Nationalisme
| Politieke ideologieën |
|---|
|
Dit artikel is een deel van de |
|
|
|
|
| Portaal politiek· |
Nationalisme is een vorm van groepsbewustzijn die zich uit in een sterke voorkeur voor eigen volk en land - "Blut und Boden" - en kan zich uiten in miskenning van andere naties (xenofobie) en een streven naar machtsuitbreiding ten koste van andere groepen en benadrukt dat mensen zich met elkaar verbonden voelen door godsdienst, cultuur, taal, landsgrenzen of gemeenschappelijke voorouders. Het komt zowel voor bij democratische staten, als bij dictaturen en andere autoritaire staten.
Het verschijnsel nationalisme kwam op met de opkomst van de natie (afgeleid van nasci, natum = geboren worden). Vaak wordt dit ook gebruikt door een kleinere groep om zelfstandigheid te vragen en zich af te scheiden van een grotere natie.
Er bestaan grofweg drie vormen van nationalisme. Het staatsnationalisme, het volksnationalisme en het politiek nationalisme.
Inhoud |
[bewerk] Staatsnationalisme
Dit is een vorm van nationalisme waarbij de staat centraal staat (of dikwijls ook de etnische groep die daarin de meerderheid vormt en een macht wil uitoefenen zonder rekening te moeten houden met minderheidsgroepen). Het wordt gelegitimeerd door de actieve deelname aan de macht (of rekening houdend met de wensen ervan) van de inwoners van de staat (of van de dominante groep), zonder rekening te houden met de etnische achtergrond van die inwoners. Het Europees nationalisme ontstond tijdens het Wener Congres (1815) in reactie op het internationale stelsel van Napoleon. Inwoners van landen als Engeland, Frankrijk en Spanje waren zich al eeuwen lang bewust van hun cultuur, m.n. wanneer deze bedreigd werd; nieuwe staten als Italië, Duitsland, Polen, Oostenrijk en Turkije maakten het nationalisme tot basis van hun politiek: onderwijs, propaganda naar binnen en agressieve assertiviteit naar buiten. Deze tendens begon vaak cultureel (Volksgeist, sprookjes van Grimm), maar eindigde militair, missionair en imperialistisch.
Nationalisme ging vaak gepaard met het verheerlijken van de oorlog, een middel tot genezing van een gedegeneerde natie. Het onderwijs verheerlijkte de vaderlandse geschiedenis, de staat herdacht heldendaden uit het verleden, volkslied, vlag en uniform vulden een religieus-ritueel vacuüm op. Zodoende is nationalisme niet rationeel, eerder een sublimatie van de affectieve band met familie en de aarde.
Als schoolvoorbeeld wordt het Franse nationalisme aangegeven, dat zo zijn expansiedrift tijdens de Franse Revolutie kon legitimeren, maar dat weinig oog had voor de rechten van onder meer Bretoenen, Basken en Corsicanen. Menige vorm van staatsnationalisme leidde naar grootschalige inbreuken op de fundamentele regels van de democratie doordat discriminatie van etnische minderheden, of andere inbreuken op politieke of burgerlijke rechten met oog op het beschermen en in stand houden 'ten allen kosten' van de bestaande staat.
[bewerk] Volksnationalisme
Dit is een vorm van nationalisme dat uitgaat van een volk. Dit volk vormt een natie, en die natie moet de basis vormen van de bestuurlijke eenheid. Volksnationalisme gaat er dus van uit dat het volk belangrijker is dan de staat.
Een volk wordt door volksnationalisten omschreven als een groep mensen met een gemeenschappelijke taal, cultuur en geschiedenis. Hieruit volgt dus niet noodzakelijkerwijs dat ook de etniciteit of de religie, godsdienst of levensbeschouwing dezelfde moet zijn. Ook denkt niet elke volksnationalist aan één en hetzelfde grondgebied voor de staat waarin de natie zich zal vestigen
Een schoolvoorbeeld is Italië, dat met het volksnationalisme zijn eenmaking kon legitimeren - die de laatste decennia als beknellend ervaren wordt. Volksnationalisme is dikwijls sterk intern gericht op één natie met een redelijk hoge etnische en politieke homogeniteit, en haar staatkundige ontplooiing (zie ook zelfbeschikkingsrecht).
Net zoals staatsnationalisme kan volksnationalisme imperialistisch zijn, zoals het Duitse tijdens het Derde Rijk, om onder het mom van volkshereniging buurlanden aanvallen die etnisch verwante minderheden omvatten of om Lebensraum te vergaren.
