Inkwizycja

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Treść tego hasła może nie być zgodna z zasadami neutralnego punktu widzenia. Zajrzyj na stronę dyskusji i pomóż go poprawić.

Inkwizycja (łac. Inquisitio – "śledztwo", "badanie") - w Kościele katolickim instytucja powołana w XIII w. do przeprowadzania zarówno śledztwa jak i procesu sądowego w przypadkach herezji, niezależna od sądów biskupich oraz od świeckiej władzy sądowniczej, podległa papieżowi.

Spis treści 1 Historia 1.1 Inkwizycja średniowieczna 1.1.1 Inkwizycja średniowieczna 1.1.2 Geneza 1.2 Inkwizycja nowożytna 1.3 Czasy współczesne 2 Metody śledztwa i procesu 3 Słynne procesy inkwizycyjne 4 Znani inkwizytorzy 4.1 Z papieskiego grona 4.2 Inni 5 Liczba ofiar 5.1 Portugalia 5.2 Hiszpania 5.3 Czarownice w Europie 6 Podstawy teologiczne 6.1 Nowy Testament i pierwsi chrześcijanie 6.2 Okres narodzin katolicyzmu 6.3 Od czasów Augustyna 6.4 Stanowisko papieży 6.5 Dzisiejsze zdanie Kościoła Katolickiego 7 Nawiązania 8 Przypisy 9 Bibliografia 10 Zobacz też 11 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

[edytuj] Inkwizycja średniowieczna

W Kościele katolickim inkwizycja została powołana jako odpowiedź na szerzące się w całej Europie ruchy heretyckie oraz falę samosądów (np. król Francji Robert II Pobożny w 1022 roku rozpoczął wbrew woli Kościoła ściganie heretyków, a w 1028 roku w Mediolanie władze miejskie doprowadziły do podpalenia stosu pod heretykami). Inkwizycja stawiała sobie za cel umocnienie władzy religijnej Kościoła poprzez prowadzenie procesów w miejsce samosądów. Środkiem stosowanym w tym celu było sukcesywne ściganie przedstawicieli ruchów religijnych przeciwstawiających się kościelnej doktrynie wiary. W szczególności dotyczyło to ruchów albigenskich, w których uczestniczyli m.in. Katarzy. Procedura prawna opierała się na prawodawstwie rzymskim, wypracowanym w I wieku n.e. Sądy inkwizycji katolickiej na większą skalę ustanowił papież Lucjusz III w 1184 roku podczas synodu w Weronie. Papież Grzegorz IX w 1231 roku rozszerzył działalność inkwizycji na wszystkie kraje katolickie i wprowadził oficjalnie urząd inkwizytorów. Powoływano ich przede wszystkim spośród dominikanów i franciszkanów. Od XV wieku inkwizycja została przekształcona w stałe trybunały kościelno-państwowe.

[edytuj] Inkwizycja średniowieczna

Jak podaje Encyklopedia katolicka, „Inkwizycja" (łac. inquisitio – badanie, dochodzenie), to instytucje kościelne zwane trybunałami wiary, powoływane od 1215 roku do wykrywania, nawracania i karania opornych heretyków (inquisitio haereticae pravitatis); od czasów papieża Grzegorza IX (1231) autonomiczne wobec władzy świeckiej i lokalnych władz kościelnych, wyposażone w szerokie kompetencje, powoływane przez papieży i przed nimi odpowiedzialne, działające w niektórych krajach katolickich do początków XIX wieku (w Hiszpanii do 1834 roku); inkwizycją nazywa się też specjalny rodzaj jurysdykcji sprawowanej przez przedstawicieli papieża w celu zwalczania herezji; w języku potocznym terminu Inkwizycja używa się do określenia wszelkich form ucisku, zwłaszcza w sytuacjach, gdy instytucje władzy stają się stróżami ideologii” .

[edytuj] Geneza

Zanim Izabela i Ferdynand Katoliccy ustanowili Inkwizycję w roku 1478, instytucja ta posiadała już swoją historię. Zanim chrześcijaństwo nie stało się religią Imperium Rzymskiego, Kościół chrześcijański dysponował takimi środkami w walce z herezją jak perswazja, pokuta i ekskomunika. Legalizacja chrześcijaństwa w 313 roku, a następnie ogłoszenie go rzymską religią państwową w 380 r. nie zmieniły tych metod, zmieniło się jednak w zasadniczy sposób położenie Kościoła w państwie. Imperatorzy rzymscy, zgodnie ze starożytną tradycją rzymską, według której cesarz był najwyższym kapłanem (pontifex maximus), chcieli być zwierzchnikami Kościoła i ingerowali również w kwestie doktrynalne. Wszelkie próby podważenia autorytetu religii państwowej cesarze traktowali jako zamachy na cały porządek państwowy. Przykładowo już w 387 roku prawa cesarskie przewidywały śmierć na stosie dla przywódców manichejczyków. Codex Teodosianus przyrównywał herezję do najcięższej ze zbrodni, za jaką uważano obrazę majestatu władcy, podobne stanowisko znalazło swój wyraz w prawodawstwie cesarzy Leona i Justyniana. W 453 r. cesarz Teodozjusz II uznał herezję za przestępstwo równe zdradzie stanu i przewidział za nie karę śmierci przez spalenie żywcem. Podobne postanowienia zawierał słynny kodeks Justyniana z 534 r. (Corpus Iuris Civilis). Było to jednak ustawodawstwo świeckie, a nie kościelne. Duchowieństwo często krytycznie odnosiło się do cesarskich ingerencji w sprawy wewnątrzkościelne, a za takie uważano sprawy herezji. Tym niemniej, Kościół chrześcijański poszedł w ślady innych religii państwowych i opierając się na władzy świeckiej, zaczął sam stosować przemoc wobec swych przeciwników i odszczepieńców.

