Jozef Stalin
Van Wikipedia
- Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel woe meugelik 't Mestreechs aan te hawte.
Jozef Wissarionovitsj Stalin (Rössisch Иосиф Виссарионович Сталин), gebore Joseb Jughasjvili (Georgisch იოსებ ჯუღაშვილი) (Gori, Georgië, 21 december 1879 - Moskou, 5 miert 1953) waor 'ne Rössische revolutionair en diktator. Nao Lenins doed in 1924 had heer 't bewind euver de USSR en gaof häör gedorende mier es 25 jaor häör vaste vörm. Heer waor in d'n Twiede Wereldoorlog betrokke bij de strijd aon de kant vaan de geallieerde en woort mèt Winston Churchill en Franklin Delano Roosevelt tot de "Groete Drei" gerekend; ouch stoont heer aon de weeg vaan de Kawwen Oorlog. Heer waor beröch um zien niksoontziende vreedhede, ingegeve door 'ne milde vörm vaan paranoia, die neet meender es 8 tot 20 miljoen lui 't leve kosde. Zie polletiek waor evels succesvoller es die vaan Mao Ze Dong. Zien ideologie weurt 't stalinisme geneump.
[bewirk] Leve
Stalin woort gebore es Joseb Jughasjvili in Georgië. Recint oonderzeuk heet gesuggereerd tot heet eineg maond ieder gebore is. Heer waor de zaon vaan twie ex-liefeigene; in 1888 leet ziene vaojer zien femilie achter um allein in Tiflis wèrk te zeuke. In zien tienerjaore had heer groete interesse veur de Georgische natie en góng nao 't seminarie. Dao kaom heer, wie oonverwach ouch, mèt communistische ideeë in aonraoking.
In 1899 woort heer vaan sjaol gesteurd vaanwege te frequint weegblieve. In de jaore dao-op begós heer 'n ummer greujende rol te speule in 't verzèt; iers in de Kaukasus, later mie centraal in Rösland. Dit kaom häöm mie es eine kier op arrestaties te stoon en eine kier op verbanning nao Siberië. In 1913 naom heer de naom Stalin "maan vaan staol", aon; heer begós ziech te zjenere veur ziene Kaukasische achtergroond. In de maonde veur de revolutie vaan 1917 redigeerde heer de Pravda veur Lenin, dee in exiel waor.
In de eigelike Oktoberrevolutie speulde Stalin gein veurnaom rol; later zouw heer die rol ummer sterker euverdrieve veur propagandadoele. In 1922 wis heer evels secretaris-generaal vaan de partij te weure, en nao Lenins doed in 1924 smeide heer coalitisch mèt ander veurnaom lui, veur de gemategde Nikolaj Boecharin en de radicale Leo Trotski boete te sloete, wat häöm woonderwel lökde: Trotski vlöchde nao 't boeteland en Boecharin woort teriechgesteld. Nao ummer mie manoeuvres verkraog hier bij de Groete Zuvering vaan 1936 de absolute mach. In de jaore daarteg begós 'nen absurde cultus vaan persoensverhierliking roontelum häöm.
In 1939 had heer mèt Hitler e tractaat geslote tot de verdeiling vaan Pole in twie stökker regelde. Ouch vereuverde heer de Baltische Staote. Heer gluifde neet tot Nazi-Duitsland häöm zouw wèlle attakere. Wie in 1941 Hitler 't akkoord verbraok avveceerde dee aonvenkelik snel, ouch al umtot tijens de "Zuvering" hiel väöl hoeg officiere umgebrach waore. Hitler steurde drei legers nao Rösland: ei nao Leningrad, ei nao Moskou en ei nao Stalingrad. De invallende winter brach ze alledrei evels tot stilstand: de Rössische soldate waore beter tege de kaw bestendeg es de Pruse. Vaanoet Moskou begóste ze de Duitsers zelfs al trök te drieve (Slaag bij Moskou) en de Slaag bij Stalingrad in 1942 beteikende de definitief ummekier in d'n oorlog te geunste vaan de geallieerde.
Naotot heer in 1945 op de Conferentie vaan Jalta had bedonge tot de Rössische legers 't oostelik deil vaan Europa mochte bezette, begós heer in al die len communistische regieringe op te zette en mèt militair middele de len vaan 't weste aof te zoondere. In eige laand woort heer ummer oonredeliker en kraog zie beleid antisemitische trèkke. Zienen doed in 1953 verhinderde de oetveuring vaan nog erger planne. Volges Vjacheslav Molotov is Stalin door Lawrenty Berija umgebrach. In 1956 begós oonder Nikita Chroesjtsjov de destalinisatie.
[bewirk] Veranderinge in de USSR
Stalin maakde wèrk vaan de industrialisatie vaan de USSR, die in de jaore twinteg nog veural 'ne landbouwstaot waor. De geforceerdheid boemèt heer dat deeg zorgde in 't begin evels veur groete mislökkinge, al waor 't laank neet zoe rampspojeg wie later oonder Mao in Sjina. Wie heer storf waor de USSR 'n industrieel wereldmach.
Stalin vörmde de economie mèt Viefjaoreplanne, die väöl te rizjide waore en veural te ambitieus, mer nao zienen doed wel gehandhaaf woorte.
Waor oonder Lenin veural de experimenteel kuns bevörderd, oonder Stalin, dee good bemèrkde tot 't volk die kuns neet ech umermde, woorte wette oetgeveerdeg die stèlde tot kuns begriepelik mós zien en es 't eve kós 't communisme mós oondersteune. Die kunsvörm neump me stalinistisch realisme. Väöl kunsteneers kraoge de opdrach expliciet Stalin te verhierlike; wee protesteerde woort gedeporteerd. Es leefhöbber vaan kuns bemeujde heer ziech dao dèks perseunlik mèt. De maot boe-in kunsteneers ziech al of neet kóste ute varieerde nogal; evels leverde ze dèks gooj kunsteneers op, wie Dmitri Sjostakovitsj.
