Ιωσήφ Στάλιν
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
 |
|
| Αξίωμα: | Γενικός Γραμματέας |
| Περίοδος εξουσίας: | 1922-1953 |
| Προκάτοχος: | Βλαντιμίρ Λένιν |
| Διάδοχος: | Γκεόργκι Μαλένκωφ |
| Ημερομηνία Γέννησης: | 21 Δεκεμβρίου, 1879 |
| Τόπος Γέννησης: | Γκόρι, Γεωργία |
| Ημερομηνία Θανάτου: | 5 Μαρτίου, 1953 |
| Τόπος Θανάτου: | Μόσχα, Ρωσία |
| Επάγγελμα: | Πολιτικός |
| Πολιτικό Κόμμα: | ΚΚΣΕ |
Ο Ιωσήφ Βησσαριώνοβιτς Στάλιν (ρωσικά: Иосиф Виссарионович Сталин), ψευδώνυμο του Ιωσήφ Βησσαριώνοβιτς Τζουγκασβίλι (γεωργιανά:იოსებ ჯუღაშვილი) (21 Δεκεμβρίου 1879 – 5 Μαρτίου 1953) ήταν ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης.
Ο Στάλιν έγινε γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης (Κ.Κ.Σ.Ε) το 1922.
Μετά το θάνατο του Βλαντιμίρ Λένιν, επεκράτησε του Λέοντα Τρότσκι σε μια ιδεολογική και εξουσιαστική αντιπαράθεση κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920.
Στη δεκαετία του '30 ο Στάλιν εξάλειψε την ενεργό πολιτική αντιπολίτευση μέσω ενός συστήματος εσωτερικής εξορίας και παγίωσε την αρχή του με τη Μεγάλη Εκκαθάριση, μια περίοδο αυστηρής καταστολής ενάντια σε πολίτες που κατηγορούντο για πολιτικά εγκλήματα, δικαίως ή αδίκως.
Ο Στάλιν διαμόρφωσε τα γνωρίσματα που χαρακτήρισαν το νέο σοβιετικό καθεστώς. Οι πολιτικές του, βασισμένες στο Μαρξισμό - Λενινισμό, αντιπροσωπεύουν ένα πολιτικοικονομικό σύστημα αποκαλούμενο σταλινισμό.
[Επεξεργασία] Πρώιμη περίοδος
Ο Ιωσήφ Στάλιν γεννήθηκε στην πόλη Γκόρι της Γεωργίας στις 21 Δεκεμβρίου του 1879. Ήταν το τέταρτο παιδί που γέννησε η μητέρα του σε λιγότερο από τέσσερα έτη. Τα πρώτα τρία πέθαναν και δεδομένου ότι ο Ιωσήφ ήταν φιλάσθενος η μητέρα του φοβόταν ότι και αυτός θα πέθαινε. Δικαιολογημένα, λαμβάνοντας υπόψη αυτό το γεγονός, η μητέρα του ήταν υπερπροστατευτική απέναντί του.
Ο πατέρας του, Βησσαρίων Τζουγκασβίλι, ήταν τσαγκάρης ενώ η μητέρα του, Αικατερίνη Γκελάντζε, δούλευε σαν πλύστρα. Σαν παιδί, ο Στάλιν δοκίμασε την ένδεια, που οι περισσότεροι αγρότες έπρεπε να υπομείνουν στη Ρωσία στο τέλος του 19ου αιώνα. Το χαϊδευτικό του ήταν "Σόσο". Ο Βησσαρίων Ιβάνοβιτς Τζουγκασβίλι ήταν δουλοπάροικος που, όταν απελευθερώθηκε έγινε υποδηματοποιός. Άνοιξε δικό του κατάστημα, αλλά γρήγορα χρεοκόπησε και αναγκάστηκε να εργαστεί σε ένα εργοστάσιο παπουτσιών στην Τιφλίδα. Σπάνια συναντούσε την οικογένειά του και έπινε πολύ, ενώ χτυπούσε συχνά τη σύζυγο και το μικρό γιο του. Ένας από τους παιδικούς φίλους του Στάλιν έγραψε, "εκείνοι οι άδικοι και φρικτοί ξυλοδαρμοί κατέστησαν το αγόρι τόσο σκληρό και άκαρδο όσο ο πατέρας του". Ο ίδιος φίλος επίσης έγραψε ότι δεν τον είδε ποτέ να κλαίει. Άλλος φίλος της παιδικής ηλικίας του, ο José Iremashvili, θεωρούσε ότι οι ξυλοδαρμοί από τον πατέρα του τον κατέστησαν εχθρικό προς την εξουσία. Επίσης σημείωσε ότι οποιοσδήποτε με δύναμη πάνω σε άλλους θύμιζε στο Στάλιν τη σκληρότητα του πατέρα του. Στην ηλικία των επτά έπαθε ευλογιά. Επέζησε αλλά το πρόσωπό του παρέμεινε σημαδεμένο για το υπόλοιπο της ζωής του, γενόμενος εξ αυτού αντικείμενο περιπαικτικών σχολίων από τους συνομιλήκους του.
Ένας από τους ανθρώπους για τους οποίους η Αικατερίνη έπλενε ήταν κάποιος Εβραίος του Γκόρι, ο Δαβίδ Παπισμέντοφ. Ο Παπισμέντοφ έδινε στον Ιωσήφ, που βοηθούσε τη μητέρα του, χρήματα και βιβλία του για να διαβάσει, και τον ενθάρρυνε. Δεκαετίες αργότερα ο Παπισμέντοφ ήρθε στο Κρεμλίνο για να μάθει τι είχε γίνει ο μικρός "Σόσο". Ο Στάλιν εξέπληξε τους συνεργάτες του όχι μόνο δεχόμενος τον ηλικιωμένο κύριο, αλλά κουβεντιάζοντας με μεγάλη χαρά μαζί του.
Το 1888, ο πατέρας του Στάλιν έφυγε για να ζήσει στην Τυφλίδα, αφήνοντας την οικογένειά του χωρίς καμία στήριξη. Φημολογείται πως πέθανε σε πάλη, εντούτοις, άλλοι υποστήριζαν ότι εθεάθη στη Γεωργία γύρω στα 1931.
[Επεξεργασία] Θεολογικές σπουδές και σοσιαλισμός
Η μητέρα του Ιωσήφ ήταν βαθιά θρησκευόμενη και το 1888 κατόρθωσε να του εξασφαλίσει μία θέση στην τοπική εκκλησιαστική σχολή. Παρά τα προβλήματα υγείας του, σημείωσε καλή πρόοδο στο σχολείο και κέρδισε τελικά υποτροφία στη θεολογική σχολή της Τιφλίδας. Ο Στάλιν και οι συμμαθητές του ήταν Γεωργιανοί και μιλούσαν μια από τις εβδομήντα καυκασιανές διαλέκτους . Στο σχολείο όμως αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν τα ρωσικά.
Κατά τη φοίτησή του στη σχολή προσχώρησε σε μια μυστική οργάνωση αποκαλούμενη Messame Dassy. Τα μέλη της ήταν υποστηρικτές της ανεξαρτησίας της Γεωργίας από τη Ρωσία. Κάποιοι ήταν επίσης Σοσιαλεπαναστάτες και μέσω αυτών ο Στάλιν ήρθε αρχικά σε επαφή με τις ιδέες του Μαρξ.
Αν και αργότερα ο Στάλιν επεδίωξε να κρύψει την γεωργιανή καταγωγή του, κατά τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας συναρπάστηκε από τη γεωργιανή λαογραφία. Οι ιστορίες που διάβαζε μιλούσαν για Γεωργιανούς ορεσίβιους που πάλεψαν γενναία για την ανεξαρτησία της χώρας τους. Ο αγαπημένος ήρωάς του αυτών των ιστοριών ήταν ένας θρυλικός πολεμιστής των βουνών που ονομαζόταν Koba. Έπεισε όλους συμμαθητές του να τον αποκαλούν Koba, και αυτό έγινε επίσης το πρώτο του επαναστατικό ψευδώνυμο.
Τον Μάιο, του 1899, ο Στάλιν αποβλήθηκε από τη θεολογική σχολή της Τυφλίδας. Διάφοροι λόγοι δόθηκαν για αυτήν την απόφαση συμπεριλαμβανομένης της ασέβειας έναντι των καθηγητών και την ανάγνωση απαγορευμένων βιβλίων. Ο Στάλιν επρόκειτο αργότερα να υποστηρίξει ότι ο πραγματικός λόγος ήταν ότι προσπαθούσε να μεταστρέψει τους συμφοιτητές του στο μαρξισμό.
[Επεξεργασία] Πορεία προς το μπολσεβικισμό
Για αρκετούς μήνες μετά την αποβολή του ο Στάλιν παρέμεινε άνεργος. Βρήκε τελικά εργασία παραδίδοντας ιδιαίτερα μαθήματα σε παιδιά της μέσης εκπαίδευσης. Αργότερα, εργάστηκε ως υπάλληλος στο παρατηρητήριο της Τιφλίδας. Άρχισε επίσης να γράφει άρθρα για τη σοσιαλιστική γεωργιανή εφημερίδα "Μπρτζολα Χμα Βλαντιμιρ".