Część wybitnych przedstawicieli Kościoła dopuszczała czy nawet zalecała stosowanie przymusu państwowego w walce z ruchami heretyckimi. Należał do nich Święty Augustyn, który przyjął taką postawę w związku z zamieszkami wywołanymi przez donatystów i ich brutalnymi napadami na chrześcijan. Byli i tacy, którzy opowiadając się za formami przymusu byli przeciwni zbyt surowym metodom uważając, że lepiej nawracać heretyków niż ich karać. Pierwsze stosy z heretykami zapłonęły, pomimo stanowczych protestów dostojników kościelnych, za panowania i z polecenia króla Roberta II w Orleanie w 1022 roku .

Do przełomu XII i XIII w. Kościół w zwalczaniu herezji stosował wobec heretyków środki przewidziane przez prawo kościelne, czyli pokuty i ekskomuniki. W XII wieku rozwinęły się odłamy religii chrześcijańskiej, jednoczące duchownych i wyznawców w niezależne od papieża, samoistne zakony, z których najsłynniejszymi byli waldensi (zwani również Biedakami z Lyonu) i katarzy, zwani inaczej albigensami – od miasta Albi w południowej Francji. Na niektórych obszarach, takich jak południowa Francja, północne Włochy, i Szwajcaria, zakony heretyckie zdobyły tylu wyznawców, że władze Kościoła odczuły to jako zagrożenie dla chrześcijaństwa jako wyłącznej religii państwowej.

Dziewięćdziesiąt lat między synodem biskupów w Tours (1163 r.) a bullą Ad extirpanda Innocentego IV (1252) to okres, w którym dokonał się proces instytucjonalizacji średniowiecznej nietolerancji. Stworzone w tym czasie normy prawne i mechanizmy techniczno-organizacyjne mające służyć zwalczaniu herezji zostały w dwa wieki później skopiowane w swych zasadach przez Inkwizycję hiszpańską. W roku 1184 cesarz Fryderyk I Barbarossa i papież Lucjusz III w Weronie ogłosili bullę Ad abolendam pravitatem zobowiązującą wszystkich biskupów do wizytowania podległych im parafii przynajmniej raz na dwa lata i wyszukiwania w nich – z pomocą zaufanych ludzi – osób podejrzanych o herezję. Bulla ta nie wspominała nic o prześladowaniach fizycznych, ani o możliwości karania heretyków śmiercią. Jednakże już w 1199 roku papież Innocenty III w dekrecie Vergetis in senium, skierowanym do władz Viterbo, miasta gdzie mieszkało szczególnie dużo heretyków, przyrównywał herezję do zbrodni obrazy majestatu, a więc do przestępstwa, za które w większości krajów europejskich groziła kara śmierci. Król Aragonii Piotr II w 1197 roku nakazał opuszczenie swego królestwa wszystkim waldensom i innym heretykom uznanym za nieprzyjaciół Krzyża Chrystusowego, gwałcicieli wiary katolickiej i publicznych wrogów władcy i monarchii. Heretycy schwytani po Wielkiej Nocy mieli zostać spaleni żywcem, zaś ich mienie podlegało konfiskacie. Wiek XIII przyniósł dalsze zaostrzenie walki z herezją. W roku 1202 Innocenty wysłał do hrabstwa Tuluzy dwóch legatów - Arnolda Amalrica i Piotra de Castelnau - którzy mieli zwalczać wpływy albigensów. Jednak trwająca kilka lat misja przyniosła mizerne rezultaty. 15 stycznia 1208 roku rycerze Rajmunda VI, hrabiego Tuluzy, zabili Piotra de Castelnau, co papiestwo odebrało jako prowokację.

