Brójce (województwo lubuskie)

Z Wikipedii

Współrzędne: 52°18'48.9" N 15°40'21.3" E


Brójce
Województwo	lubuskie
Powiat	międzyrzecki
Gmina	Trzciel
Sołtys	Tomasz Hoppa
Położenie	52° 18' 48.9'' N 15° 40' 21.3'' E
Liczba mieszkańców • liczba ludności	1050
Strefa numeracyjna (do 2005)	95
Tablice rejestracyjne	FMI
Położenie na mapie Polski Brójce

brojce.net Strona internetowa wsi

Brójce

Brójce - rynek

Brójce - uliczka

Brójce (niem. Brätz) – wieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie międzyrzeckim, w gminie Trzciel.

W latach 1428-1946 Brójce posiadały prawa miejskie. W latach 1973-1976 miejscowość była siedzibą gminy Brójce.

[edytuj] Położenie, infrastruktura

Duża wieś sołecka, w latach 1975-1998 administracyjnie należała do województwa gorzowskiego. Brójce położone są w dolinie Gniłej Obry, obok drogi krajowej nr A2/E30, pomiędzy Trzcielem (15 km) i Świebodzinem (12 km). Lokalna szosa przez Stary Dwór i Bukowiec zapewnia połączenie z Międzyrzeczem (17 km).

W Brójcach znajdują się dwa hotele z restauracjami, bank, stacja benzynowa, poczta, ośrodek zdrowia, szkoła z halą sportowa, liczne sklepy i mała gastronomia. Przy rynku znajduje się przystanek PKS. We wsi zachował się pierwotny miejski układ urbanistyczny składający się z zabudowy wokół dwóch głównych ulic z dużym prostokątnym rynkiem pośrodku.

[edytuj] Okolice

Brójce leżą w granicach obszaru chronionego Dolina Leniwej Obry zgłoszonego do Komisji Europejskiej w 2004 r. w ramach programu Natura 2000.

Obok wsi (2 km na północny zachód) znajduje się rezerwat przyrody Czarna Droga, gdzie na obszarze ok. 22 ha ochronie podlega fragment pierwotnego lasu mieszanego z bogatym runem. Na południowy zachód od Brójec, nieopodal wsi Wilenko znajduje się rezerwat leśny Uroczysko Grodziszcze o powierzchni ok. 16 ha. Ochronie podlega wielogatunkowy las liściasty wraz ze średniowiecznym grodziskiem.

[edytuj] Historia

We wczesnym średniowieczu istniał tu gród obronny, którego ślady zachowały się 2 km na południe od centrum współczesnych Brójec. Pierwsza pisemna wzmianka o osadzie pochodzi z 1319 r. W 1428 r. król Władysław Jagiełło pozwala staroście babimojskiemu Michałowi Korczbokowi na założenie miasta na prawie magdeburskim. Proces organizowania miasta trwał wolno, co było spowodowane niewielką ilością kolonistów. Dopiero w roku 1603 Brójce otrzymują pełne prawa miejskie z rąk Zygmunta III.

Podstawą gospodarki miasteczka było rzemiosło i w mniejszym stopniu rolnictwo. W XVIII w. szczególnie rozwinęło się sukiennictwo, istniały też cechy szewców, garncarzy, młynarzy, piekarzy, krawców i browarników, regularnie odbywały się targi i jarmarki. Pod koniec XVIII w. tylko 3 domy były kryte dachówką. Dawną, drewnianą zabudowę Brójec zniszczyły dwa wielkie pożary w latach 1657 i 1807. Od początku XIX w. następuje upadek rzemiosła spowodowany odcięciem miasta od tradycyjnych rynków zbytu po rozbiorach Polski. W 1871 r. większość mieszkańców zajmuje się rolnictwem, nieliczni rzemieślnicy to szewcy, młynarze i sukiennicy. Na przełomie XIX i XX planowano budowę linii kolejowej łączącej Trzciel ze Świebodzinem, jednak nigdy nie doszło do realizacji tej inwestycji.

W okresie reformacji Brójce były ośrodkiem protestantyzmu, zbór istniał tu przed 1657 r. Po pożarze w 1807 r. odbudowano jedynie świątynię ewangelicką, spowodowane to było brakiem społeczności katolickiej w mieście, mogącej ponieść ciężar odbudowy. Kościół katolicki wzniesiono dopiero w latach 1859-1861. W 1875 r. mieszkało w Brójcach "1401 ewangelików, 147 katolików, 2 dysydentów i 81 izraelitów"^[1] Gmina żydowska pojawiła się w Brójcach w XVIII w. i przetrwała do początku XX w. Synagoga istniała tu do 1890 r., jej budynek przetrwał do czasów współczesnych, jednak utracił dawne cechy.