Το 1901 ο Στάλιν προσχώρησε στο Σοσιαλδημοκρατικό εργατικό κόμμα και ενώ οι περισσότεροι από τους ηγέτες του ζούσαν εξόριστοι, αυτός παρέμεινε στη Ρωσία όπου βοήθησε να οργανώσει τη βιομηχανική αντίσταση στο τσαρικό καθεστώς. Στις 18 Απριλίου 1902 συνελήφθη αφότου συντόνισε απεργία στις μεγάλες εγκαταστάσεις Ρότσιλντ στο Μπατούμ. Μετά από αυτό πέρασε 18 μήνες εξόριστος στη Σιβηρία.
Στο δεύτερο συνέδριο του Σοσιαλδημοκρατικού εργατικού κόμματος στο Λονδίνο το 1903, υπήρξε μια διαφωνία μεταξύ των Βλαντίμιρ Λένιν και Γιούλι Μάρτοφ, δύο εκ των ηγετών του κόμματος. Ο Λένιν υποστήριξε ένα μικρό κόμμα επαγγελματιών επαναστατών με μεγάλη βάση εξωκομματικών, ανεξάρτητων συμπαθούντων και υποστηρικτών. Ο Μάρτοφ διαφώνησε θεωρώντας ότι ήταν καλύτερο να υπάρξει ένα μεγάλο κόμμα ενεργών στελεχών.
Ο Γιούλι Μάρτοφ βάσιζε τις ιδέες του στα σοσιαλιστικά κόμματα που υπήρχαν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως το βρετανικό εργατικό κόμμα. Ο Λένιν υποστήριξε ότι η κατάσταση ήταν διαφορετική στη Ρωσία όπου ήταν παράνομο να διαμορφωθούν σοσιαλιστικά πολιτικά κόμματα κάτω από την αυταρχική διακυβέρνηση του τσάρου. Στο τέλος της συζήτησης ο Μάρτοφ κέρδισε την ψηφοφορία με 28 ψήφους έναντι 23. Ο Λένιν απρόθυμος να δεχτεί το αποτέλεσμα διαμόρφωσε μια φατρία γνωστή ως Μπολσεβίκοι. Εκείνοι που παρέμειναν πιστοί στο Μάρτοφ έγιναν γνωστοί ως Μενσεβίκοι.
Ο Στάλιν, όπως οι Ζινόβιεφ, Λουνατσάρσκι, Λασέβιτς, Κρούπσκαια, Φρούνζε, Ρίκοφ, Σβερντλόφ, Κάμενεφ, Λιτβίνοφ, Αντόνοφ, Ντζερζίνσκι, Ορντζονικίντζε και Μπογκντάνοφ υπεστήριξε τους Μπολσεβίκους. Ενώ οι Πλεχάνοφ, Αξελρόντ, Ντεϊτς, Αντόνοφ-Οβσέενκο, Τρότσκι, Ζασούλιτς, Τσερετέλι, Ουρίτσκι, Ζορντανια, Βισίνσκι και Νταν υποστήριξαν τον Μάρτοφ .
Το 1904 ο Στάλιν δραπέτευσε από τη Σιβηρία και μέσα σε μερικούς μήνες ήταν πίσω οργανώνοντας διαδηλώσεις και απεργίες στην Τυφλίδα. Ο Λένιν εντυπωσιάστηκε με τα επιτεύγματα του Στάλιν και το 1905 κλήθηκε να τον συναντήσει στη Φινλανδία.
Η πρώτη σύζυγος του Στάλιν ήταν η Αικατερίνη Σβανίντζε, με την οποία έμεινε παντρεμένος για ακριβώς τρία έτη μέχρι το θάνατό της το 1907. Στην κηδεία της, ο Στάλιν είπε ότι κάθε τρυφερό συναίσθημά του για τους ανθρώπους πέθανε μαζί της, γιατί μόνο αυτή μπόρεσε να θεραπεύσει την ψυχή του. Απέκτησαν ένα γιο, τον Ιάκωβο Τζουγκασβίλι, με τον οποίο δεν είχε επαφές τα τελευταία χρόνια. Ο Ιάκωβος υπηρέτησε στον Κόκκινο Στρατό και συνελήφθη από τους Ναζί. Προσφέρθηκαν να τον ανταλλάξουν με έναν γερμανό ανώτερο αξιωματικό αλλά ο Στάλιν αρνήθηκε την προσφορά λέγοντας σύμφωνα με ισχυρισμούς "δεν έχω κανένα γιο που να ονομάζεται Ιάκωβος". Ο Ιάκωβος λέγεται ότι πέθανε πέφτοντας πάνω σε έναν ηλεκτρικό φράκτη στο στρατόπεδο όπου κρατούνταν.
Η δεύτερη σύζυγός του ήταν η Ναντέζντα Αλληλούγεβα, η οποία πέθανε το 1932. Σύμφωνα με την επικρατέστερη ιστορική εκδοχή αυτοκτόνησε αυτοπυροβολούμενη λόγω κάποιου προβλήματος υγείας, που τη βασάνιζε, αφήνοντας ένα σημείωμα που σύμφωνα με την κόρη τους ήταν "εν μέρει προσωπικό και εν μέρει πολιτικό". Επίσημα, πέθανε λόγω καρδιακού επεισοδίου ενώ ορισμένες θεωρίες υποστηρίζουν ότι τη δολοφόνησε ο ίδιος ο Στάλιν. Υποστηρίζεται ότι ο Στάλιν είπε στην κηδεία της πως "πέθανε ένας εχθρός". Μαζί της απέκτησε δύο παιδιά: το Βασίλι και τη Σβετλάνα. Ο Βασίλι έλαβε υψηλή θέση στις τάξεις της σοβιετικής Πολεμικής Αεροπορίας, αλλά πέθανε αλκοολικός το 1962. Η Σβετλάνα αυτομόλησε από τη Σοβιετική Ένωση το 1967.
Ο Στάλιν επέστρεψε στη Ρωσία το 1905 και κατά τη διάρκεια των επόμενων οκτώ ετών συνελήφθη τέσσερεις φορές αλλά κάθε φορά κατόρθωνε να δραπετεύει. Το 1911 μετακόμισε στην Αγία Πετρούπολη και το επόμενο έτος έγινε συντάκτης της "Πράβντα". Η πρακτική εμπειρία του τον κατέστησε χρήσιμο στο μπολσεβικικό κόμμα του Λένιν, έτσι κερδίζει μια θέση στην κεντρική Επιτροπή του τον Ιανουάριο του 1912.
Η μόνη σημαντική συμβολή του στην ανάπτυξη της μαρξιστικής θεωρίας αυτή την περίοδο υπήρξε μια πραγματεία του, γραμμένη κατά τη σύντομη παραμονή του ως εξόριστου στη Βιέννη, "Ο Μαρξισμός και το εθνικό ζήτημα". Παρουσιάζει μια ορθόδοξη μαρξιστική θέση σε αυτήν την σημαντική συζήτηση. Αυτή η πραγματεία ίσως να συνέβαλε στο διορισμό του ως Λαϊκού Κομισάριου για τις μειονοτικές υποθέσεις μετά την Επανάσταση.
Μερικοί ιστορικοί έχουν υποστηρίξει ότι, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Στάλιν ήταν στην πραγματικότητα τσαρικός κατάσκοπος, ο οποίος εργαζόταν για να διεισδύσει στο μπολσεβικικό κόμμα, αλλά δεν υπάρχει κανένα αξιόπιστο έγγραφο για να τεκμηριώνει κάτι τέτοιο. Το 1913 υιοθέτησε το όνομα Στάλιν, το οποίο σημαίνει "σιδερένιος" στα ρωσικά.
Συνελήφθη πάλι το 1913 και εξορίστηκε ισόβια στη βόρεια Σιβηρία.
[Επεξεργασία] Κρίσιμη επαναστατική καμπή
Μετά την πτώση του Τσάρου Νικολάου Β’, ο νέος πρωθυπουργός, Αλέξανδρος Κέρενσκι, επέτρεψε σε όλους τους πολιτικούς κρατουμένους να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Ο Στάλιν επέστρεψε στην Αγία Πετρούπολη και ξανάγινε συντάκτης της "Πράβντα". Αυτή την ώρα, ο Στάλιν, όπως οι περισσότεροι Μπολσεβίκοι, συμφωνούσε ότι ο ρωσικός λαός δεν ήταν έτοιμος για μια σοσιαλιστική επανάσταση.
Όταν ο Λένιν επέστρεψε στη Ρωσία στις 3 Απριλίου του 1917, ανήγγειλε αυτό που έγινε γνωστό ως "Θέσεις του Απριλίου". Ο Λένιν επιτέθηκε στους Μπολσεβίκους που στήριζαν την Προσωρινή Κυβέρνηση. Αντ' αυτού, υποστήριξε ότι οι επαναστάτες έπρεπε να πείσουν τους Ρώσους ότι αυτοί πρέπει να αναλάβουν τον έλεγχο της χώρας. Στην ομιλία του, ο Λένιν ενθάρρυνε τους αγρότες να πάρουν τη γή από τους πλούσιους γαιοκτήμονες και τους βιομηχανικούς εργάτες να καταλάβουν τα εργοστάσια.
