Saksofon
Z Wikipedii
 Saksofon tenorowy
|
Saksofon — instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych. Klasyfikację tę zawdzięcza swojej budowie i stroikowi. Występuje w siedmiu odmianach różniących się wielkością i zakresem dźwięków. Najczęściej stosowanymi odmianami saksofonów są:
- Saksofon sopranowy - zazwyczaj w kształcie prostej rury. Strój B lub C. Brzmienie delikatne i słodkie.
- Saksofon altowy - w kształcie odwróconej litery S. Stosunkowo mały i lekki. Strój Es lub F ale najczęściej Es. Bogate i ciepłe brzmienie.
- Saksofon tenorowy - w kształcie odwróconej litery S. Średniej wielkości lecz ciągle dość łatwy w użyciu. Strój B lub C (znany także jako C-Melody). Czyste, wyraziste i nieco rzewne brzmienie.
- Saksofon barytonowy - w kształcie odwróconej litery S z zawinięciem w górnej części. Dużych rozmiarów. Strój Es. Głębokie, nieco chropowate brzmienie.
Do rzadziej używanych odmian saksofonu należą:
- Saksofon sopraninowy - w kształcie prostej rury. Brzmienie wysokie i piskliwe.
- Saksofon basowy - w kształcie odwróconej litery S z dodatkowymi zawinięciami. Bardzo dużych rozmiarów. Bardzo głębokie i chropowate brzmienie.
- Saksofon kontrabasowy - w kształcie odwróconej litery S z dodatkowymi zawinięciami. Bardzo dużych rozmiarów. Ciężki do tego stopnia, że w czasie gry ustawiany na stojaku. Bardzo niskie, głębokie i chropowate brzmienie.
Pod koniec lat dziewięćdziesiątych B. Eppelsheim skonstruował nowe, "saksofonopodobne" instrumenty operujące w rejestrach ekstremalnych: tubax, saksofon subkontrabasowy i soprillo. Do niskobrzmiących zaliczamy: tubax (rok powstania: 1999) w stroju Es (zgrabniejszy odpowiednik saksofonu kontrabasowego, o 3 oktawach i ustniku saksofonu barytonowego) i saksofon subkontrabasowy w stroju B. Wysokobrzmiącym saksofonem jest soprillo w stroju Es (nazywane tak od 2002 roku, wcześniej nazywany saksofonem sopranissimo). Instrumenty te znajdują zastosowanie w chórach saksofonowych ale powstaje na nie również literatura solowa. Obecnie na świecie jest wykorzystywanych około 30 soprilli i 6 tubaxów.
Saksofon w przeciwieństwie do większości innych instrumentów nie ma swojego, archaicznego poprzednika. Został wynaleziony od razu w swym praktycznie niezmienionym kształcie w roku 1840 przez belgijskiego wytwórcę instrumentów Adolpha Saxa i opatentowany w 1846.
Spis treści |
[edytuj] Saksofon w muzyce klasycznej
Już w cztery lata po wynalezieniu saksofon został użyty jako instrument koncertowy. Hector Berlioz wprowadza saksofon do swego dzieła chóralnego Chant Sacre. W grudniu tego samego roku zostaje pierwszy raz umieszczony w składzie orkiestry symfonicznej w operze Ostatni król Judei Georgesa Kastnera. W 1845 pierwszy raz i to z wielkim powodzeniem zostaje użyty w orkiestrze marszowej. W 1858 Adolphe Sax zostaje pierwszym profesorem gry na saksofonie w konserwatorium paryskim. Gdy Sax umiera w 1894, istnieje już spora literatura muzyczna na saksofon:
- 1845 - Georges Kastner - Variations Faciles et Brillante na saksofon solo i Sextour na 2 sopranowe, altowy, basowy i kontrabasowy.
- 1858 - Jean-Baptiste Singelee Koncert na saksofony sopranowy i tenorowy i Fantaisie na barytonowy.
- 1861 - Richard Wagner dołącza sekcję saksofonów do orkiestry w czasie premiery opery Tannhäuser.
- 1862 - Jules Demerssemann- Fantaisie sur un Theme Originale na saksofon altowy.
a także później:
- 1903 - Symphonia Domestica Richarda Strausa zawiera partie na saksofony sopranowy, altowy, barytonowy i basowy. (Współczesne partytury określają je jako partie na "instrumenty o stroju B and Es")
- 1904 - premiera Elise Hall w utworze Vincenta d'Indy'ego Choral Varie w Copley Hall, Boston.