Zabójstwo Piotra stało się momentem zwrotnym w polityce kościelnej wobec herezji. Krucjata przeciw katarom przyśpieszyła proces kształtowania się inkwizycji średniowiecznej. W roku 1215 zebrał się w Rzymie IV Sobór Laterański, który zajął się na dobre problemem herezji. Mianowicie stwierdzał: tych, którzy odmówią przyjęcia zasad wiary katolickiej należy ekskomunikować i przekazać w ręce władz świeckich, by te wymierzyły karę. Rodzaj kary nie był jeszcze określony, ale w każdym przypadku pociągała ona konfiskatę całego mienia. Podejrzanych, którzy nie zdołali się oczyścić w ciągu roku od chwili oskarżenia, ekskomunikowano i traktowano jako skazanych za herezję. Ludzie mający powiązania z heretykami mogli zostać aresztowani i ukarani jako obrońcy i wspólnicy heretyków. Walki z katarami trwały do 1229 roku i wtedy po raz pierwszy na wielką skalę zastosowano postanowienia dekretów Lucjusza (bulla Ad abolendam). W roku 1216 Papież Honoriusz III powołał do życia zakon Dominikanów, którego szczególnym zadaniem miała być walka z herezjami, i z którego wywodziła się większość inkwizytorów. Ponieważ trybunały biskupie nie działały zbyt sprawnie i okazywały się podatne na kumoterstwo i różne zewnętrzne naciski, za pontyfikatu Grzegorza IX ukształtowała się instytucja inkwizytorów, czyli niezależnych od miejscowych biskupów działających w imieniu Papieża i tylko jemu podległych sędziów delegowanych.

W 1231 roku papież Grzegorz IX ogłosił konstytucję Excomunicamus et anathematisamus. Bulla ta miała ogromne znaczenie dla instytucjonalizacji Inkwizycji średniowiecznej, bowiem podnosiła do rangi powszechnie obowiązujących praw wszystkie dotychczasowe dekrety antyheretyckie powstałe przed rokiem 1231.

Wiele inkwizytorów odznaczało się sprawiedliwością i umiarem w karaniu, uważając za swoje zadanie bardziej nawrócenie heretyka niż jego ukaranie, lecz niemało było i fanatyków. Szczególną brutalnością i bezwzględnością wyróżniał się francuski inkwizytor (były katar) Robert Bougre. Mianowany inkwizytorem w 1233 r. już w rok po swojej nominacji na skutek protestów biskupów Sens i Reims wywołanych jego brutalnością i samowolą Bougre został zawieszony w obowiązkach. W 1235 przywrócony na stanowisko inkwizytora na terenie Szampanii rozpoczął na nowo masowe palenie na stosie (m.in. 29 maja 1239 doprowadził do spalenia 180 heretyków, w tym jednego biskupa), a jego działalność znów wywołała masowe protesty duchowieństwa i władz świeckich. W 1239 r. papież nakazał wszczęcie śledztwa przeciw Bougre'owi, w wyniku czego stwierdzono mnóstwo nadużyć i niesłusznych wyroków i skazano go na "wieczne więzienie". Podobnie złą sławą cieszył się fanatyczny Konrad z Marburga, którego działalność w Niemczech wywołała powstanie chłopskie poparte przez miejscowych książąt i duchowieństwo. Konrad został 30 lipca 1233 zabity przez krewnych jednej ze swoich licznych ofiar. Równie fanatyczny i okrutny pomocnik i następca Konrada z Marburga, Konrad Dorso, który deklarował: "Spaliłbym i stu niewinnych, gdyby między nimi znalazł się choć jeden winny" i także masowo skazywał na stos, został zabity przez możnowładcę, który dowiedział się, że Dorso podejrzewa go o herezję i w obawie o własne życie postanowił zlikwidować Dorsa. Działalność inkwizytorów średniowiecznych często wywoływała konflikty z miejscowymi biskupami, a zwłaszcza z władzą świecką, która pragnęła podporządkować sobie Inkwizycję, co na ogół udało się na początku XIV w.

Końcowy etap formowania się Inkwizycji średniowiecznej wyznaczyła pochodząca z 1252 roku bulla Innocentego IV Ad extirpanda, zbierająca i kodyfikująca wszystkie wcześniejsze rozporządzenia na ten temat. Bulla ta ustanawiała stałe trybunały inkwizycyjne we wszystkich diecezjach. W ich skład miało wchodzić dwóch inkwizytorów, lokalny biskup bądź jego reprezentant oraz dwunastu, dobranych przez nich, prawowiernych katolików (boni viri), rekrutujących się najczęściej spośród miejscowego kleru. Przy podejmowaniu decyzji obowiązywała zasada kolegialności, choć głos decydujący należał do inkwizytorów. Trybunał miał prawo zatrudniać dwóch notariuszy i parę osób niższego personelu - lekarza, woźnych, gońców, etc. Ponieważ był on właściwe bezradny bez technicznej i organizacyjnej pomocy władz świeckich, bulla nakazywała tym ostatnim, pod karą ekskomuniki, ścisłą współpracę z trybunałem. Ponadto w bulli tej porównywano heretyków do kryminalistów, co zostało zinterpretowane jako zgoda papieża na torturowanie w sprawach o herezję. W przeciwieństwie do późniejszej Inkwizycji hiszpańskiej, Inkwizycja średniowieczna nie torturowała dzieci, starców ani kobiet w ciąży. Od czasów bulli Ad extirpanda inkwizycja papieska uległa już tylko nieznacznym modyfikacjom. Podporządkowana już władzy świeckiej Inkwizycja często była wykorzystywana do procesów politycznych czego najbardziej znanymi przykładem jest sfingowany proces templariuszy toczący się w latach 1305 - 1314. Proces przeciw zakonowi był możliwy, bo królowi Francji Filipowi IV Pięknemu i jego doradcy Wilhelmowi de Nogaretowi udało się przekupić Wilhelma Imberta z Paryża.

