Ryż siewny

Z Wikipedii

Ryż siewny
Systematyka wg Reveala
Domena	jądrowce
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	naczyniowe
Nadgromada	nasienne
Gromada	okrytonasienne
Klasa	jednoliścienne
Rząd	wiechlinowce
Rodzina	wiechlinowate
Rodzaj	ryż
Nazwa systematyczna
Oryza sativa L.
Galeria zdjęć i grafik

Ryż siewny (Oryza sativa L.) – gatunek jednorocznej rośliny zbożowej z rodziny wiechlinowatych (Poaceae), dawniej nazywanych trawami (Graminae). Pochodzi z Azji Południowo-Wschodniej. Jest drugim, po pszenicy, najczęściej uprawianym zbożem świata, stanowiąc podstawę wyżywienia 1/3 ludności świata (głównie dla mieszkańców wschodniej i południowo-wschodniej części Azji. 95% światowych zbiorów ryżu siewnego przeznacza się na pokarm dla ludzi.

[edytuj] Charakterystyka

Łodygi 

Liczne, gęste o wysokości w granicach 50-150 cm.

Liście 

Dolne o długości do 100 cm i szerokości do 15 mm, spłaszczone.

Kwiaty 

Skupione w wiechy o długości do 300 mm złożone z jednokwiatowych, ościstych (choć niektóre odmiany uprawne są bezościste) płaskich kłosków. Pręcików 6 (większość traw ma tylko trzy). Samopylne.

Owoce 

Ziarniaki o wymiarach 8 x 4 mm, jadalne, bogate w skrobię.

Wymagania 

Może być uprawiany na różnych glebach, lecz rośnie najlepiej, gdy gleba zawiera pewną ilość gliny, zatrzymującej wodę.

Uprawa tarasowa na Jawie

Ziarno

[edytuj] Zastosowanie

• Roślina uprawna: Ryż jest jedną z najstarszych roślin uprawnych świata. W Chinach był regularnie uprawiany już ok. r. 5000 p.n.e. (Jared Diamond twierdzi, że najstarsze potwierdzone udomowienie ryżu miało miejsce w Chinach ok. 7500 r. p.n.e.).

Z wyjątkiem odmiany górskiej ryż uprawiany jest na terenach zalewowych, na nadbrzeżnych równinach, w strefie pływów, w deltach rzek, w strefie klimatu tropikalnego. Nasiona wysiewa się na grządkach, a po 25-50 dniach siewki przesadza na pola, gdzie rośliny rosną zanurzone w wodzie do głębokości 5-10 cm. Na obszarach monsunowych o urozmaiconym ukształtowaniu powierzchni (Indonezja, Japonia) powszechne jest terasowanie pól ryżowych w celu utrzymania wody na niewielkich, płaskich poletkach. Wykorzystuje się tu nawadnianie przelewowe. Okres wegetacyjny dla ryżu trwa cały rok.

Najwięcej ryżu siewnego produkują Chiny, Indie, Japonia, Bangladesz, Indonezja, Tajlandia i Birma. Do ważniejszych producentów należą także Wietnam, Brazylia, Korea Południowa, Filipiny i USA. Pod koniec XX w. co roku na świecie produkowano ok. 363-431 milionów ton ryżu rocznie. Powierzchnia upraw zajmowała ok. 145 mln ha.

Ziarna ryżu otoczone są zrośniętymi plewkami. Podczas młocki usuwa się zwykle zarówno plewy, jak i otręby, czasem dodatkowo stosuje się polerowanie glukozą i talkiem, co nadaje ziarniakom połysk. Częściowo obłuskane ziarno, pozbawione tylko plew – zwane jest ryżem brązowym – zawiera ok. 8% białka i niewielkie ilości tłuszczu; stanowi źródło tiaminy, niacyny, ryboflawiny, żelaza, wapnia. Całkowicie obłuskane ziarno – tzw. biały ryż – jest w znacznym stopniu pozbawione cennych składników odżywczych. Na terenach gdzie ryż biały jest głównym składnikiem pożywienia, występuje dużo większe ryzyko zachorowania na beri-beri, chorobę spowodowaną niedoborem tiaminy (wit. B₁) i składników mineralnych. Czasem przed młóceniem ryż wstępnie obgotowuje się, co pozwala na zachowanie większości jego składników odżywczych. Niekiedy ryż wzbogaca się przez dodanie żelaza i witamin z grupy B. Przed spożyciem ryż jest gotowany i jadany jako odrębne danie lub używany do przygotowywania zup, dań głównych i dodatków, szczególnie w kuchni orientalnej i bliskowschodniej.

Produkty uboczne powstające podczas obróbki ziaren ryżu – czyli otręby i proszek powstały po rozdrobnieniu odpadów z procesu polerowania ziarna – wykorzystuje się jako karmę dla zwierząt. Z otrąb uzyskuje się olej używany do celów spożywczych i przemysłowych. Pokruszone ziarna wykorzystuje się do warzenia piwa, destylacji alkoholu oraz produkcji skrobi i mączki ryżowej. Plewy stosuje się jako opał i materiał do pakowania, produkuje się z nich również nawóz i furfurol. Słomę używa się na ściółkę, paszę dla zwierząt, pokrycia dachowe oraz do produkcji mat, odzieży, opakowań i mioteł.

Sadzenie ryżu

W latach sześćdziesiątych XX w., podczas tzw. Zielonej Rewolucji, kiedy wysiłki naukowców były skierowane na zapobieżenie klęsce głodu, wyhodowano wiele nowych, ulepszonych odmian roślin uprawnych, m.in. tzw. cudowny ryż. Odmiana ta charakteryzowała się dużą odpornością na choroby, zwiększoną produktywnością i wytwarzaniem krótkiej, silnej łodygi, dzięki czemu rośliny były mniej łamliwe. Jednak jej uprawa nie rozwinęła się na tak szeroką skalę, jak się spodziewano. Ze względu na duże wymagania glebowe i konieczność intensywnego nawożenia stała się dostępna tylko dla bogatszych rolników, co z punktu widzenia zapobiegania głodowi czyni ją mało użyteczną.

• Sztuka kulinarna : Z ryżu siewnego wytwarza się mąkę, kaszę, ziarno, jest to także surowiec do wyrobu alkoholu – sake, araku oraz wina ryżowego.
• Papiernictwo
• Wyrób przedmiotów plecionych
• Wyrób kleju
• Źródło skrobi
• Wyrób kosmetyków (puder)

[edytuj] Podgatunki

• ryż siewny indyjski (Oryza sativa indica)
• ryż siewny japoński (Oryza sativa japonica)

Ze względu na wymagania ekologiczne wyróżnia się:

• Ryż suchy - "górski" - może być uprawiany bez nawadniania, lecz daje mniejsze plony.
• Ryż mokry - "padi" - to roślina wodna, która musi rosnąć w płytkiej wodzie.

[edytuj] Linki zewnętrzne

Przekrój poprzeczny przez łodygę Oryza sativa – obraz spod mikroskopu elektronowego