Ο Λένιν κατηγόρησε εκείνους τους Μπολσεβίκους που υποστήριζαν ακόμα την Προσωρινή Κυβέρνηση για προδοσία του σοσιαλισμού και πρότεινε να διαγραφούν από το κόμμα. Μερικοί ακούγοντας τις συμβουλές του Λένιν, υποστήριξαν ότι οποιαδήποτε προσπάθεια για επανάσταση ήταν σε αυτή τη φάση καταδικασμένη να αποτύχει και θα οδηγούσε σε μια ακόμα κατασταλτική, αυταρχική κυβέρνηση. Ο Στάλιν ήταν σε δύσκολη θέση. Σαν έναν από τους συντάκτες της "Πράβντα", γνώριζε ότι θεωρούνταν εν μέρει υπεύθυνος για αυτό που ο Λένιν είχε περιγράψει ως "προδοσία του σοσιαλισμού". Ο Στάλιν είχε δύο βασικές επιλογές: θα μπορούσε να αντιταχθεί στο Λένιν και να τον προκαλέσει για την ηγεσία του κόμματος ή θα μπορούσε να αλλάξει πορεία ως προς την υποστήριξη της Προσωρινής Κυβέρνησης και να παραμείνει πιστός στο Λένιν.
Μετά από δέκα ημέρες σιωπής, ο Στάλιν έκανε την κίνησή του. Έγραψε ένα άρθρο στην "Πράβντα" απορρίπτοντας την ιδέα συνεργασίας με την Προσωρινή Κυβέρνηση. Καταδίκασε τον Αλέξανδρο Κέρενσκι και τον Βίκτορ Τσερνόφ σαν αντεπαναστάτες και ώθησε τους αγρότες στην κατάληψη εδαφών.
[Επεξεργασία] Μετεπαναστατική πορεία εξουσίας
Τον Νοέμβριο, του 1917 ο Λένιν αντάμειψε το Στάλιν για την υποστήριξή του στην Οκτωβριανή Επανάσταση διορίζοντάς τον Κομισάριο για τα θέματα των μειονοτήτων. Ως Γεωργιανός και μέλος μιας μειονοτικής ομάδας και έχοντας γράψει για τα προβλήματα των μη ρωσικών λαών που ζουν κάτω από την τσαρική εξουσία, ο Στάλιν θεωρήθηκε ως προφανής επιλογή για αυτή τη θέση. Υπήρξε ένας θώκος που έδωσε στο Στάλιν τεράστια δύναμη πάνω σχεδόν στο μισό πληθυσμό της χώρας, ο οποίος ενέπεσε στην κατηγορία των μη Ρώσων πολιτών. Ο Στάλιν είχε τώρα την ευθύνη 65 εκατομμυρίων Ουκρανών, Γεωργιανών, Λευκορώσων, Τατζέκων, Αζέρων και Γιακούσιων.
Η πολιτική των μπολσεβίκων ήταν να χορηγηθεί το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης σε όλες τις μειονοτικές ομάδες εντός της Ρωσίας. Αυτό ενισχύθηκε από μια ομιλία που εκφώνησε ο Στάλιν στο Ελσίνκι στις 16 Νοεμβρίου 1917. Εκεί υποσχέθηκε στο πλήθος ότι η σοβιετική κυβέρνηση θα χορηγούσε "πλήρη ελευθερία στους Φιλανδούς, και σε άλλους λαούς της Ρωσίας, για να τακτοποιήσουν τη ζωή τους". Το σχέδιο του Στάλιν ήταν να αναπτύξει αυτό που αποκαλούσε "εθελοντική και τίμια συμμαχία" μεταξύ της Ρωσίας και των διαφορετικών εθνoτικών ομάδων που ζούσαν μέσα στα σύνορά της.
Τα επόμενα χρόνια ο Στάλιν δυσκολεύτηκε να θέσει τους μη ρωσικούς λαούς υπό τον έλεγχό του. Ανεξάρτητα κράτη οργανώθηκαν χωρίς τη συμφωνία του. Αυτές οι νέες κυβερνήσεις ήταν συχνά εχθρικές απέναντι στους μπολσεβίκους. Ο Στάλιν είχε ελπίσει ότι αυτά τα ανεξάρτητα κράτη θα συμφωνούσαν εθελοντικά να ενωθούν με τη Ρωσία για να συγκροτήσουν μια ένωση σοσιαλιστικών κρατών. Όταν αυτό δεν συνέβη ο Στάλιν αναγκάστηκε να αναθεωρήσει την πολιτική του και δήλωσε ότι η αυτοδιάθεση "οφείλει να γίνει κατανοητή ως δικαίωμα αυτοδιάθεσης όχι της αστικής τάξης αλλά των εργαζόμενων μαζών ενός δεδομένου έθνους". Με άλλα λόγια, εκτός αν αυτά τα ανεξάρτητα κράτη είχαν μια σοσιαλιστική κυβέρνηση πρόθυμη να προβεί σε ένωση με τη Ρωσία, οι μπολσεβίκοι δεν θα επέτρεπαν την αυτοδιάθεση.
Ο Λένιν άλλαξε επίσης τις απόψεις του σχετικά με την ανεξαρτησία. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μια "σύγχρονη οικονομία απαιτούσε συγκεντρωτισμό δύναμης". Αν και οι μπολσεβίκοι είχαν υποσχεθεί στο σχεδόν μισό ρωσικό πληθυσμό ότι θα είχε αυτοδιάθεση, ο Λένιν ήταν τώρα της άποψης ότι μια τέτοια πολιτική θα μπορούσε να αποτελέσει σοβαρή απειλή για την επιβίωση της σοβιετικής κυβέρνησης. Η ακύρωση της υπόσχεσης για αυτοδιάθεση ήταν ένας από τους πολλούς λόγους για τους οποίους η κυβέρνηση του Λένιν κατέστη αντιδημοφιλής στη Ρωσία.
Κατά τη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου ο Στάλιν διαδραμάτισε σημαντικό διοικητικό ρόλο σε στρατιωτικά θέματα και πιστώθηκε τη νίκη έναντι του Λευκού Στρατού στο Τσαρίτσιν. Μια στρατηγική που αναπτύχθηκε από το Στάλιν ήταν να πραγματοποιούνται οι συνεντεύξεις με τους τοπικούς διοικητές σε μια μεγάλη φορτηγίδα που δέθηκε στο Βόλγα. Αργότερα υποστηρίχτηκε ότι εάν ο Στάλιν δεν πείθονταν για την αφοσίωσή τους, τους πυροβολούσε και τους πέταγε στο ποτάμι.
Τον Αύγουστο του 1918 ο Μοϊσέι Ουρίτσκι, προϊστάμενος της μυστικής αστυνομίας της Αγίας Πετρούπολης δολοφονήθηκε. Δύο εβδομάδες αργότερα η Φάνια Κάπλαν πυροβόλησε και τραυμάτισε σοβαρά το Λένιν. Ο Στάλιν, που βρισκόταν στο Τσαρίτσιν, έστειλε ένα τηλεγράφημα υποστηρίζοντας την "ανοικτή και συστηματική μαζική τρομοκρατία" ενάντια στους υπευθύνους. Οι συμβουλές του Στάλιν έγιναν αποδεκτές και τον Σεπτέμβριο του 1918 ο Φέλιξ Ντζερζίνσκι, προϊστάμενος της "Τσεκά" ("Τσρεζβιτζάϊναια κομίσσιια" - η Εξαιρετική Επιτροπή), υποκίνησε την κόκκινη τρομοκρατία. Υπολογίζεται ότι στους επόμενους μήνες 800 σοσιαλιστές συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν χωρίς δίκη.
Η πολιτική του πολεμικού κομμουνισμού, που εφάρμοσε η σοβιετική κυβέρνηση κατά τη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου, δημιούργησε κοινωνική αναστάτωση και οδήγησε σε ταραχές, απεργίες και διαδηλώσεις. Η εξέγερση της Κρονστάνδης ενίσχυσε την αντίληψη ότι η κυβέρνηση ήταν μη δημοφιλής και το Μάρτιο του 1921 ο Λένιν ανήγγειλε τις λεπτομέρειες της νέας οικονομικής πολιτικής του Ν.Ε.Π.. Οι αγρότες είχαν τη δυνατότητα τώρα να πωλούν τα προϊόντα τους στην ελεύθερη αγορά και μπορούσαν να προσλαμβάνουν πολίτες ως εργαζόμενους.
Την περίοδο 1919 – 1922 υπηρέτησε ως λαϊκός Κομισάριος εργατικής και αγροτικής επιθεώρησης, από το 1920 έως το 1923 ως μέλος του Επαναστατικού Στρατιωτικού Συμβουλίου και μέλος της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής του Συμβουλίου των Σοβιέτ από το 1917.