Inkwizycja średniowieczna naprawdę sprawnie działała tylko we Francji, Włoszech, Aragonii i krótko w Niemczech. Apogeum jej aktywności przypadało na wiek XIII, będący zarazem okresem jej formowania się i krzepnięcia. Wiek XIV przyniósł stopniową dekadencję inkwizycji średniowiecznej we Francji, Aragonii i we Włoszech, gdzie została poddana kontroli urzędników królewskich.

[edytuj] Inkwizycja nowożytna

W 1542 roku papież Paweł III zreorganizował inkwizycję. Powołał Kongregację Kardynalską Świętej Rzymskiej i Powszechnej Inkwizycji, tzw. Święte Oficjum (Sacrum Officium), które składało się z 6 kardynałów i miało nadzorować działalność sądów inkwizycyjnych w walce z reformacją.

Z inkwizytorów rzymskich szczególną bezwzględnością i okrucieństwem wyróżniał się Gian Pietro Carafa (późniejszy papież Paweł IV), który deklarował: "Gdyby mój własny ojciec popadł w najmniejszą choćby herezję, własnoręcznie zebrałbym drewno na stos dla niego".

Działalność inkwizycji w większości krajów Europy trwała do XVIII wieku (w Portugalii, Hiszpanii i we Włoszech do XIX w.). Do XX wieku przetrwała jedynie Inkwizycja Rzymska.

[edytuj] Czasy współczesne

W 1908 papież Pius X przekształcił ją w Kongregację Świętego Oficjum, zaś w 1965 Paweł VI w Kongregację Nauki Wiary.

Jan Paweł II - w imieniu Kościoła katolickiego przeprosił za wszelkie błędy inkwizycji i inkwizytorów.

[edytuj] Metody śledztwa i procesu

Zadaniem inkwizycji było zwalczanie herezji, rozumiane jako wykrywanie, nawracanie i karanie heretyków. Dlatego też jej jurysdykcja dotyczyła tylko chrześcijan, rozumianych jako wszystkie osoby ochrzczone, gdyż tylko ktoś, kto był już chrześcijaninem, mógł się dopuścić herezji – odstępstwa od prawd wiary. Postępowanie prowadzono z urzędu. Do ustalenia czy dany podejrzany jest, czy nie jest heretykiem, inkwizytorzy dochodzili w wyniku procesu dowodowego opartego o zeznania. Inkwizycja nie stosowała natomiast metody tzw. (łac.) ordaliów, zwanych potocznie „sądami bożymi” — prób niewinności lub prawdomówności oskarżonego opartych o przeświadczenie, że Bóg nie dopuści do skazania niewinnego, jak np. próba wody czy próba rozgrzanego żelaza. Ordalia zostały zresztą zakazane oficjalnie przez Kościół w 1215 r.

Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach. Adnotacja: Skąd informacje o zakładaniu winy?.

Podstawowym dowodem winy oskarżonego było jego przyznanie się. Zakładano przy tym, że obowiązek dowiedzenia niewinności spoczywa na oskarżonym — inaczej mówiąc, zakładano z góry winę oskarżonego. Ponieważ w 1252 r. Papież Innocenty IV zrównał heretyków ze zwykłymi kryminalistami, możliwe stało się oficjalne stosowanie tortur w celu uzyskania przyznania się do winy, jak to było już wcześniej powszechną praktyką w przypadku procesów kryminalnych. W takiej sytuacji oskarżeni nie mieli wielkich szans uzyskania wyroku uniewinniającego. Mimo, że oficjalnie zakres i czas tortur były ograniczone szczegółowymi przepisami, w praktyce oskarżeni bywali często torturowani do czasu, gdy przyznali się do takich win, jakie satysfakcjonowały inkwizytorów. Taka metoda prowadziła też do najrozmaitszych nadużyć, np. fałszywych denuncjacji przez osoby niechętne oskarżonemu, łańcuchów wzajemnych oskarżeń przez kolejnych oskarżonych, pragnących uniknąć tortur i zdawania oskarżonych na łaskę inkwizytorów, od których dobrej woli zależało, czy zeznania uznają za satysfakcjonujące.

