Romowie a przestępczość

Z Wikipedii

Jeden z najszerzej rozpowszechnionych antycygańskich stereotypów stanowi przekonanie o istnieniu przyczynowo-skutkowego związku pomiędzy przynależnością do romskiego narodu a zaangażowaniem w działania o charakterze przestępczym (czy też pomiędzy bliskim sąsiedztwem Romów a wzrostem przestępczości w okolicy). Badania przeprowadzone w 1991 roku przez Zakład Badań Socjologicznych Instytutu Polityki, Nauki i Szkolnictwa Wyższego na temat sympatii i niechęci Polaków wobec mniejszości narodowych i polskich sąsiadów wykazały aż 60-procentową niechęć wobec członków tego narodu, najwyższą w porównaniu z innymi grupami odniesienia, czego przyczyną są m.in. właśnie negatywne skojarzenia, wiążące Romów z przestępczością^[1][2][3]. Podobne wyniki dały badania opublikowane w 2003 roku przez CBOS w raporcie p.t. "Czy Polacy lubią inne narody?"^[4][5].

Spis treści 1 Rzeczywisty zakres przestępczości wśród Romów oraz jej przyczyny 2 Przyczyny powstania stereotypu 3 Bibliografia 4 Przypisy

[edytuj] Rzeczywisty zakres przestępczości wśród Romów oraz jej przyczyny

Analizy kryminologiczne wykonywane na potrzeby Policji jednoznacznie negują ten stereotyp. Mimo bowiem obowiązującej w Polsce zasady nierejestrowania danych o pochodzeniu etnicznym sprawców przestępstw oraz osób skazanych, przedstawiciele organów ścigania zgodnie przyznają, iż ich odsetek jest podobny wśród Romów oraz nie-Romów^[6][7]. Podobne wnioski wyciągają także autorzy niezależnych opracowań naukowych^[8].

Ponadto według zaangażowanych w "Program na rzecz społeczności romskiej w Polsce" funkcjonariuszy małopolskiej Policji przyczyną występowania wśród tamtejszych Romów zjawisk o charakterze przestępczym (głównie kradzieży, rozbojów i wymuszeń rozbójniczych) jest ubóstwo^[9]. Sytuacja ta wpisuje się w uniwersalny schemat czynników kryminogennych, funkcjonujący niezależnie od jakiejkolwiek przynależności etnicznej.

[edytuj] Przyczyny powstania stereotypu

Mimo to w przypadku grup, które podobnie jak Romowie w wysokim stopniu intrygują otoczenie swoją odmiennością, granica pomiędzy jednostką a zbiorowością bardzo często zaciera się. Powstająca w ten sposób generalizacja (przypisanie wszystkim członkom grupy stereotypizowanej cech spotkanych jedynie u kilku jej przedstawicieli) prowadzi do kategoryzacji zarówno tejże grupy, jak i jednostek do niej należących zgodnie z przypisywanym zestawem cech. Stereotyp ten, jako bardzo trudny do obalenia czy choćby świadomego zignorowania, najczęściej bezpośrednio odciska swoje piętno na życiu społecznym^[10][11].

W celu wyjaśnienia przesłanek powstania stereotypu romskiej (czy ogólnie "cygańskiej", choć termin "Cyganie" najczęściej odnosi się do Romów) przestępczości należy uwzględnić trzy perspektywy: historyczno-społeczną, współczesno-społeczną i kulturowo-porównawczą. W świetle pierwszej głównym czynnikiem jawi się ubóstwo, powstałe na skutek marginalizacji i prześladowań Romów w Europie począwszy od XVI wieku. Mimo iż jest ono, jak już wspomniano, jednym z głównych kryminologicznych uwarunkowań przestępczości, nie bez znaczenia wydaje się też fakt, iż stanowi ono także czynnik stygmatyzacji społecznej, która w tym przypadku polega na naznaczeniu osób, żyjących materialnie poniżej przeciętnej, piętnem "złodzieja". Powstały w wyżej opisany sposób stereotyp etniczny zdaje się trwać od tamtej pory dzięki przekazowi kulturowemu, odbywającemu się poprzez różnorodne środki przekazu z bajkami dla dzieci włącznie (zob. np. Porwanie w Tiutiurlistanie W. Żukrowskiego czy Zupa na gwoździu A. Fredry). Inną oczywiście sprawą może być fakt, iż owa stygmatyzacja sama w sobie może wywoływać tzw. efekt Golema (samospełniające się proroctwo), którego działanie polega na pobudzeniu powstania przypisywanych cech i postaw przez sam fakt ich przypisywania.

