Şanlıurfa

Z Wikipedii

Pozostałości zbudowanego przez Rzymian zamku w Edessie.

Şanlıurfa – największe miasto południowo-wschodniej Turcji, 1,3 mln mieszkańców (1997), ośrodek przemysłu i handlu, ośrodek administracyjny prowincji Şanlıurfa.

[edytuj] Nazwa

Miasto było znane pod wieloma nazwami: Ուռհա (Urhai) po armeńsku, ܐܘܪܗܝ (Urhāy) po syriacku, Riha po kurdyjsku, الروها (Ar-Ruha) po arabsku, Ορρα (Orra) i Ορροα (Orroa) po grecku. Bizantyjczycy nazwali miasto Justinopolis, jednak jego najbardziej znaną nazwą jest ta nadana przez Seleucydów: Εδεσσα (Edessa). Nazwa turecka Urfa została zmieniona w 1984 przez turecki parlament poprzez dodanie doń członu Şanlı oznaczającego wielki, zwycięski (uczyniono tak by upamiętnić opór miasta w tureckiej wojnie niepodległościowej z lat [[1919]-1923).

[edytuj] Historia

Tradycja głosi, że Edessa była pierwszym miastem założonym po Potopie. Nawet jeżeli to nieprawda, to z pewnością dzisiejsza turecka Urfa ma swoje korzenie w zamierzchłej starożytności. Biblia podaje, że patriarcha Abraham urodził się w Ur, co niektórzy odnoszą do Urfy, zamiast do Ur chaldejskiego. Pamięć Abrahama czczona jest przez muzułmanów w miejscowym meczecie.

Za czasów diadochów (III w. p.n.e.) władca Syrii Seleukos I Nikator osiedlił w istniejącym już wcześniej mieście Orrhoe (t. Osrhoe – nazwa pochodząca prawdopodobnie od lokalnych władców imieniem Chosroes) żołnierzy greckich pochodzących z Macedonii. Na pamiątkę stolicy Macedonii Edessy (noszącej dziś nazwę Wodena) żołnierze nazwali jej imieniem zasiedlone miasto. W czasach hellenistycznych leżąca na jedwabnym szlaku Edessa stała się jednym z ważniejszych ośrodków miejskich ówczesnej Syrii.

W II poł. II w. p.n.e. na terenach otaczających Edessę plemiona przybyłe z północnej Arabii utworzyły królestwo Osroene pod rządami dynastii Abgarów (132 p.n.e.-244 n.e.). Państwo to, leżące na pograniczu Rzymu i Partii, pozostawało w zależności na przemian od jednego i drugiego mocarstwa. Po długoletniej okupacji Rzymianie w 244 wcielili królestwo Osroene bezpośrednio do swego imperium. Edessa stała się ważnym pogranicznym garnizonem rzymskim, a potem bizantyjskim. W 609 zdobyli ją Persowie, lecz szybko została odzyskana przez Bizancjum. W 640 została zdobyta przez Arabów, pod których panowaniem pozostawała do 1031, kiedy to arabski gubernator poddał ją Bizantyjczykom. Potem miasto kolejno opanowywali Arabowie, ponownie Grecy, Turcy seldżuccy (1087-1098), wreszcie na dłużej – krzyżowcy.

Położenie Edessy w Turcji

Krzyżowcy utworzyli w okolicach miasta Hrabstwo Edessy (1098-1144) – najdalej wysunięty na północ i wschód organizm polityczny spośród łacińskich zdobyczy w Palestynie. Ze względu na swe graniczne położenie Hrabstwo Edessy nie było organizmem o tak rozwiniętym ustroju, jak Królestwo Jerozolimskie. Władza hrabiów miała charakter daleko bardziej despotyczny, niż feudalny. Ludności łacińskiej było niewiele, rządy hrabiów opierały się na warstwie ormiańskich urzędników, wyszkolonych na modłę bizantyjską. Kolejnymi hrabiami Edessy byli:

W 1144 Zengi, turecki bej Mosulu, zdobył Edessę i zrównał ją z ziemią, co zapoczątkowało jej upadek. Następnie walczyli o nią, ze zmiennym powodzeniem, tureccy sułtanowie Aleppo, Mongołowie i Mamelucy. Od 1637 miasto należało już na stałe do Imperium Ottomańskiego. Początkowo znaczną część ludności miasta i okolic stanowili syryjscy chrześcijanie różnych wyznań (jakobici, ormianie i katolicy), ale w wyniku ucisku tureckiego, ukoronowanego masakrami w latach 1895 i 1915, chrześcijanie wyginęli albo uciekli. Obecnie miasto jest zamieszkane przez Turków i Kurdów. Szybki wzrost liczby ludności datuje się od połowy XX w.

Edessa była jednym z pierwszych ośrodków chrześcijaństwa – pod przyjazną chrześcijaństwu władzą Abgarów skupiska chrześcijan istniały tu jawnie już w połowie II w., a w 197 odbył się pierwszy synod. W 232 sprowadzono do Edessy z Indii relikwie świętego Tomasza apostoła. Rzymskie prześladowania w III w. pozostawiły pamięć o wielu męczennikach. W tym samym czasie misjonarze z Edessy nawrócili na chrześcijaństwo sporą część Mezopotamii i Persji – ich dziełem było ustanowienie kościoła w imperium Sasanidów. Pierwszym biskupem Edessy był uczeń Chrystusa Addai. Niedługo potem Edessa stała się metropolią kościelną kraju Osroene z jedenastoma sufraganiami, podległą patriarsze Antiochii. Edessa była wówczas ośrodkiem chrześcijańskiej nauki i kultury. Po zajęciu przez Persów Nisibis w 363 święty Efrem Syryjczyk przeniósł do Edessy tamtejszą szkołę teologiczną. Szkoła ta, ze względu na przeważający w niej nestorianizm, została jednak zamknięta przez cesarza Zenona w 489, a jej nauczyciele i uczniowie uciekli pod władzę perską, przenosząc się z powrotem do Nisibis. Od tej pory Edessa stała się ośrodkiem monofizytyzmu. W czasach Justyniana I Wielkiego biskup Edessy Jakub Baradeusz położył podwaliny pod monofizycki syryjski kościół jakobicki, organizując od podstaw jego hierarchię i sieć parafialną.

W Edessie przechowywano Mandylion – wizerunek Chrystusa "nie ręką stworzony", przeniesiony do Konstantynopola w 944, prawdopodobnie tożsamy z dzisiejszym Całunem Turyńskim.

W Edessie mieszkali astronom Teofil Maronita, biskupi Ibas i Rabbulas, założyciel kościoła jakobickiego biskup Jakub Baradeusz, pierwszy chrześcijański poeta – gnostyk Bardesanes.