[edytuj] Słynne procesy inkwizycyjne

Przed trybunałami Inkwizycji stało wiele historycznych postaci:

• Giordano Bruno – skazany na więzienie oraz uroczyste odwołanie i potępienie swoich heretyckich pism w 1592 roku, a w 1599 na śmierć. Spalony na stosie 17 lutego 1600 roku na rzymskim Campo de' Fiori, po zatwierdzeniu wyroku przez papieża Klemensa VIII,
• Galileusz – 1633 skazany początkowo na areszt domowy, zakaz kontaktów z innymi myślicielami i cotygodniowe odmawianie siedmiu psalmów pokutnych; ostatecznie tylko tę ostatnią karę utrzymano w mocy (na trzy lata); zrehabilitowany dopiero w roku 1992 przez Jana Pawła II.

Wbrew głoszonym powszechnie opiniom Joanna d'Arc nie była ofiarą trybunałów Inkwizycji. Została skazana na śmierć i spalona na stosie 30 maja 1431 na mocy wyroku kościelnego sądu biskupiego.

[edytuj] Znani inkwizytorzy

[edytuj] Z papieskiego grona

• Adrian Florensz Boeyens (także jako Adrian Dedel, późniejszy papież Hadrian VI)
• Camillo Borghese (późniejszy papież Paweł V)
• Giovanni Pietro Carafa (późniejszy papież Paweł IV)
• Giambattista Castagna (późniejszy papież Urban VII)
• Fabio Chigi (późniejszy papież Aleksander VII)
• Giovanni Antonio Facchinetti de Nuce starszy (późniejszy papież Innocenty IX)
• Jakub Fournier (późniejszy papież Benedykt XII)
• Antonio Ghislieri zwany Michele Ghislieri (późniejszy papież Pius V)
• Giovanni Gaetano Orsini (późniejszy papież Mikołaj III)
• Pietro Vito Ottoboni (późniejszy papież Aleksander VIII)
• Felice Peretti di Montalti (także jako Felice Montalto, późniejszy papież Sykstus V)
• Antonio Pignatelli del Rastrello (późniejszy papież Innocenty XII)

[edytuj] Inni

• Robert Bellarmin — od 1599 kardynał, święty Kościoła katolickiego, prowadził proces Giordano Bruno
• Jaime Bleda
• Franciszek Jiménez de Cisneros
• Agostino Galamina
• Bernard Gui
• Heinrich Kramer
• Jakob Sprenger
• Konrad z Marburga (ur. ok. 1180-90 zm. 1233)
• Tomás de Torquemada

[edytuj] Liczba ofiar

Nigdy dokładnie nie udało się ustalić, ile ludzi zostało przez Inkwizycję zamęczonych w czasie tortur (mimo że oficjalnie inkwizytorom nie wolno było zabijać ani doprowadzać do kalectwa swoich ofiar podczas zadawania tortur), ilu posłano na stos, ilu skazano na dożywotnie więzienie, ilu pozostało kalekami czy też żebrakami do końca życia. W potocznej świadomości społeczeństwa, poprzez liczne stereotypy, występują skłonności do zawyżania liczby ofiar i wyolbrzymiania skali prześladowań heretyków.

Niemniej zachowane dokumenty, choć niekompletne, pozwalają w pewnym stopniu na zobrazowanie skali działalności Świętego Oficjum, której nie sposób pomniejszyć. Ks. Grzegorz Ryś w swoim haśle "inkwizycja" w 30-tomowej Encyklopedii PWN podaje, że "zachowane fragmentarycznie źródła wskazują, że wyrokiem śmierci (z reguły przez spalenie na stosie) kończyło się ok. 5% wszystkich dochodzeń". Trzeba też pamiętać o tym, że coraz więcej historyków stwierdza iż nie jest prawdą tak wielka liczba ofiar inkwizycji oraz, że inkwizycja stosowała jak na swoje czasy kary łagodne, zazwyczaj uniewinniała oskarżonych a wielu skazanych nie palono in persona. Ponadto krucjata albigenska miała podstawy w obronie ustrojów europejskich oraz zachowania wartości moralnych i etycznych wynikających z natury i godności człowieka.

