Herezja
Z Wikipedii
Herezja jest pojęciem zaczerpniętym z religii chrześcijańskiej i sensu stricto, odnosi się tylko do wydarzeń w obrębie chrześcijaństwa. Podobne do chrześcijańskiej herezji zjawiska zdarzały się w obrębie innych wielkich religii, mając w nich jednak inne znaczenie, inny wymiar i inne skutki. Dlatego można je określać jako herezję tylko umownie, przez analogię. W tym sensie przez herezję rozumie się poglądy jednostek bądź grupy wyznawców danej religii sprzeczne z dogmatami, podstawowymi zasadami, naukami lub ustaleniami autorytetów konstytuującymi tę religię.
Samo pojęcie herezji (gr. αἵρεσις hairesis - "wybór") było znane już przed pojawieniem się chrześcijaństwa - rozumiano przez nie odrębną sektę religijną albo szkołę filozoficzną.
W chrześcijaństwie początkowo jako herezję określano wybiórczą interpretację Pisma Świętego - eksponowanie jednych prawd wiary w połączeniu z pomijaniem innych. Według definicji Tomasza z Akwinu herezja (kacerstwo) polega na odrzuceniu w mniejszej lub większej części depozytu wiary - nauki danego Kościoła dotyczącej kwestii wiary (w odróżnieniu od kwestii liturgicznych, organizacyjnych itp.). Definicja ta jest stosowana między innymi w Kościele katolickim, a pozostałe wyznania chrześcijańskie ujmują istotę herezji w sposób bardzo podobny.
Herezję należy odróżnić od apostazji (całkowitego porzucenia wiary) i od schizmy (wypowiedzenia posłuszeństwa najwyższej władzy duchownej - w Kościele rzymskim papieżowi, w Kościołach partykularnych - patriarsze bądź katolikosowi).
Spis treści |
[edytuj] Herezja w ujęciu nauki katolickiej
Herezja może być "obiektywna" (materialna), przez co rozumie się niezawiniony błąd w wierze, albo "formalna" - gdy polega na świadomym wyborze, czyli jest zawiniona. Grzechem jest tylko herezja formalna. Z kolei łączność z Kościołem powszechnym heretyk (herezjarcha) traci dopiero w momencie, gdy odmawia poddania się rozstrzygnięciu Kościoła w danej kwestii.
Bezpośrednim skutkiem popadnięcia w herezję jest utrata zdolności do pełnienia wszelkich obowiązków chrześcijańskich oraz utrata wszelkich godności, urzędów i władzy duchownej. Osoby głoszące herezje są zagrożone karami duchowymi, dzielącymi się na ciężkie (latae sententiae - ekskomunika, ferowana przez papieża, a w początkowych wiekach przez sobory powszechne jako anatema) i lżejsze (ferendae sententiae). Kary doczesne, stosowane w wiekach średnich, nie były wymierzane heretykom przez władze kościelne, lecz przez władze świeckie - bowiem herezja (jak również bluźnierstwo, schizma i apostazja) były przestępstwami prawa świeckiego. Karami tymi były konfiskata majątku, uwięzienie, a nawet spalenie na stosie; były one surowe tak samo, jak całe ówczesne prawo karne. Podobnie tortury, używane w celu wymuszenia zeznań, były stosowane przede wszystkim przez prawo świeckie i przez ludzi tamtych czasów odbierane jako rzecz zwykła (choć trudno nam w to dzisiaj uwierzyć). Przez heretyków, czemu trudno się dziwić, procesy kanoniczne i kary były odbierane jako prześladowania. Tak są z reguły oceniane i dziś; wypada tylko przypomnieć, że gdziekolwiek heretycy przejmowali władzę (hugenoci we Francji, purytanie w Anglii, husyci w Czechach, kalwiniści w Genewie), tak samo zwalczali "papistów" - katolików.
Według Kościoła katolickiego heretycka jest nauka twórców Reformacji, wśród nich Marcina Lutra i Jana Kalwina. Nie są natomiast heretykami chrześcijanie prawosławni - są oni uznawani za schizmatyków, ponieważ odmawiają uznania prymatu papieża. W momencie swego powstania schizmatycki był również kościół anglikański, w którym dopiero w II połowie XVI wieku doszło do protestantyzacji. Nie są także herezjami poglądy filozoficzno-teologiczne, które stoją w zupełnej sprzeczności z Biblią (jak politeizm czy ateizm).
Po Soborze Watykańskim II w postawie kościoła katolickiego wobec wyznań uznawanych wcześniej za heretyckie zaszła istotna zmiana - polega ona na zaprzestaniu eksponowania ich niezgodności z nauką katolicką, a zamiast tego na podkreślaniu dobrej wiary chrześcijan wszelkich wyznań. Efektem było przystąpienie Kościoła katolickiego do ruchu ekumenicznego, a następnie wiele wspólnych aktów Kościoła katolickiego i innych Kościołów, w szczególności wzajemne odwoływanie klątw rzucanych w przeszłości i wspólne deklaracje teologiczne. Z drugiej strony deklaracja Dominus Iesus z 6 sierpnia 2000 nie pozostawia wątpliwości, że - z punktu widzenia Kościoła katolickiego - wierni innych wyznań mają trudniejszą drogę do zbawienia. Tym niemniej analogiczne działania są również podejmowane ze strony Kościołów niekatolickich.