Τον Απρίλιο του 1922 ο Στάλιν έγινε Γενικός Γραμματέας του κυβερνώντος Κομμουνιστικού Κόμματος, μια θέση που ανέδειξε στη συνέχεια σαν την ισχυρότερη στη χώρα. Αυτή η θέση ήταν ανεπιθύμητη μέσα στο κόμμα αλλά ο Στάλιν διείδε τη δυνατότητά της ως εφαλτηρίου. Η θέση είχε μεγάλη επιρροή σε αυτούς που προσχωρούσαν στο κόμμα. Αυτό του επέτρεψε να γεμίσει το κόμμα με συμμάχους του. Αυτή η συσσώρευση προσωπικής δύναμης ανησυχούσε όλο και περισσότερο τον ετοιμοθάνατο Λένιν, και στη διαθήκη του απαίτησε την απομάκρυνση του "αγενούς" Στάλιν. Εντούτοις, το έγγραφο της διαθήκης καταστάλθηκε από τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής, πολλά από τα οποία επικρίνονταν επίσης από τον μπολσεβίκο ηγέτη μέσα σε αυτό.
[Επεξεργασία] Κυρίαρχος της Σοβιετικής Ένωσης
[Επεξεργασία] Εσωκομματική εδραίωση
Μετά το θάνατο του Λένιν τον Ιανουάριο του 1924 οι Ιωσήφ Στάλιν, Λεβ Κάμενεφ και Γριγκόρι Ζινόβιεφ διοίκησαν μαζί το Κόμμα, που τοποθετούνταν ιδεολογικά μεταξύ του Τρότσκι (στα αριστερά) και του Μπουχάριν (στα δεξιά).
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Στάλιν εγκατέλειψε την παραδοσιακή μπολσεβικική έμφαση στη διεθνή επανάσταση υπέρ μιας πολιτικής της οικοδόμησης "του σοσιαλισμού σε μια χώρα", σε αντίθεση με τη θεωρία του Τρότσκι της διαρκούς επανάστασης.
Το 1925 ήταν σε θέση να εκδιώξει τον Τρότσκι από την κυβέρνηση. Μερικοί από τους υποστηρικτές του Τρότσκι τον παρότρυναν να οργανώσουν ένα στρατιωτικό πραξικόπημα. Ως Κομισάριος του πολέμου είχε τη δύναμη να το πραγματοποιήσει. Παρά ταύτα απέρριψε την ιδέα και παραιτήθηκε από τη θέση του.
Με την πτώση του Τρότσκι, ο Στάλιν αισθάνθηκε αρκετά ισχυρός ώστε να σταματήσει να συνδιοικεί το κόμμα. Όταν πείστηκε ότι οι Κάμενεφ και Ζινόβιεφ ήταν απρόθυμοι να ενώσουν τις δυνάμεις τους με τον Τρότσκι ενάντίον του, άρχισε να υποστηρίζει ανοιχτά τις οικονομικές πολιτικές των δεξιών μελών του Πολιτμπιουρό (Πολιτίτσεσκοιε μπιουρό - το πολιτικό γραφείο) όπως οι Μπουχάριν, Τόμσκι και Ρίκοφ. Το καλοκαίρι του 1926 οι Καμένεφ και Ζηνόβιεφ αποφάσιν να ενώσουν τις δυνάμεις τους με τον Τρότσκι. Ο Στάλιν συμπορεύτηκε με τον Μπουχάριν. Μαζί, πάλεψαν τη νέα αντιπολίτευση των Τρότσκι, Κάμενεφ και Ζινόβιεφ.
Μέχρι το 1928 (το πρώτο έτος των πενταετών πλάνων) ο Στάλιν ήταν ανώτατος μεταξύ της ηγεσίας, και το επόμενο έτος ο Τρότσκι εξορίστηκε από τη χώρα. Έχοντας παροπλίσει τη δεξιά αντίδραση του Μπουχάριν, ο οποίος τώρα υποστήριζε την κολεκτιβοποίηση και την εκβιομηχάνιση, ο Στάλιν, μπορεί να ειπωθεί, ότι είχε υπό το έλεγχό του το Κόμμα και τη χώρα. Εντούτοις η δημοτικότητα άλλων ηγετών όπως Σεργκέι Κίροφ και η αποκαλούμενη "Υπόθεση Ριούτιν" επρόκειτο να καταδείξουν πως δεν κατέκτησε την απόλυτη εξουσία μέχρι τις μεγάλες εκκαθαρίσεις του 1936 – 1938.
[Επεξεργασία] Η πολιτική της κολεκτιβοποίησης
Ο Στάλιν εισήγαγε την αναγκαστική αγροτική κολεκτιβοποίηση. Η αρχή της κολεκτιβοποίησης ήταν ότι θα αντικαθιστούσε τα μικρής κλίμακας μη μηχανοποιημένα και ελάχιστα παραγωγικά αγροκτήματα με μεγάλης κλίμακας μηχανοποιημένα αγροκτήματα που θα παρήγαγαν προϊόντα πιο αποδοτικά.
Η κολεκτιβοποίηση σήμανε την καταστροφή του τρόπου ζωής που εισήχθη μετά από την κατάργηση της δουλοπαροικίας στα 1861 και απαλλοτρίωση του ελέγχου του εδάφους και των προϊόντων του. Σήμανε επίσης μια δραστική πτώση στο βιοτικό επίπεδο για πολλούς αγρότες, και αντιμετώπισε τη διαδεδομένη και συχνά βίαια αντίσταση μεταξύ των αγροτών και την πραγματική πτώση της παραγωγικότητας της γεωργίας.
Ο Στάλιν κατηγόρησε για αυτήν την πτώση στην παραγωγή τροφίμων τους Κουλάκους – πλούσιους αγρότες, που θεώρησε ότι ήταν καπιταλιστικά παράσιτα που οργάνωναν την αντίσταση στην κολεκτιβοποίηση. Εκείνοι που αντιστάθηκαν οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα αναγκαστικής εργασίας τα Γκουλάγκ (Γκλάβνοϊε ουπραβλένιϊε λαγκερέι - η κύρια διεύθυνση των κατασκήνωσων) ή σε απομακρυσμένες περιοχές της χώρας. Στην πραγματικότητα εντούτοις, ο όρος "κουλάκος" ήταν ένας ευρύς όρος για να περιγράψει καθέναν που αντιτάχθηκε στην κολεκτιβοποίηση, και περιέλαβε πολλούς αγρότες που ήταν κάθε άλλο παρά πλούσιοι.
Η πρόοδος σε δύο φάσεις της κολεκτιβοποίησης, που διακόπτεται για ένα έτος από διάσημο άρθρο του Στάλιν "ζαλισμένοι από την επιτυχία" (Πράβντα, 30 Μαρτίου 1930), είναι ένα πρωταρχικό παράδειγμα της δυνατότητάς του για τακτικές υποχωρήσεις.
Πολλοί ιστορικοί συμφωνούν ότι η αναστάτωση που προκλήθηκε από την αναγκαστική κολεκτιβοποίηση ήταν κατά ένα μεγάλο μέρος αρμόδια για το μεγάλο λιμό που προκάλεσε περί τους 5 εκατομμύριο θανάτους την περίοδο 1932 - 1933, ιδιαίτερα στην Ουκρανία και στην περιοχή νότια του Βόλγα.
[Επεξεργασία] Η Μεγάλη Τρομοκρατία
Ο Στάλιν παγίωσε την απόλυτη εξουσία του τη δεκαετία του '30 με τη Μεγάλη εκκαθάριση ενάντια στους πιθανούς πολιτικούς και ιδεολογικούς αντιπάλους του, που κατέληξε στην εξολόθρευση της πλειοψηφίας της αρχικής Μπολσεβικικής Κεντρικής Επιτροπής, και των μισών από τους, κατά ένα μεγάλο μέρος εύκαμπτους, εκπροσώπους του 17ου συνεδρίου του κόμματος του Ιανουαρίου του 1934. Ως πρόφαση για την εκκαθάριση εμφανίστηκε η δολοφονία, στο Λένινγκραντ την 1η Δεκεμβρίου, του κορυφαίου στελέγχους και πιθανού ανταγωνιστή του, Σεργκέι Κύροφ.
Χρησιμοποιήθηκαν μέθοδοι που κυμαίνονταν από τη φυλάκιση σε στρατόπεδα εργασίας έως την εκτέλεση μετά από δίκες παρωδία ή και δολοφονίες.
Αυτές οι παρωδίες δικών έμειναν γνωστές ως "Δίκες της Μόσχας". Υπήρξαν τέσσερις βασικές δίκες κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου: η Δίκη των δεκαέξι (Αύγουστος 1936), η Δίκη των δεκαεπτά (Ιανουάριος 1937), η Δίκη των στρατηγών του Κόκκινου στρατού, συμπεριλαμβανομένων στρατηγών όπως το στρατάρχης Μιχαήλ Τουχατσέφσκι (Ιούνιος 1937) και τελικά η Δίκη των εικοσιένα (κατά την οποία καταδικάστηκε ο Μπουχάριν) το Μάρτιο του 1938.