[edytuj] Portugalia

Henry Charles Lea ^[1] omawiając procesy Nowych Chrześcijan (portugalskich Żydów przymusowo nawróconych na chrześcijaństwo), których podejrzewano o powrót do judaizmu podaje liczby skazanych na śmierć przez trybunały inkwizycyjne w Lizbonie, Evorze i Coimbrze. Faktycznych egzekucji było nieco więcej, gdyż Lea zaznacza, iż dane nie są kompletne:

• do 1580 - 169 ^[2]
• 1581-1600 - 162 ^[3]
• 1601-1619 - ?
• 1620-1640 - 230 ^[4]
• 1641-1650 - 50 ^[5]
• 1651-1673 - 184 ^[6]
• 1674-1681 - ?
• 1682-1700 - 59 ^[7]
• 1701-1720 - 37 ^[8]
• 1721-1794 - 139 ^[9]

Łącznie więc w przeciągu niespełna 300 lat Inkwizycja w trzech znaczących miastach Portugalii posłała na stos co najmniej 1030 Żydów-katolików, którym udowodniono powrót do judaizmu. Według Stanleya Payna dokumenty Inkwizycji w Portugalii (zapewne niekompletne jak wszędzie) mówią o 1379 spalonych na stosie w okresie od 1543 do 1684^[10]. Biorąc pod uwagę powyżej przytoczone statystyki 'nowych chrześcijan' spalonych w latach 1540-1794 minimalna liczba wszystkich ofiar portugalskiej inkwizycji była o 1/4 lub 1/3 większa od sumy podanej przez Payna, tj. wyniosła ok. 1786 spalonych na stosie.

[edytuj] Hiszpania

Jeżeli chodzi o Hiszpanię Lea nie był w stanie podać tak dokładnych danych ^[11]. Hernando de Pulgar (Crónica, P. ii, cap. Lxxvii), sekretarz królowej Izabeli, odnotował, że w całej Hiszpanii w okresie ok. 1478-1490 wyrokiem trybunałów inkwizycyjnych na stos posłano 2000 ludzi ^[12]. Liczba ta pozostaje w zgodzie z danymi Bachillera Andrésa Bernáldeza (Hist. de los Reyes Católicos), według którego w samej tylko Sewilli do roku 1488 spalono na stosie 700 heretyków ^[13]. Z kolei Zurita (Anales, Lib. xx, cap. xlix), XVI-wieczny sekretarz Inkwizycji, podał, że w samej Sewilli do roku 1520 spalono ponad 4000 osób. Przy czym zaznaczył on, iż dane te są przybliżone biorąc pod uwagę fakt, że w samym arcybiskupstwie Sewilli potępiono ponad 100.000 heretyków powracających do judaizmu ^[14]. Inkwizytor Lodovico Paramo także twierdził, że w Sewilli w latach 1480-1520 spalono 4000 ludzi, zaś 30 tysięcy "pokutujących" skazano na inne kary^[15]. Znacznie mniejszą liczbę heretyków spalonych w Sewilli (niecałe 1000 osób) podaje inskrypcja umieszczona w 1524 roku nad bramą zamku Triana będącego siedzibą tamtejszego trybunału inkwizycyjnego, jednakże jej treść nie jest do końca zrozumiała ^[16].

Dokumenty pochodzące z pierwszego okresu działania Inkwizycji hiszpańskiej w innych miastach także wskazują na rzetelność powyżej przytaczanych relacji:

• Valladolid do 1492 - 50 spalonych na stosie^[17];
• Toledo 1485-1501 - 250 spalonych na stosie^[18];
• Saragossa 1485-1502 - 119 spalonych żywcem oraz 5 poćwiartowanych, ściętych lub uduszonych przed spaleniem^[19];
• Barcelona do 1498 - 13 spalonych żywcem oraz 10 uduszonych przed spaleniem^[20];

Te okrojone dane mówią o absolutnym minimum 447 osób spalonych od 1478 do 1502 roku przez ważniejsze trybunały inkwizycyjne w Hiszpanii nie licząc wyroków wydanych w Sewilli. Dodatkowo Lea podaje niekompletną liczbę (nazwiska w porządku alfabetycznym A do N) 515 spalonych w Walencji w okresie 1485-1592^[21] oraz 139 spalonych na Majorce w latach 1488-1691^[22]. Trybunały w mniejszych miastach wbrew pozorom nie były łagodniejsze. John Longhurst przytacza przykład Guadalupe, gdzie w ciągu kilku miesięcy roku 1485 (zanim miejscowy trybunał został wchłonięty przez ten w Toledo) spalono żywcem 53 Żydów-heretyków^[23]. W Ciudad Real w latach 1483-1485 skazano na stos niemal 300 Żydów, jednak w części przypadków spalono kukły potępionych uchodźców, co oznacza, że od kilkudziesięciu do ponad dwustu 'heretyków' spłonęło osobiście^[24]. W późniejszym okresie liczba spalonych na stosach w Hiszpanii była znacznie mniejsza. Według Payna w latach 1543-1684 na podstawie zachowanych dokumentów Inkwizycja posłała w tym kraju na śmierć mniej niż 1000 osób^[25]. Biorąc pod uwagę wszystkie powyższe informacje oraz fakt, iż w okresie 1490-1543 Oficjum działało dosyć intensywnie można by oszacować absolutne minimum ofiar Inkwizycji w Hiszpanii na ok. 4000 heretyków (gł. Żydów) spalonych na stosie.