W czasie II wojny światowej na północ od miasta powstał obóz karny Brätz. Początkowo więziono w nim Żydów, później przekształcono w tzw. obóz pracy wychowawczej dla Polaków i więźniów z całej Europy. Obóz miał kształt czworoboku z usytuowanymi na rogach wieżyczkami strażniczymi, całość otoczona była drutem kolczastym. Przebywało tu przeciętnie 800 - 1 200 osób, warunki życia i pracy były tragiczne, ocenia się, że życie straciło co najmniej 2646 osób, a wiele wywieziono do obozów zagłady. Obóz zlikwidowano w styczniu 1945 r.^[2]. Na cmentarzu w Brójcach znajduje się pomnik i zbiorowa mogiła ofiar.

Po 1945 r. Brójce zostały zasiedlone przez ludność pochodzącą z Kresów i z centralnej Polski. Miasteczko pozbawione przedwojennych rzemieślników i kupców nabrało charakteru wiejskiego i w 1946 r. utraciło prawa miejskie.

[edytuj] Zabytki

Kościół katolicki, parafialny pw. Najświętszej Marii Panny z lat 1859-1861, neogotycki, orientowany ze strzelistą wieżą. Na uwagę zasługuje barokowy ołtarz główny ufundowany w 1709 r., drewniany z wizerunkiem Matki Bożej, pochodzący ze spalonego w 1807 r. kościoła.
Kościół poewangelicki, pomocniczy pw. św. Michała Archanioła z 1903 r., neogotycki, jednonawowy, z wieżą. Na wyposażeniu świątyni znajduje się ołtarz neogotycki, witraż figuralny, na wieży dzwon z pocz. XX w. i zegar.
Historyczna zabudowa rynku pochodząca z XIX i początku XX w., odzwierciedlająca średniowieczny, przestrzenny układ miasta.
Stara zabudowa miejska, m.in. kamienice mieszczańskie, domy szachulcowe, budynek dawnej synagogi, straży pożarnej, architektura przemysłowa z przełomu XIX i XX w.
Pozostałości cmentarza żydowskiego - kirkutu, zniszczonego w czasie II wojny światowej. Kirkut usytuowany jest obok drogi do Starego Dworu i Łagowca, porośnięty jest lasem, widoczne są jedynie fragmenty murowanego ogrodzenia i dwa nagrobki.
Cmentarz ewangelicki położony jest po północnej stronie wsi, zachowało się kilkadziesiąt płyt nagrobnych z XIX w., resztki furt cmentarnych i kaplicy.

[edytuj] Ciekawostki

Nazwa miasta pochodzi od królewskiego lasu Brodcza, od XVII w. równolegle funkcjonuje niemiecka forma Brätz.
Na wieży kościoła parafialnego zachował się jeden z najstarszych dzwonów na terenie powiatu międzyrzeckiego. Jest to instrument spiżowy, wykonany w 1504 r. przez nieznanego ludwisarza, do 1859 r. znajdował się w kościele w Lutolu Suchym. Inny dzwon z 1516 r. zaginął w czasie II wojny światowej^[3].
W Brójcach istniało 7 młynów wiatrowych, ostatnie stały na tzw. Piaskowej Górce jeszcze w latach 30. XX wieku^[4].

[edytuj] Bibliografia

J. Lewczuk, B. Skaziński (red.), Zabytki północnej części województwa lubuskiego, Zielona Góra - Gorzów Wielkopolski, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze, 2004, ISBN 83-921289-0-7.
B. Kucharski, Informator Turystyczno-Krajoznawczy Województwa Gorzowskiego, Gorzów Wielkopolski, Urząd Wojewódzki w Gorzowie Wielkopolskim, 1998, ISBN 83-908511-1-3.
R. Szczepaniak, Początki miast lubuskich, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań - Zielona Góra 1958.

Przypisy

↑ B. Chlebowski, W. Walewski (red.), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom 1, 1880, Warszawa, s. 376.
↑ P. Mnichowski, Świebodzin – Brójce 1942-1945, Miejsca pamięci narodowej województwa zielonogórskiego, Zielona Góra, brak roku wydania.
↑ M. Tureczek, Najstarsze dzwony na ziemi międzyrzeckiej do 1815 r., Księgarnia Akademicka, Zielona Góra, 2005, s. 69.
↑ Mapa topograficzna w skali 1 : 100 000, Międzyrzecz - Meseritz, pas 39, słup 21, Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa 1936.