Η δολοφονία του Τρότσκι τον Αύγουστο του 1940 στο Μεξικό, όπου ζούσε εξόριστος από το 1936, εξάλειψε τον τελευταίο των αντιπάλων του Στάλιν μεταξύ της προηγούμενης ηγεσίας του κόμματος. Μόνο δύο μέλη του παλαιομπολσεβικικού "λενινιστικού" Politburo απέμειναν – o ίδιος ο Στάλιν και ο υπουργός Εξωτερικών Βιατσεσλάβ Μιχαήλοβιτς Μόλοτοφ.
Αυτό που άρχισε ως εκκαθάριση του κόμματος επεκτάθηκε ώστε τελικά να μην αφήσει κανένα τμήμα της κοινωνίας άθικτο. Το άρθρο 58 του ποινικού κώδικα, που εντόπιζε απαγορευμένες "αντισοβιετικές δραστηριότητες", εφαρμόστηκε με τον ευρύτερο δυνατό τρόπο.
[Επεξεργασία] Το Γερμανορωσικό Σύμφωνο φιλίας
Καθ' όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930, οι Ναζί και οι Σοβιετικοί παρουσίαζαν μία συγκρουσιακή πορεία, δεδομένου ότι ο Χίτλερ κατήγγειλε τη "μπολσεβικική απειλή" και τα δύο έθνη διεξήγαγαν έναν πόλεμο επιρροής στην Ισπανία, υποστηρίζοντας κάθε μια διαφορετική πλευρά στον εμφύλιο πόλεμο της χώρας. Για κάποιο διάστημα ο Στάλιν πίστευε σε μια συμμαχία με τη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία, προκειμένου να προληφθεί η αυξανόμενη ναζιστική απειλή. Πράγματι, ο Κομισάριος για τις εξωτερικές υποθέσεις Μαξίμ Λιτβίνοφ πρότεινε δημόσια μια τέτοια συμμαχία το 1935. Εκείνη η προσφορά παρέμεινε στον τραπέζι έως το 1938, όταν ο Χίτλερ είχε κατακτήσει την Τσεχοσλοβακία και την Αυστρία, και αναμενόταν να επιτεθεί στην Πολωνία.
Ο Βρετανός πρωθυπουργός Νέβιλ Τσάμπερλεν, δεν ήταν ενθουσιώδης για τη διαμόρφωση μιας συμμαχίας με τη Σοβιετική Ένωση. Έγραψε σε ένα φίλο: "Πρέπει να ομολογήσω την πιο βαθιά δυσπιστία σχετικά με τη Ρωσία. Δεν έχω καμία πίστη στη δυνατότητά της να διατηρήσει μια αποτελεσματική επίθεση, ακόμα κι αν το επιθυμούσε. Και δυσπιστώ για τα κίνητρά της, που μου φαίνονται να έχουν ελάχιστη σχέση με τις δικές μας ιδέες περί ελευθερίας."
Ο Ουίνστων Τσώρτσιλ, ένας ειλικρινής κριτικός της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής, συμφώνησε με το Στάλιν: "Δεν υπάρχει κανένας τρόπος να διατηρηθεί ένα ανατολικό μέτωπο ενάντια στη ναζιστική επιθετικότητα χωρίς την ενεργό ενίσχυση της Ρωσίας. Τα ρωσικά συμφέροντα νοιάζονται ιδιαίτερα για την παρεμπόδιση των σχεδίων του κυρίου Χίτλερ στην Ανατολική Ευρώπη. Πρέπει ακόμα να είναι δυνατό να παραταχθούν όλα τα κράτη και οι λαοί από τη Βαλτική ως τη Μαύρη Θάλασσα σε ένα στέρεο μέτωπο απέναντι σε μια νέα απόπειρα εισβολής. Ένα τέτοιο μέτωπο, εάν εδράζεται στην καλή καρδιά, και στις αποφασιστικές και αποδοτικές στρατιωτικές ρυθμίσεις, που συνδυάζονται με την ισχύ των δυτικών δυνάμεων, μπορεί ακόμα να αντιμετωπίσει τους Χίτλερ, Γκέριγκ, Χίμλερ, Ρίμπεντροπ, Γκέμπελς και Σία. με δυνάμεις που οι Γερμανοί θα ήταν απρόθυμοι να προκαλέσουν."
Η ερμηνεία του Στάλιν για την απόρριψη από τη Μεγάλη Βρετανία του σχεδίου του για μια αντιφασιστική συμμαχία, ήταν ότι περιλήφθηκαν σε μια σκευωρία με τη Γερμανία ενάντια στη Σοβιετική Ένωση. Αυτή η πεποίθηση ενισχύθηκε όταν συναντήθηκε ο Νέβιλ Τσάμπερλεν με τον Αδόλφο Χίτλερ στο Μόναχο το Σεπτέμβριο του 1938 και ενέδωσε στις απαιτήσεις του για την περιοχή της Σουδητίας στην Τσεχοσλοβακία. Ο Στάλιν τώρα θεώρησε ότι ο κύριος στόχος της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής ήταν να ενθαρρυνθεί η Γερμανία για να κατευθυνθεί στην ανατολή παρά στη δύση.
Ο Στάλιν συνειδητοποίησε ότι ο πόλεμος με τη Γερμανία ήταν αναπόφευκτος. Εντούτοις, για να έχει οποιαδήποτε πιθανότητα νίκης χρειαζόταν χρόνο για να ενισχύσει τις ένοπλες δυνάμεις του. Ο μόνος τρόπος που θα μπορούσε να λάβει χρόνο ήταν να διαπραγματευτεί με το Χίτλερ. Ο Στάλιν ήταν πεπεισμένος ότι ο καγκελάριος δεν θα ήταν τόσο ανόητος να διεξαγάγει έναν πόλεμο σε δύο μέτωπα. Αν και ο Στάλιν επιθυμούσε ακόμα να ελέγξει τον Χίτλερ, η συμμαχία με τη Γαλλία και την Αγγλία για την υπεράσπιση των Πολωνών θα σήμαινε πόλεμο, τον οποίο ο σοβιετικός ηγέτης ήθελε να αποφύγει οπωσδήποτε.
Επιπλέον, ήταν δυσμενώς κατειλημένος με την τακτική των δυτικών δυνάμεων, των οποίων η πολιτική του κατευνασμού είχε κάνει ελάχιστα για να σταματήσει το Χίτλερ. Αντικατέστησε το Λιτβίνοφ με τον Β.Μ. Μόλοτοφ, ο οποίος προχώρησε στη σύναψη ενός συμφώνου φιλίας με το Γερμανό υπουργό Εξωτερικών, Γιοαχίμ φον Ρίμπεντροπ, όπου η Ρωσία και η Γερμανία συμφώνησαν να μην επιτεθούν η μία στη άλλη. Αυτή η διπλωματική πράξη, που υπογράφτηκε τον Αύγουστο του 1939, συγκλόνισε και φόβισε τη δύση - αλλά δεν θα έπρεπε να είχε αποτελέσει έκπληξη στους εξοικειωμένους με την πολιτική δεξιοτεχνία του Στάλιν. Έναν μήνα αργότερα, η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία ξεκινώντας το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Από μία άποψη, το γερμανορωσικό σύμφωνο ήταν μια λαμπρή κίνηση από μέρους του Στάλιν, δεδομένου ότι του έδωσε μια ευκαιρία να βελτιώσει δραστικά τη στρατηγική θέση της χώρας του κατά μήκος των δυτικών συνόρων της, χωρίς ανάμιξη σε μια μεγαλύτερη σύγκρουση. Ενώ οι δυνάμεις του Χίτλερ ισοπέδωναν την Πολωνία, σοβιετικά στρατεύματα πήραν στην κατοχή τους το ανατολικό μέρος της χώρας, την οποία η Γερμανία και η Ε.Σ.Σ.Δ. συμφώνησαν να μοιράσουν. Κατόπιν, τον Οκτώβριο του 1939, η ΕΣΣΔ ανάγκασε τα κράτη της Βαλτικής - Λιθουανία, Λετονία και Εσθονία, ανεξάρτητα από την Επανάσταση του 1917 - να επιτρέψουν στις σοβιετικές δυνάμεις να εγκατασταθούν στα σύνορά τους. Αυτό προετοίμασε το έδαφος για την ολοκληρωτική προσάρτηση αυτών των κρατών στην ΕΣΣΔ το επόμενο έτος. Οι Σοβιετικοί εφάρμοσαν παρόμοια πίεση στη Φινλανδία, η οποία ήταν ένα μεγάλο δουκάτο σύμφωνα με τον τσαρικό νόμο, αλλά οι Φινλανδοί αντιστάθηκαν. Έτσι το Νοέμβριο του 1939 ο Στάλιν διέταξε εισβολή. Ανέμενε έναν γρήγορο, εύκολο πόλεμο, αλλά λόγω των άσχημων καιρικών συνθηκών ο Κόκκινος Στρατός υπέστη μια σειρά οπισθοδρομήσεων. Μέχρι που την άνοιξη του επόμενου έτους οι Φινλανδοί υπέγραψαν συνθηκολόγηση.