[edytuj] Czarownice w Europie

Według sycylijskiego inkwizytora Lodovico Paramo Inkwizycja w przeciągu 150 lat począwszy od roku 1404 posłała na stos co najmniej 30 000 czarownic (dzieło Paramo zostało wydane w Madrycie w 1598 a podane przez niego informacje dotyczą okresu jeszcze wcześniejszego)^[26].

[edytuj] Podstawy teologiczne

[edytuj] Nowy Testament i pierwsi chrześcijanie

W świetle Nowego Testamentu chrześcijanie mogą stosować przemoc jedynie w przypadku, gdy pełnią funkcję urzędników państwowych stojących na straży bezpieczeństwa i porządku publicznego. Ani w Ewangelii ani w Dziejach Apostolskich nie wymagano od żołnierzy pełniących wówczas także rolę policjantów porzucenia swego zawodu (Mateusza 8:5-13, Łukasza 3:14, Dzieje 10, Dzieje 16:22-40). Apostoł Paweł określa nawet pracowników świeckich resortów siłowych mianem 'sług Bożych' (Rzymian 13).

Jednakże Nowy Testament zabrania chrześcijanom prześladowania czy zabijania w obronie wyznania, nawet jeśli im samym grozi śmierć z racji wiary w Chrystusa (Mateusza 5:10, Jana 16:2). Jezus surowo zakazywał swoim apostołom krzywdzenia tych, którzy Go odrzucali (Łukasza 9:53-55, Łukasza 22:49-51) i to On jest także autorem słynnego powiedzenia: 'kto mieczem walczy, od miecza ginie' (Mateusza 26:52). Według Jezusa dowodem na niebiański charakter Jego królestwa było właśnie to, że Jego uczniowie nie walczyli o Niego z bronią w ręku (Jana 18:36). Chrystus cofnął także słynną zasadę karnego prawa mojżeszowego 'oko za oko, ząb za ząb' wprowadzając na jej miejsce nakaz miłości do wszystkich ludzi bez względu na ich poglądy i zbrodnie (Mateusza 5:38-48). Jeżeli w gronie chrześcijan znajdowali się ludzie, którzy z uporem trwali w niemoralnym postępowaniu jedyną przewidzianą karą było wykluczenie ze społeczności kościoła (Mateusza 18:15-18, 1 Koryntian 5, 2 Jana 1:9-11).

Pierwsi chrześcijanie na ogół bez zarzutu stosowali się do ewangelicznych zasad powstrzymywania się od przemocy. Wielu z nich odmawiało służby wojskowej, co zazwyczaj pociągało za sobą poważne represje. Jednocześnie apologeci chrześcijańscy byli zdecydowanie przeciwni narzucaniu wyznania siłą. Tertulian twierdził, iż jest to fundamentalnym prawem człowieka, przywilejem natury, że każdy człowiek powinien oddawać cześć zgodnie z własnymi przekonaniami: religia jednego człowieka ani nie krzywdzi ani nie pomaga drugiemu człowiekowi. Z pewnością nie jest częścią religii narzucanie religii, do której wolna wola powinna nas prowadzić a nie przymus (Ad Scapulam, II.). Podobnie też Laktancjusz był zdecydowanie przeciwny narzucaniu wyznania siłą, mówiąc do Rzymian: Jeżeli dobrem jest to, do czego mnie wzywacie, czemu zapraszacie mnie złem? Czemu ciosami, a nie słowami? Czemu nie za pomocą argumentów, ale za pomocą tortur cielesnych? [...] Cóż to za przewrotność, że ten, który jest karany, chociaż niewinny, nazywany jest nieprawym i niepobożnym, oraz że torturujący, z drugiej strony, nazywany jest prawym i pobożnym! oraz Albowiem [religia] jest sprawą, która jest dobrowolna ponad wszystkie inne, ani też nie można nikomu narzucać konieczności, aby czcił to, czego nie życzy sobie czcić. (Divinae Institutiones, Epitome, LIII-LIV).

[edytuj] Okres narodzin katolicyzmu

Tak było aż do momentu centralizacji władzy kościelnej z chwilą upolitycznienia chrześcijaństwa w I połowie IV wieku. Wówczas to biskup Rzymu nabrał szczególnego znaczenia z racji bliskości dworu cesarskiego i zaczął wywierać wpływ na decyzje podejmowane przez imperatorów sprzyjających chrześcijaństwu. Pierwszym widocznym efektem tego, w odniesieniu do kwestii stosowania przemocy w imię wiary, było wprowadzenie w Cesarstwie Rzymskim kary śmierci za praktyki okultystyczne: magię, astrologię i czary (np. Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, III, 1). Tym samym naruszone zostały zasady ewangeliczne, powrócono zaś do nakazów prawa karnego Starego Testamentu. (Identyczny błąd popełnili wiele wieków później kalwini oraz amerykańscy purytanie, przywracając zniesioną przez Chrystusa karę śmierci za grzechy ciężkie. We wszystkich tych przypadkach doszło do tak tragicznego połączenia Kościoła i państwa, gdzie niejako całe państwo stawało się Kościołem, grzech stawał się przestępstwem w świetle prawa, wykluczenie z Kościoła oznaczało banicję, biskupi przejmowali rolę urzędników, zaś wojsko i policja dbały o porządek w Kościele. Wszelkie próby siłowego zaprowadzenie Królestwa Bożego na ziemi przez nadgorliwych fanatyków zawsze kończyły się niepowodzeniem oraz przynosiły szkodę i ujmę prawdziwemu chrześcijaństwu.)