- 1906 - Georges Sprok Legend for saxophone and orchestra
- 1917 - Bela Bartok Drewniany Książę zawiera partie na saksofon altowy i tenorowy.
- 1919 - Claude Debussy na zlecenie Elise Hall pisze Rapsodię na saksofon altowy i orkiestrę.
- 1922 - Maurice Ravel wykorzystuje saksofony w swoim Bolero (saksofon sopranino, sopranowy i tenorowy) i orkiestracji Obrazków z wystawy Modesta Musorgskiego.
- 1923 - George Gershwin Błękitna rapsodia. W składzie orkiestry trzy saksofony - 2 altowe i 1 tenorowy.
- 1928 - Anton Webern Kwartet na klarnet, saksofon, skrzypce i fortepian.
[edytuj] Saksofoniści klasyczni
Do najsłynniejszych saksofonistów grających muzykę klasyczną, którzy przyczynili się do powstania wielu utworów na ten instrument zalicza się Marcela Mule oraz Sigurda Raschera. Do najwybitniejszych współczesnych saksofonistów zalicza się:
- Claude Delangle
- Arno Bornkamp
- Jean-Yves Fourmeau
- Jean-Marie Londeix - już nie koncertuje
- Joel Versavaud
- Dominique Tassot
- Ties Mellema
- Georg MacCrystal
- Nobuya Sugawa
- Detlef Bensman
- Philippe Portejoie
- Eugene Rousseau
- Pekka Savijoki
- John Edward Kelly
i inni.
Saksofon nie jest często spotykany w orkiestrze symfonicznej. Powstało natomiast wiele utworów na ten instrument solo (z akompaniamentem) jak również na kwartet saksofonowy.
[edytuj] Saksofoniści jazzowi
Choć saksofon znalazł pewne użycie w muzyce poważnej to jego najszerszym polem zastosowania stał się jazz. Począwszy do czasów ragtime, dixieland i swing, a w szczególności w modern jazz stał się instrumentem wiodącym, wręcz symbolem jazzu. Do znanych saksofonistów jazzowych należeli:
- Julian "Cannonball" Adderley
- Pepper Adams
- Albert Ayler
- Anthony Braxton
- Sidney Bechet
- Michael Brecker
- Benny Carter
- Ornette Coleman
- John Coltrane
Saksofon barytonowy - Lol Coxhill
- Dexter Gordon
- Eddie "Lockjaw" Davis
- Paul Desmond
- Lou Donaldson
- Stan Getz
- Wardell Gray
- Coleman Hawkins
- Johnny Hodges
- Illinois Jacquet
- Rahsaan Roland Kirk
- Steve Lacy
- Jackie McLean
- Hank Mobley
- Gerry Mulligan
- Wayne Shorter
- Charlie Parker ("Bird")
- Evan Parker
- Sonny Rollins
- Sonny Stitt
- Frankie Trumbauer ("Tram")
- Rudy Weidoeft
- Lester Young ("Prez")
- John Zorn
W Polsce:
- Mateusz Pospieszalski
- Zbigniew Jaremko
- Henryk Miśkiewicz
- Janusz Muniak
- Włodzimierz Nahorny
- Zbigniew Namysłowski
- Adam Pierończyk
- Maciej Sikała
- Tomasz Szukalski
- Jan Ptaszyn Wróblewski
- Krzysztof Kralka
- Piotr Baron
- Janusz Brych
- Radosław Kochanek
- Adam Wendt
[edytuj] Saksofon w muzyce rockowej
W rocku saksofon znalazł ograniczone zastosowanie. Istnieją, co prawda wykonawcy i grupy, które miały saksofon w stałym składzie np. Martin Meredith i Brian Travers (UB40), Colosseum, Supertramp, The Soft Machine, Caravan, Gong, Chicago, Frank Zappa, Van der Graaf Generator i inne, lecz nie mieszczą się one w głównym nurcie tego gatunku muzyki. Także i inne grupy sporadycznie wykorzystywały saksofon jako dodatkowy instrument. Najsłynniejsze partie na saksofon w muzyce rockowej pochodzą z albumów Dark Side of the Moon i Wish You Where Here (utwór Shine on You Crazy Diamond) grupy Pink Floyd oraz z piosenki Gerry'ego Rafferty'ego Baker Street.