Έως εκείνη τη στιγμή τα στρατεύματα του Χίτλερ είχαν εισβάλει στη Γαλλία, διεξάγοντας σπουδαίες νίκες και έθεσαν τους Γάλλους εκτός πολέμου μετά από μερικούς μήνες μαχών. Αν και οι Βρετανοί παρέμεναν ακόμα ελεύθεροι στο περιφραγμένο από τη θάλασσα νησί τους, η ναζιστική Γερμανία στεκόταν ως αναμφισβήτητος κύριος της ηπειρωτικής Ευρώπης. Αυτό άφησε ελεύθερο το Χίτλερ να επιτεθεί στην Ε.Σ.Σ.Δ. χωρίς φόβο επίθεσης από τη δύση. Αλλά ενώ το επόμενο έτος ο ηγέτης των Ναζί ήταν έτοιμος να προωθήσει την "Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα" ενάντια στη Ρωσία, ο Στάλιν έπραξε ελάχιστα προκειμένου να προετοιμάσει τη χώρα για εισβολή.
Πράγματι, από την αρχή ισχύος του γερμανορωσικού σύμφωνου, ο σοβιετικός ηγέτης συμπεριφέρθηκε περίεργα. Παρεξέκλινε των αρχών του για να βοηθήσει το νέο σύμμαχό του, αφαίρεσε από την προπαγάνδα του όλη την αντιφασιστική ρητορική, εφοδίαζε τους Γερμανούς με πρώτες ύλες και ακόμη προχώρησε τόσο πολύ ώστε να επιστρέψει τους γερμανούς κομμουνιστές που είχαν επιδιώξει άσυλο στη Σοβιετική Ένωση με αποτέλεσμα να οδηγηθούν κατ' ευθείαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αν και όλη τη άνοιξη του 1941, οι υφιστάμενοί του ανέφεραν ότι τα γερμανικά στρατεύματα συγκεντρώνονταν στα πολωνικά σύνορα, ο Στάλιν φαίνεται να ήταν πεπεισμένος ότι αυτές οι κινήσεις δεν προεικόνιζαν πόλεμο.
[Επεξεργασία] Ο Μεγάλος Πατριωτικός πόλεμος
"Τι κάναμε για να μας αξίζει αυτό;" ρωτούσε στις 21 Ιουνίου του 1941 ο Μόλοτοφ, όταν τα γερμανικά στρατεύματα πέρνούσαν τα σύνορα της Ε.Σ.Σ.Δ. και ξεχύνονταν στη σοβιετική ενδοχώρα. Ο Στάλιν ήταν εξίσου αλλόφρων. Όταν έγινε σαφές ότι τα στρατεύματά του υποχωρούσαν ατάκτως και ότι όποια αντεπίθεση θα απετύγχανε, βυθίστηκε σε μια κατάσταση κλονισμού που φάνηκε να τον παραλύει για περισσότερο από μία εβδομάδα, ενώ οι εισβολείς κινούνταν όλο και βαθύτερα στη Σοβιετική Ένωση. Στις 3 Ιουλίου ο Στάλιν προέβη σε εθνικό ραδιοφωνικό διάγγελμα, στο οποίο απαιτούσε εθνική ενότητα παρά την κρίση. Τον επόμενο μήνα, ανέλαβε επίσημα την ανώτατη διοίκηση του Κόκκινου Στρατού, θέση που κράτησε μέχρι το τέλος του πολέμου.
Οι σοβιετικές δυνάμεις δεν είχαν επιστρατευτεί τον Ιούνιο του 1941, ο εξοπλισμός τους ήταν ξεπερασμένος και η ηγεσία τους, μετά από τις εκκαθαρίσεις, ήταν εντελώς άπειρη. Μέχρι το φθινόπωρο του 1941, είχαν υποχωρήσει κατά μήκος του απέραντου μετώπου των 2000 μιλίων. Η Ουκρανία ήταν στα χέρια των Γερμανών, όπως η Κριμαία και τα κράτη της Βαλτικής. Τα γερμανικά στρατεύματα πολιορκούσαν το Λένινγκραντ και τη Σεβαστούπολη. Η Μόσχα απειλήθηκε και σώθηκε μόνο από την αρχή του χειμώνα, όταν η αντεπίθεση σοβιετικών σταμάτησε τη γερμανική πρόοδο. Σε αυτούς τους μήνες, ο Στάλιν άρχισε να πανικοβάλλεται, ενεργώντας μέσω του Λαυρέντη Μπερία, ήρθε σε επαφή με τους Ναζί και προσέφερε απέραντες εδαφικές παραχωρήσεις σε αντάλλαγμα για την ειρήνη. Η προσφορά του, εντούτοις, απορρίφθηκε και ο πόλεμος συνεχίστηκε.
Η πολεμική στρατηγική του Στάλιν ήταν αρκετά απλή. Θεωρούσε ότι ήταν ζωτικής σημασίας να επιτείθενται στον εχθρό όσο το δυνατόν συχνότερα. Ήταν ιδιαίτερα ενθουσιώδης ως προς το να χρησιμοποιεί νέα, φρέσκα στρατεύματα για αυτές τις επιθέσεις. Ο Στάλιν υποστήριζε ότι οι χώρες της δυτικής Ευρώπης είχαν ηττηθεί από το δικό τους φόβο για τη γερμανική ανωτερότητα. Ο κύριος στόχος του με τη χρησιμοποίηση νέων στρατευμάτων ήταν κατ' αυτό τον τρόπο να τους πείσει ότι οι γερμανικές δυνάμεις δεν ήταν αήττητες. Με το να απωθήσει το γερμανικό στρατό από τη Μόσχα, ο Στάλιν απέδειξε στα σοβιετικά στρατεύματα ότι οι Ναζί μπορούσαν να αντιμετωπιστούν. Παρείχε επίσης ένα σημαντικό παράδειγμα σε όλα τα στρατεύματα που πάλευαν σε όλο τον κόσμο τη γερμανική πολεμική μηχανή.
Ο γερμανικός στρατός παρεμποδίστηκε σοβαρά από το ρωσικό χειμώνα του 1941 - 1942 και μόλις έφθασε η άνοιξη άρχισαν να προωθούνται για άλλη μια φορά. Οι γερμανικές δυνάμεις ήταν ιδιαίτερα επιτυχείς στο νότο και ήταν σε θέση να περικυκλώσουν το Στάλινγκραντ.
Ο Στάλιν τρόμαξε όταν διάβασε στις εκθέσεις ότι ο Κόκκινος Στρατός στην Ουκρανία υπεχώρησε με τόση βιασύνη ώστε άφησε πίσω τα όπλα και τα εφόδιά του. Όχι μόνο οι στρατιώτες εκτελέστηκαν για λιποταξία αλλά ο Στάλιν έδωσε άδεια για τη δημοσίευση στις εφημερίδες άκρως κριτικών άρθρων. Ο στρατός, που εγκωμιάζονταν κατά τη διάρκεια των αρχικών σταδίων του πολέμου, κατηγορήθηκε τώρα για προδοσία των σοβιετικών πολιτών. Ήταν μια εξαιρετικά επικίνδυνη κίνηση από μέρους του Στάλιν, αλλά είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Το καλοκαίρι του 1942 χαρακτηρίστηκε ως το πλέον κρίσιμο για τους πολιορκούμενους Σοβιετικούς και τους νέους συμμάχους τους, τους Βρετανούς και τους Αμερικανούς, οι οποίοι είχαν εισέλθει στον πόλεμο μετά την ιαπωνική επίθεση στο Pearl Harbor το Δεκέμβριο του 1941. Ενώ οι Γερμανοί και οι Ιάπωνες προωθούνταν στη βόρεια Αφρική και τον Ειρηνικό, ο Χίτλερ εξαπέλυσε μια νέα επίθεση στον Καύκασο, με επιδίωξη να καταληφθούν οι πετρελαιοπηγές γύρω από το Μπακού. Τα στρατεύματα του Στάλιν απωθήθηκαν πάλι και οδηγήθηκαν στην πόλη Τσαρίτσιν, που μετονομάστηκε σε Στάλινγκραντ, όπου είχε διοικήσει τον Κόκκινο στρατό κατά τη διάρκεια του εμφύλιου. Αλλά εκεί άλλαξε η ροή του πολέμου. Σε μια ιδιαίτερης σημασίας μάχη, που διήρκεσε από τον Αύγουστο του 1942 μέχρι το Φεβρουάριο του 1943, οι Γερμανοί υπέστησαν μια φοβερή ήττα. Οι Σοβιετικοί παγίδεψαν τα γερμανικά στρατεύματα στα ερείπια του Στάλινγκραντ και τα εκμηδένισαν. Οι γερμανικές απώλειες στο Στάλινγκραντ ήταν 1,5 εκατομμύριο στρατιώτες, 3.500 τάνκς και 3.000 αεροσκάφη. Η μάχη χαρακτηρίστηκε ως η πλέον κρίσιμη καμπή του πολέμου. Από αυτήν την ημερομηνία και έπειτα η Γερμανία άρχισε να υποχωρεί. Μόνο όταν ο Κόκκινος Στρατός επανέκτησε το έδαφος που ελέγχονταν προηγουμένως από τους Ναζί η σοβιετική κυβέρνηση έδωσε πλήρη στοιχεία για τα πολεμικά εγκλήματα που διαπράχθηκαν. Οι σοβιετικοί στρατιώτες, που είχαν συλληφθεί, μέσω της λιμοκτονίας οδηγούνταν σκόπιμα στο θάνατο. Από τους 5.170.000 στρατιώτες που συνελήφθησαν από τους Γερμανούς, μόνο 1.053.000 επέζησαν.