[edytuj] Przekrój historyczny
Herezja - w znaczeniu, jakim rozumiana jest powszechnie - to koncepcja czysto chrześcijańska; nie sposób doszukać się jej w Starym Testamencie. Z przekazów starotestamentowych wynika wprawdzie, że kapłani i prorocy żydowscy potępiali i często karali odstępstwa od wiary, nie ulega jednak wątpliwości, że i w czasach Jezusa i Pawła wśród Żydów panowały znaczne rozbieżności poglądów w kwestiach religijnych. Pierwotnie w okresie przedchrześcijańskim greckie słowo αἵρεσις (hairesis) znaczyło tyle co "wybór" albo "to co wybrane", a pojęcia tego używano powszechnie w sensie opowiedzenia się po stronie jednej ze szkół filozoficznych i głoszonych przez nią poglądów. Termin αἱρετικός (hairetikos) pojawia się w Biblii tylko raz – w przypisywanym tradycyjnie Pawłowi Apostołowi nowotestamentowym Liście do Tytusa, gdzie równie dobrze może oznaczać "sekciarza", co "odszczepieńca". Z drugiej strony jednak spokrewniony z nim rzeczownik αἵρεσις – w znaczeniu "stronnictwo religijne" w rodzaju saduceuszy czy faryzeuszy z epoki II świątyni jerozolimskiej (Dzieje 5, 17 i 15, 5) czy sekty wczesnochrześcijańskiej (Dzieje 24, 5 )- spotykamy w Nowym Testamencie wielokrotnie. Zarówno w przypisywanych tradycyjnie Łukaszowi Ewangeliście Dziejach Apostolskich, jak i w Pierwszym Liście św. Pawła do Koryntian termin "herezja" odnosi się do różnego rodzaju koterii i ugrupowań dysydenckich (1 Kor 11, 19 ) w kontekście implikującym, że ich fałszywe doktryny prowadzą do rozłamu w łonie rodzącego się Kościoła chrześcijańskiego. Drugi list św. Piotra używa pojęcia herezji w sposób tożsamy niemal znaczeniu, jakim posługiwali się nim w wiekach średnich i później: "Znaleźli się jednak fałszywi prorocy wśród ludu tak samo, jak wśród was będą fałszywi nauczyciele, którzy wprowadzą wśród was zgubne herezje" (2 P 2, 1).
Chrześcijaństwo znało (i zna) dziesiątki, jeżeli nie setki herezji (najszerzej znane i najbardziej znaczące z nich zostały wymienione poniżej). Herezje pojawiały się od zarania chrześcijaństwa, już za czasów apostolskich. Naturalną koleją rzeczy, najwięcej ich było w okresie, gdy teologia chrześcijańska wypracowywała swe podstawy, czyli w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, jednak zdarzają się i dziś. Jest rzeczą do ustalenia, ile z tych sporów teologicznych toczyło się na tle rzeczywistych różnic zdań, a ile na tle rozbieżności w tłumaczeniach i błędów w kopiowaniu Pisma Świętego, uchwał soborów i pism poszczególnych myślicieli. Zaskakujące, że herezje z reguły przynosiły Kościołowi pozytywne skutki. Pseudoewangelie gnostyckie spowodowały opracowanie kanonu Pisma Świętego. Herezje antytrynitarskie zaowocowały powstaniem jasnej i spójnej nauki o Trójcy Świętej, podobnie herezje związane z pojmowaniem osoby Chrystusa pomogły w opracowaniu nauki o Nim.
Grupy wyznawców większości herezji z reguły zanikały niedługo po śmierci ich twórców.
Zdecydowana większość herezji pełnego średniowiecza (XI - XIII a nawet XIV wiek) oprócz religijnego miały także podłoże społeczne lub quasinarodowościowe. Przykładem mogą być katarowie, których herezja była ściśle związana z względną niezależnością i odmiennością południowej Francji (głównie Langwedocji) od reszty królestwa. Z kolei pojawienie się herezjarchów w XII wieku było odpowiedzią na rozwój miast i niedostatecznie w nich rozwinięte duszpasterstwo.
[edytuj] Najpoważniejsze heretyckie doktryny w chrześcijaństwie
Oto lista najważniejszych doktryn, tradycyjnie uznanych za heretyckie - przez większość Kościołów.
- gnostyckie:
- antytrynitarskie (przeczące doktrynie o Trójcy Świętej):
- chrystologiczne (przeczące doktrynie o naturze Chrystusa):
- dotyczące innych aspektów teologii:
[edytuj] Bibliografia
- Szymon Wrzesiński, Potępieńcy średniowiecznej Europy, wyd. Libron, Kraków 2007.
- Runciman S., Manicheizm średniowieczny, Katowice 2007.
- Chas S. Clifton, Encyklopedia herezji i heretyków, przeł. Robert Bartołd, Poznań 1996 ISBN 83-85414-15-0
- Herve Masson, Słownik herezji w Kościele katolickim, przeł. z franc. Bożena Sęk, Katowice 1993 ISBN 83-85348-22-0
- Leszek Żuk "Chrześcijańskie herezje, sekty i kościoły" Wrocław 2002 ISBN 83-918065-0-2
- Tadeusz Manteuffel, "Narodziny herezji" Warszawa 1964
- Jerzy Prokopiuk, "Labirynty herezji", Warszawa 1999, Muza, ISBN 83-7200-132-4
- Jerzy Prokopiuk, "Jestem heretykiem", 2004, Studio Astropsychologii, ISBN 83-7377-121-2
- Malcolm Lambert, "Średniowieczne herezje", Gdańsk-Warszawa 2002, ISBN 83-916989-5-5
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Herezje - serwis Theologos.pl