Podobnej natury półprawdy powstają spontanicznie także współcześnie. Dzieje się to w podobnych do powyższych warunkach generowanych przez ubóstwo. Również teraz wynikająca z niego stygmatyzacja prowadzi do generalizującej kategoryzacji wszystkich członków zbiorowości według przypisywanego zestawu atrybutów. Podobnie jak dawniej stereotyp romskiej przestępczości powstaje przy silnym współudziale czynnika odmienności, który popełnione przez Roma przestępstwo obdarza krzykliwym tytułem prasowym, "odkrywającym" tożsamość sprawcy (np. typu "Cygan ukradł"), a którego próżno by szukać w przypadku przestępstw popełnianych przez przedstawicieli grup większościowych (np. "Polak ukradł") ^[12][13]. Informacje obdarzone takimi etykietami tworzą określony schemat poznawczy działający na zasadzie stereotypu, który integruje pasujące doń dane, zaś odrzuca sprzeczne. Nic więc dziwnego, iż przy tak potencjalnie obfitym źródle tych informacji, jakie stanowi powszechne dziś wśród Romów Europy Wschodniej ubóstwo (zob. Współczesne problemy Romów), wszelkie związane z tym faktem naruszenia prawa stanowią możliwą pożywkę omawianego stereotypu. Różnica z sytuacją historyczną polega jedynie na większej obecnie różnorodności, zasięgu i dostępności wszelkich środków masowego przekazu, które roznoszą owe dopasowane do schematu dane.

Trzecia kategoria przesłanek, generujących schematyczny obraz Roma-przestępcy, pochodzi z niepełnych porównań międzykulturowych. Również tutaj istotną rolę odgrywa czynnik odmienności, będący często niepodważalnym aksjomatem tych porównań, najczęściej operujących przeciwieństwami: "my, ludzie znajomi, praworządni, posiadający normy społeczne itp. - oni inni, nieznani, nieuznający naszych praw i norm społecznych". Owa dychotomiczna kategoryzacja, w tak bezpośrednim jak wyżej ujęciu zapewne rzadko występująca, jest jednak często "ukrytą" podstawą wszelkich nieprofesjonalnych analiz kultury Romów, która np. często narzuca stereotypowe porównanie "człowieka osiadłego" i "koczownika". Ponadto kultura romska takiemu schematycznie i generalizująco nastawionemu obserwatorowi może potencjalnie dostarczyć niejednej informacji, która by potwierdzała omawiany stereotyp etniczny. Tak więc fakt, iż w niektórych grupach romskich zakres tradycyjnie wykonywanych profesji obejmuje także pewne zajęcia tzw. marginesu społecznego (np. żebractwo), może zostać zgeneralizowany na wszystkie tego typu profesje - z praktykami przestępczymi włącznie. Natomiast niekiedy przywoływana opinia, iż tradycyjna etyka Romów obejmuje odmienny zestaw zachowań w stosunku do własnej społeczności niż do gadziów, może być nadinterpretowany jako istnienie tzw. "podwójnej moralności" czy przyzwolenie na dokonywanie czynów, które w stosunku do "swoich" są zabronione. Analizując powyższe przykładowe zagadnienia należy więc oceniać je jedynie w ich oryginalnym kontekście, tj. bez jakichkolwiek porównań międzykulturowych.

[edytuj] Bibliografia

• Zoltan D. Barany, The East European gypsies: regime change, marginality, and ethnopolitics, Cambridge, Cambridge University Press, 2002
• Cyganie, National Geographic Polska, kwiecień 2001, nr 4(19), s. 28-57
• Georgij S. Demeter (red.), Nadežda G. Demeter, Nikolaj Bessonov, Vladimir Kutenkov, Istoria cygan : novyj vzgl'ad, Voronež, Izdatel'stvo-poligrafičeskaja firma "Voronež", 2000
• Jerzy Ficowski, Cyganie na polskich drogach, Kraków, Wrocław, Wydaw. Literackie, 1986
• Jerzy Ficowski, Demony cudzego strachu, Warszawa, Ludowa Spółdzielnia Wydaw., 1986
• Angus M. Fraser, Dzieje Cyganów, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 2001
• Piotr Krzyżanowski, Grażyna Pytlak, Leszek Bończuk, Cyganie: Mity i Fakty, Gorzów Wielkopolski, 2002
• Andrzej Mirga, Lech Mróz, Cyganie. Odmienność i nietolerancja, Warszawa, Wydaw. Naukowe PWN, 1994
• Lidia Ostałowska, Cygan to Cygan, Warszawa, Twój Styl, 2000

Przypisy