Ο Στάλιν είχε βρει έναν μεγάλο στρατηγό στο πρόσωπο του Γκεόργκι Ζούκοφ , και τώρα που η στρατιωτική δύναμη των Ηνωμένων Πολιτειών συμμετείχε στον πόλεμο, η Γερμανία και η Ιαπωνία αναγκάζονταν βαθμιαία να υποχωρήσουν. Ο Κόκκινος Στρατός ανάγκασε τα ναζιστικά στρατεύματα να υποχωρήσουν από τη Ρωσία, και έπειτα εισέβαλε στη Γερμανία, ενώ οι σύμμαχοι εισέβαλαν στη Γαλλία το 1944 και κατευθύνονταν ανατολικά. Ο Χίτλερ βλέποντας την αυτοκρατορία του να καταρρέει αυτοκτόνησε στις 31 Απριλίου 1945. Τέσσερις μήνες αργότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες πυροδότησαν δύο ατομικές βόμβες στην Ιαπωνία, που οδήγησαν στην ιαπωνική παράδοση και το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου.
Η Σοβιετική Ένωση έφερε τις μεγαλύτερες στρατιωτικές και ανθρώπινες απώλειες στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Περίπου 7 εκατομμύρια στρατιώτες και 20 εκατομμύρια πολίτες πέθαναν. Οι Ναζί θεωρούσαν τους Σλάβους "υπανθρώπους" και πολλοί πιστεύουν ότι οι δολοφονίες Σλάβων από τους Ναζί ήταν οργανωμένη εθνική γενοκτονία. Αυτή η έννοια της σλαβικής κατωτερότητας ήταν επίσης ο λόγος για τον οποίο ο Χίτλερ δεν δέχτηκε στο στρατό του τους πολλούς Ρώσους που θέλησαν να παλεψουν το σταλινικό καθεστώς έως το 1944, όταν και χάθηκε ο πόλεμος για τη Γερμανία. Στη Σοβιετική Ένωση, ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος άφησε ένα τεράστιο έλλειμμα ανθρώπινου δυναμικού της εν καιρώ πολέμου παραγωγικής γενιάς. Σήμερα ο πόλεμος παραμένει πολύ ζωντανός στη μνήμη στη Ρωσία, τη Λευκορωσία, και άλλα μέρη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ως ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος, και 9η Μαΐου, η Ημέρα Νίκης, είναι μια από τις μεγαλύτερες εθνικές εορτές της Ρωσίας.
[Επεξεργασία] Ο Ψυχρός Πόλεμος και τα τελευταία έτη του Στάλιν
Σε όλες τις συνομιλίες του με τους δύο δυτικούς ηγέτες, τον Πρόεδρο των Η.Π.Α. Φραγκλίνο Ρούσβελτ και το Βρετανό πρωθυπουργό Ουίνστων Τσώρτσιλ, ο Στάλιν πίεζε για στρατιωτική και οικονομική βοήθεια προς τη Σοβιετική Ένωση ενώ απαιτούσε να αναγνωρίσουν τη σοβιετική κυριαρχία στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη. Στη Διάσκεψη της Τεχεράνης το 1943, και πάλι στη Διάσκεψη της Γιάλτας το Φεβρουάριο του 1945, τους πίεσε να επιτρέψουν την ύπαρξη ενός "σοβιετικού μπλόκ" εκτεινόμενου από τα κράτη της Βαλτικής σε ολόκληρη την Πολωνία και τη Γερμανία, και έπειτα νότια έως τη Γιουγκοσλαβία.
Με τη λήξη του Δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου οι άνθρωποι, που είχαν αντέξει τόσες πολλές κακουχίες κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, τώρα ήλπιζαν ότι οι ζωές τους θα βελτιώνονταν. Στο μυαλό του Στάλιν, φυσικά, μια τέτοια σκέψη παρουσίαζε έναν κίνδυνο: εάν οι άνθρωποι άρχιζαν να λαχταρούν κάτι καλύτερο, ίσως να επαναστατούσαν. Κατά συνέπεια άρχισε τώρα μια προσπάθεια διατήρησης του ελέγχου. Το περιβάλλον του αναδιαρθρώθηκε. Ο Λαυρέντη Μπέρια παρέμεινε στην εξουσία ως επικεφαλής της μυστικής αστυνομίας, αλλά ο Μόλοτοφ άρχισε να εξασθενεί σε δύναμη και ο Μαλενκόφ, που είχε απολαύσει την εμπιστοσύνη του Στάλιν από την αρχή του πολέμου, αντικαταστάθηκε από Αντρέι Χανόι, ο οποίος οδήγησε μια ανανεωμένη ιδεολογική επίθεση. Οι στρατιώτες που είχαν δει πάρα πολύ την ακμάζουσα δύση τέθηκαν υπό περιορισμό στα στρατόπεδα για να τους αποτρέψουν από "τη μόλυνση" του πληθυσμού με ανατρεπτικές ιδέες. Υπήρξε μια νέα εκκαθάριση του στρατού, στον οποίο ακόμη και ο μεγάλος Ζούκοφ ανέλαβε μία ελάσσονα επαρχιακή διοίκηση και μια νέα πολιτιστική επίθεση προωθήθηκε ενάντια στις εφημερίδες και την υπόλοιπη λογοτεχνία που θεωρήθηκε απειλητική για το καθεστώς.
Φιλοσοβιετικές κυβερνήσεις εγκαθιδρύθηκαν στη Ρουμανία, τη Βουλγαρία, την Τσεχοσλοβακία και κομμουνιστικά καθεστώτα επεκράτησαν στη Γιουγκοσλαβία και την Αλβανία. Η Φινλανδία διατήρησε την επίσημη ανεξαρτησία της, αλλά ήταν πολιτικά απομονωμένη και οικονομικά εξαρτώμενη από τη Σοβιετική Ένωση. Η Ελλάδα, η Ιταλία και η Γαλλία είχαν ισχυρά (αν και στην περίπτωση της Ελλάδας μετά το 1948 παράνομο) κομμουνιστικά κόμματα, τα οποία είχαν μέχρι ενός ορίου εξάρτηση ή φιλικές επαφές με τη Μόσχα. Ο Στάλιν ήλπισε ότι η απόσυρση των Αμερικανών από την Ευρώπη θα οδηγούσε στη σοβιετική ηγεμονία σε ολόκληρη την ήπειρο. Το ίδρυμα Trizonia και η αμερικανική βοήθεια προς την αντικομουνιστική πλευρά στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο άλλαξε την κατάσταση. Η Ανατολική Γερμανία πιστοποιήθηκε σαν χωριστή χώρα το 1949, κυβερνόμενη από τους Γερμανούς κομμουνιστές. Επιπλέον, ο Στάλιν έλαβε την απόφαση να μεταπηδήσει στον άμεσο έλεγχο των δορυφόρων του στην κεντρική Ευρώπη: όλες οι χώρες επρόκειτο να κυβερνηθούν από τα τοπικά κομμουνιστικά κόμματα που προσπάθησαν να εφαρμόσουν το σοβιετικό πρότυπο τοπικά.
Ο Στάλιν είδε τη σοβιετική σταθεροποίηση της δύναμης στην περιοχή ως απαραίτητο βήμα προκειμένου να προστατεύσει την ΕΣΣΔ με το να την περιβάλει με χώρες με φιλικές κυβερνήσεις, για να ενεργήσουν ως ενδιάμεση δομική ενότητα ενάντια σε πιθανούς εισβολείς.
Αυτή η δράση ανέτρεψε τις ελπίδες των δυτικών ότι η Ανατολική Ευρώπη θα ήταν φιλική προς τη δύση και θα διαμόρφωνε ένα τείχος απομόνωσης ενάντια στον κομμουνισμό. Επιβεβαίωσε τους φόβους πολλών στη δύση ότι η Σοβιετική Ένωση σκόπευε ακόμα να διαδώσει τον κομμουνισμό σε όλο τον κόσμο. Οι σχέσεις μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και του πρώην συμμάχων της του Β’ Παγκοσμίου πολέμου ψυχράνθηκαν σύντομα, και έδωσαν τόπο σε μια παρατεταμένη περίοδο έντασης και δυσπιστίας μεταξύ της ανατολής και της δύσης γνωστής ως Ψυχρός Πόλεμος. Στη χώρα του ο Στάλιν παρουσιάστηκε ως μεγάλος εν καιρώ πολέμου ηγέτης που είχε οδηγήσει την Ε.Σ.Σ.Δ. στη νίκη ενάντια στους Ναζί. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του '40, ο ρωσικός εθνικισμός συνέχισε να αυξάνεται. Παραδείγματος χάριν, μερικές εφευρέσεις και επιστημονικές ανακαλύψεις αποδόθηκαν σε Ρώσους ερευνητές. Τα παραδείγματα περιλαμβάνουν τη μηχανή λεβήτων, που αποδόθηκε στους πατέρα και γιο Τσερεπάνοφ (1833-34), ο ηλεκτρικός λαμπτήρας στους Ιάμπλοτσκοφ (1875) και Λοντίγκιν (1874), το ραδιόφωνο στον Ποπόφ (1895), το αεροπλάνο στο Μοζάισκι (1882) κ.λπ.
