujawskiego ^[2].

• Kujawy szerokie:
  • Ziemia chełmińska
  • Ziemia dobrzyńska
  • Kujawy właściwe (ścisłe):
    • Bachorza
    • Kujawy białe
    • Kujawy borowe
    • Kujawy czarne
    • Kujawy garbate
    • Kujawy leśne
    • Kujawy nadwiślańskie
    • Kujawy zagoplańskie

[edytuj] Historia Kujaw

[edytuj] Czasy najdawniejsze

Początki państwowości na ziemiach kujawskich związane są z państwem plemiennym Goplan. Goplanie, których niektórzy badacze utożsamiają z Mazowszanami-Kłobianami lub po prostu z Kujawianami, stworzyli państwo z głównymi ośrodkami w Gnieźnie i Kruszwicy. Z czasem zostali podbici przez inne plemię - Polan, które według Andrzeja Bańkowskiego osiedliło się na obszarze Wielkopolski po tym, jak musieli opuścić wraz z Morawianami swe dawne terytoria panońskie podbite przez Awarów. Według niektórych źródeł w wojnie Polan z Goplanami wsparły Polan wojska wielko-morawskie. W wyniku zajęcia terytorium Goplan ziemie kujawskie znalazły się pod silnym wpływem kultury polańskiej i straciły swój pierwotny, mazowszański charakter ^[3].

[edytuj] Czasy przedrozbiorowe

Nazwa Kujawy pojawia się po raz pierwszy w 1136 r. w Bulli gnieźnieńskiej. Dotyczy ona tylko obszaru nadwiślańskiego późniejszych Kujaw ^[4] Dopiero od XIII wieku nazwa ta zaczyna być używana w celu określenia ziemi kruszwicko-włocławskiej. W dobie rozbicia dzielnicowego powstało Księstwo Kujawskie. W XIV i XV wieku Kujawy stanowiły niejednokrotnie przedmiot sporu polsko-krzyżackiego. Wcześniej, w 1267 r. Księstwo Kujawskie rozdzielono na dwa osobne księstwa: inowrocławskie i brzeskie kujawskie.

Po zjednoczeniu ziem polskich w XIV wieku został wprowadzony podział na województwa i powiaty. Podział ten wykształcony ostatecznie w XV wieku, istniał do upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W wieku XV Kujawy podzielono na dwa województwa: brzesko-kujawskie i inowrocławskie ze wspólnym sejmikiem w Radziejowie. Województwo brzesko-kujawskie zostało podzielone na pięć powiatów sądowych: brzeski, kowalski, kruszwicki, przedecki i radziejowski, województwo inowrocławskie na powiaty: bydgoski oraz inowrocławski.^[5]

[edytuj] Pod zaborami

W wyniku pierwszego rozbioru w 1772 Królestwo Prus zagarnęło znaczną część województwa inowrocławskiego i zachodnią część województwa brzesko-kujawskiego. Po drugim rozbiorze całe Kujawy przeszły pod panowanie Prus. W 1815 na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Kujawy zostały podzielone pomiędzy Królestwo Polskie (pozostające w unii personalnej z Rosją) i Królestwo Prus - województwo brzesko-kujawskie (powiaty aleksandrowski, radziejowski i włocławski) pozostało w Królestwie Polskim, województwo inowrocławskie (powiaty inowrocławski i mogileński) zagarnęły Prusy. Podział ten przetrwał do początku I wojny światowej.

W 1909 powstało Muzeum Kujawskie we Włocławku założone przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze.

[edytuj] Międzywojnie

Za czasów II Rzeczypospolitej, do 1938 roku, zachodnia część Kujaw należała do województwa poznańskiego, druga część - wschodnia, do województwa warszawskiego. W 1938 roku niemal całe Kujawy stały się częścią województwa pomorskiego. W 1934 roku przystąpiono do organizacji Muzeum Nadgoplańskiego w Kruszwicy. Otwarte w 1939 roku posiadało cenną kolekcję obiektów etnograficznych m.in. mebli i strojów.

[edytuj] II wojna światowa

Podczas II wojny światowej prawie całe Kujawy znalazły się w granicach Kraju Warty "Warthegau", z wyjątkiem rejonu Bydgoszczy, włączonego do Okręgu Rzeszy Gdańsk - Prusy Zachodnie (Gau Danzig-Westpreussen).

[edytuj] Okres powojenny

W latach 1945-1975 Kujawy znalazły się w granicach województwa bydgoskiego. W 1975 roku utworzono województwo włocławskie, a zachodnia część Kujaw pozostała w województwie bydgoskim. W 1999 roku niemal całe Kujawy weszły w skład województwa kujawsko-pomorskiego. Drobne skrawki Kujaw znalazły się ponadto w granicach województw mazowieckiego (tereny między granicą województwa a Skrwą) oraz wielkopolskiego (Przedecz, Wierzbinek).

[edytuj] Chronologia wydarzeń z historii Kujaw

• 1136 - po raz pierwszy, w Bulli gnieźnieńskiej, zostaje wymieniona nazwa Kujawy
• 1186 - Mieszko III Stary zajmuje Kujawy należące do dzielnicy mazowieckiej i tworzy osobne księstwo dla swego syna Bolesława
• ok. 1231 - ponowne utworzenie księstwa przez Konrada I Mazowieckiego dla swego syna Kazimierza I Kujawskiego
• 1267 - podział na dwa księstwa: inowrocławskie i brzeskie kujawskie
• 1331 - bitwa pod Płowcami
• 1332-1343 - Kujawy były w posiadaniu Krzyżaków
• 1364 - wcielenie Kujaw do Królestwa Polskiego
• XV-XVIII w. - Kujawy dzielą się na województwa inowrocławskie i brzeskie kujawskie (wspólny sejmik w Radziejowie)
• 1772-1793 - podczas I i II rozbioru zagarnięte przez Prusy
• 1807-15 - w Księstwie Warszawskim
• 1918 - Kujawy wracają do Polski

[edytuj] Ciekawostki

• Ostatni władcy Polski z dynastii Piastów (Władysław I Łokietek i Kazimierz III Wielki) wywodzą się z ich kujawskiej gałęzi.

Przypisy

[edytuj] Źródła

• Dunin-Karwicka T., Rola tradycji w kulturze wsi kujawskiej, Toruń 2000
• Szkulmowska W. (red.), Sztuka ludowa Kujaw : przeszłość i teraźniejszość, Bydgoszcz 1997

[edytuj] Zobacz też

• Gwara kujawska
• krainy historyczne w Polsce
• kujawiak (taniec)
• Kujawianie
• ziemia chełmińska
• ziemia dobrzyńska

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Kujawy w Toruńskim Serwisie Turystycznym
• Indeksy regionalizmów i gwary kujawskiej w Wikisłowniku