Doorgaans is volksnationalisme echter naar binnen gericht, met nadruk op de eigen culturele, politieke, sociale en institutionele ontplooiingsmogelijkheden van het volk (zie ook dekolonisering en kolonialisme), daar waar staatsnationalisme sterk leunt op staatsinstellingen en territoriale ambities die niet zelden zware conflicten met buurvolkeren opleveren. Hierin toont staatsnationalisme dikwijls nauwe verwantschap met imperialisme.
[bewerk] Politiek nationalisme
Politiek nationalisme is het geheel van aansporingen gericht op gemeenschapsvorming en gemeenschapsbeleid dat zich onderscheidt van de aansporingen van universalistische denkrichtingen. Deze laatste beschouwen principieel alle aardbewoners als mogelijke beneficianten en uitdragers van de boodschap. Nationalisten richten zich tot een vaak door uiterlijke kenmerken herkenbare of geografisch lokaliseerbare mensengroep. De doelstellingen (waarden) die zij voorhouden zijn door hun wezen of door hun voorstellingswijze slechts waarde vol voor de betrokken bevolkingsgroep. Deze omschrijving is ruimer dan deze van Ernest Gellner en Ernst B. Haas. Volgens Gellner is nationalisme het streven naar het laten samenvallen van cultuur- en taalgrenzen met staatsgrenzen; volgens Haas is nationalisme het streven naar staatssoevereiniteit.
Een ander woord voor deze vormen van nationalisme is soevereinisme; het Franse Front National is daarin een klassevoorbeeld.
[bewerk] In de geschiedenis
De moderne kaart van de wereld is grondig beïnvloed door het nationalisme.
- Het Amerikaanse staatsnationalisme leidde tot de opstand tegen de Britten en het uitroepen van de Verenigde Staten van Amerika in 1776-1781.
- Het Franse staatsnationalisme legitimeerde de annexatie van o.a. de Zuidelijke Nederlanden tijdens de Franse Revolutie
- Het Griekse volksnationalisme leidde tot de onafhankelijkheidsstrijd van Griekenland in 1821-1828.
- Het Belgische staatsnationalisme (Belgicisme) leidde tot haar onafhankelijkheid in 1830 van Nederland.
- Het Vlaamse volksnationalisme, gedragen door een brede Vlaamse beweging, leidde via de Vlaamse ontvoogding in de 20ste en begin 21ste eeuw naar eigen, autonome Vlaamse instellingen en tot de defederalisering van België.
- De Vlaamse nationalistische partijen Vlaams Belang en Nieuw-Vlaamse Alliantie streven naar de onafhankelijkheid van Vlaanderen.
- Het Italië volksnationalisme leidde tot haar unificatiestrijd van 1860 tot 1870.
- De Fryske Nasjonale Partij en Spirit streven als EVA-leden naar een zo autonoom mogelijke status als regio binnen de Europese Unie; de laatste partij wil daarom dat België een confederatie wordt van drie autonome taalgemeenschappen.
- Het Duitse volksnationalisme verenigde de Duitsers uit de verschillende Duitse staatjes in 1870, maar ontaardde in een combinatie van agressief expansionistisch staatsnationalisme én volksnationalisme onder Adolf Hitler ten tijde van het Derde Rijk.
- Volksnationalisme leidde tot het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en Joegoslavië.
- Eerder staatsnationalistisch gemotiveerde ideologieën leidden in ex-Joegoslavië dan weer tot zware etnische zuiveringen en grootschalige terreur tegen diverse etnische minderheden.
- Het Baskische volksnationalisme vormt de basis voor gewapend verzet en terreur om afscheiding van Spanje en heraansluiting bij Frans Baskenland te bewerkstelligen, terwijl Spaans volksnationalisme leidt tot krampachtige pogingen om Baskenland, maar ook andere autonome regio's als Catalonië, de Balearen en Andalusië binnen de Spaanse grenzen te integreren.
- Nationalistisch gemotiveerde partijen in Nederland zoals de Centrumpartij, Centrumdemocraten, CP'86, Nederlandse Volksunie, Nederlands Blok en de Nationale Alliantie.
[bewerk] Zie ook
- autonomisme
- internationalisme
- jingoïsme
- regionalisme
- separatisme
- supranationalisme
- vaderlandsliefde
- chauvinisme
| Bron(nen): |
|
Benedict Anderson, Imagined Communities. Londen/New York 1983, 1991. |