Οι εσωτερικές κατασταλτικές πολιτικές του Στάλιν συνεχίστηκαν και εντάθηκαν (συμπεριλαμβάνοντας και τα προσφάτως προσαρτημένα εδάφη), αλλά δεν έφθασαν ποτέ στις ακρότητες της δεκαετίας του '30 Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, οι αντισημιτικές εκστρατείες του 1948 - 1953 ήταν μόνο οι πρόδρομοι μιας μεγαλύτερης επερχόμενης καταστολής, αλλά εάν τέτοια σχέδια πράγματι υπήρξαν, ο Στάλιν πέθανε προτού μπορέσει να τα εφαρμόσει.
Μέσω μιας σειράς ανακοινώσεων, οι σοβιετικοί πολίτες ήταν ενήμεροι ότι ο Στάλιν ήταν σοβαρά άρρωστος. Στις τέσσερις το πρωί της 6ης Μαρτίου 1953, αναγγέλθηκε από τον κρατικό ραδιοσταθμό ότι: "Η καρδιά του συντρόφου ηγέτη και συνεχιστή της μεγαλοφυΐας του σκοπού του Λένιν, του σοφού ηγέτη και δασκάλου του Κομμουνιστικού Κόμματος και της Σοβιετικής Ένωσης, έπαψε να χτυπά."
Ο Ιωσήφ Βησσαριώνοβιτς Τζουγκασβίλι, ο επονομαζόμενος Στάλιν, 73 ετών, είχε υποστεί εγκεφαλική αιμορραγία και είχε πεθάνει στις 9:50 μ.μ. στις 5 Μαρτίου 1953.
Το σώμα του πλύθηκε από μια νοσοκόμα και μεταφέρθηκε έπειτα μέσα σε ένα άσπρο αυτοκίνητο στο νεκροτομείο του Κρεμλίνου. Εκεί έγινε η αυτοψία. Αφού ολοκληρώθηκε η αυτοψία, το σώμα του δόθηκε στους ταριχευτές ώστε να το προετοιμάσουν για το τριήμερο λαϊκό προσκύνημα.
[Επεξεργασία] Η Αποσταλινοποίηση
Τρία έτη μετά το θάνατό του,ο Νικήτα Χρουστσιόφ, νέος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, έκανε μια ομιλία στο εικοστό συνέδριο του Κόμματος, όπου επιτέθηκε στις πολιτικές του Στάλιν. Ο Χρουστσιόφ αποκάλυψε πώς ο Στάλιν ήταν υπέυθυνος για την εκτέλεση χιλιάδων πιστών κομμουνιστών κατά τη διάρκεια των εκκαθαρίσεων.
Στους μήνες που ακολούθησαν την ομιλία Χρουστσόφ, χιλιάδες πολιτών που φυλακίστηκαν από το Στάλιν απελευθερώθηκαν. Σε εκείνους που βρέθηκαν στα στρατόπεδα εργασίας δόθηκε η άδεια να δημοσιεύσουν την εμπειρία τους. Ο πιο ξεχωριστός από αυτούς ήταν ο συγγραφέας Αλέξανδρος Σολζενίτσιν, του οποίου το μυθιστόρημα, "Μια ημέρα από τη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς", έγινε παγκόσμιο best-seller.
Μετά από τις αποκαλύψεις του Χρουστσιόφ, έγιναν προσπάθειες να σβήσουν την εικόνα του Στάλιν από τη Σοβιετική Ένωση. Τα αγάλματα και τα πορτρέτα του αφαιρέθηκαν από δημόσιους χώρους. Οι πόλεις, οι οδοί και τα πάρκα που είχαν το όνομά του μετονομάστηκαν. Το Στάλινγκραντ που ήταν συνδεμένο με τη στρατιωτική ηγεσία του κατά τη διάρκεια του εμφύλιου και του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, μετονομάστηκε σε Βόλγογκραντ. Ακόμη και η τέφρα του αφαιρέθηκε από το τοίχος του Κρεμλίνου και τοποθετήθηκε αλλού.
Αν και οι επιφανειακές πτυχές του σταλινισμού αφαιρέθηκαν, το σύστημα που δημιούργησε παρέμεινε. Ο Στάλιν είχε αναπτύξει έναν κρατικό μηχανισμό που προστάτευσε τους εξουσιαστές της ΕΣΣΔ. Ήταν ένα σύστημα που οι σοβιετικοί ηγέτες επρόκειτο να το ακολουθήσουν για τα επόμενα τριάντα έτη, ήταν πρόθυμοι να το υιοθετήσουν προκειμένου να αποτραπεί οποιαδήποτε αμφισβήτηση των πολιτικών τους. Συγγραφείς όπως ο Αλέξανδρος Σολζενίτσιν και ο Γιεβγκένι Γιεβτουσένκο ήταν ελεύθεροι να επικρίνουν το Στάλιν αλλά όχι εκείνους την περίοδο της εξουσίας τους. Οι υπερβολές του σταλινισμού είχαν εκλείψει αλλά η δομή του ολοκληρωτικού κράτους παρέμεινε μέχρι την εμφάνιση του Μιχαήλ Γκορμπατσιόφ τη δεκαετία του '80.
Στα τέλη του 2000 το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γεωργίας απεκατέστησε τη μνήμη του Ιωσήφ Στάλιν αναγνωρίζοντάς τον ως ένα από τους πλέον χαρισματικούς πολιτικούς του 20ου αιώνα. Από την άλλη στο σύνολο σχεδόν του δυτικού κόσμου τείνει να θεωρείται ως ένας από τους πλέον στυγνούς δικτάτορες της ιστορίας. Σε αυτό συνεπικουρούν και τα νέα στοιχεία που ήρθαν στη δημοσιότητα μετά την πτώση της Ε.Σ.Σ.Δ. από τα αρχεία των μυστικών της υπηρεσιών.
[Επεξεργασία] Πηγές
- Αναλυτικό χρονολόγιο της ζωής του Ι. Στάλιν
- Βιογραφία του Στάλιν
- Λήμμα της αγγλικής έκδοσης της Βικιπαίδεια για το Στάλιν
[Επεξεργασία] Βιβλιογραφία
- Ιωσήφ Στάλιν,Άπαντα, Εκδ.Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2004 ISBN 9602249617
- Παπακώστας Τίμος, Ο Στάλιν και η Τρίτη Διεθνής: Σοβιετικοί ιστορικοί για την ιστορία της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Κομιντέρν), Εκδ.Γλάρος, Αθήνα, 1992 ISBN 9602752270
- Martens Ludo, Μια άλλη ματιά στον Στάλιν, Εκδ.Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1997 ISBN 9602247975
- Downing David, Ιωσήφ Στάλιν, Εκδ.Σαββάλας, Αθήνα, 2003 ISBN 960460967X
- Marie Jean - Jacques, Ιωσήφ Βισαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι Στάλιν, Εκδ.Οδυσσέας, Αθήνα, 2003 ISBN 9602104503
- Μεντβέντιεφ Ζόρες & Μεντβέντιεφ Ρόι, Ο άγνωστος Στάλιν, Εκδ.Καστανιώτης, Αθήνα, 2004 ISBN 9600338574
- Volkogonov Dmitrij, Θρίαμβος και τραγωδία: Πολιτικό πορτρέτο του Ι.Β. Στάλιν, Εκδ.Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1989 ISBN 9602242027
- Conquest Robert, Στάλιν: η συντριβή των λαών, Εκδ.Κούριερ Εκδοτική, Αθήνα, 2003 ISBN 9607851323
- Robert Service, Stalin: A Biography, Εκδ.Belknap Press, 2005 ISBN 0674016971
- Edvard Radzinsky, Stalin: The First In-depth Biography Based on Explosive New Documents from Russia's Secret Archives, Εκδ.Anchor 1997 ISBN 0385479549
- David Murphy, What Stalin Knew: The Enigma of Barbarossa, Εκδ.Yale University Press, 2005 ISBN 0300107803
- Simon Sebag Montefiore, Στάλιν. H αυλή του Κόκκινου Τσάρου, Εκδ.Ποταμός, Αθήνα, 2005 ISBN 9789608350786
[Επεξεργασία] Δικτυακοί τόποι
- Ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη Ιωσήφ Στάλιν
- "The Revolution Betrayed", του Λέων Τρότσκι (αγγλικά)
- Βιογραφία του Στάλιν
- Κείμενα του Στάλιν στο Αρχείο των Μαρξιστών
| Προηγούμενος: Βλαντιμίρ Λένιν |
Γενικός Γραμματέας Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης 1922-1953 |
Επόμενος: Γκεόργκι Μαλενκόφ |
 |
|---|
|
|