Upolitycznienie chrześcijaństwa sprzyjało także wymuszonym i pozornym nawróceniom, przez co doszło do drastycznego upadku jakości i moralności Kościoła, którego szeregi zasiliły tysiące nominalnych chrześcijan. Można tu mówić o katolicyzacji, czyli upowszechnieniu chrześcijaństwa, na skutek faworyzowania tego wyznania przez władców Cesarstwa. Sokrates Scholastyk (Historia Kościoła, II, 8) i Sozomen (Historia Kościoła, III, 7) mówią o krwawych walkach pomiędzy katolikami rzymskimi i arianami w Konstantynopolu już w pierwszej połowie IV wieku, co było nie do pomyślenia za czasów pierwszych apostołów. Sozomen wielokrotnie wspomina także o represjach wobec pogan i arian już za rządów Konstantyna Wielkiego (Historia Kościoła, I, 8, 21; II, 32). Imperium Rzymskie stawało się państwem wyznaniowym za pełną aprobatą biskupów Rzymu.

Jedne z ostatnich przebłysków prawdy ewangelicznej w kwestii wolności wyznania można znaleźć u Atanazego Wielkiego, który doświadczał prześladowania ze strony arian. W swojej Historii Arian z 358 roku pisał on: Albowiem prawda nie jest głoszona mieczami i włóczniami, ani też z użyciem żołnierzy; ale poprzez przekonywanie i doradzanie^[27]. Dalej też czytamy, że jeżeli jakaś nauka zmusza przemocą i ranami i więzieniem tych, których nie była w stanie przekonać argumentami sama dowodzi, że jest daleka od pobożności, gdyż jest częścią prawdziwej pobożności, aby nie zmuszać, lecz przekonywać^[28]. Także biskup rzymski Juliusz, jeden z pierwszych papieży, pisząc w roku 340 do euzebian w Antiochii, wyraził swoje ubolewanie z powodu przemocy coraz powszechniej stosowanej przez chrześcijan: O umiłowani, decyzje Kościoła nie są już dłużej zgodne z Ewangelią, lecz dążą jedynie do skazywania na wygnanie i śmierć^[29]. Kiedy potępionemu w 384 roku na synodzie w Bordeaux Pryscylianowi groziła śmierć ze strony cesarza z powodu herezji, jego samotnym i żarliwym obrońcą stał się Marcin z Tours. Stracenie heretyków w r. 385 wstrząsnęło wieloma katolikami^[30], lecz należy zauważyć, że to właśnie biskupi katoliccy, w szczególności zaś nader wpływowi biskupi Rzymu, przyzwolili lub doprowadzili do uchwalenia licznych przepisów nietolerancyjnych. Z pewnością w IV wieku w Kościele zrodzonym z chrześcijaństwa apostolskiego zaszły pewne tragiczne w skutkach zmiany, które z prześladowanych uczyniły prześladowców oraz sprawiły, iż promowany przez Cesarstwo państwowy Kościół Powszechny miał już niewiele wspólnego z łagodnym Duchem Ewangelii Chrystusa.

1 grudnia 346 (lub 354) cesarz Konstancjusz ustanowił karę śmierci za składanie ofiar pogańskich (Codex Theodosianus XVI.10.4), jednakże ten pierwszy tak surowy przepis nietolerancyjny rzadko wprowadzano w życie. Dopiero 8 listopada 392 cesarz Teodozjusz I, znajdujący się pod silnym wpływem Ambrożego z Mediolanu, ponownie wprowadził karę śmierci za składanie ofiar pogańskich i uczęszczanie do pogańskich świątyń (Codex Theodosianus XVI.10.12). Tym razem prawo to weszło w życie z całą surowością, co zresztą pochwalali ówcześni teologowie katoliccy (Augustyn, List 93, III.10). Nieco wcześniej, 31 marca 382 roku ustawodawstwo rzymskie obłożyło karą śmierci także heretyków (Codex Theodosianus XVI.5.9). W następnych latach wzmożono represje wobec pogan, Żydów, schizmatyków oraz heretyków, co w niektórych przypadkach tłumaczono faktycznymi atakami na życie katolików rzymskich. Upolityczniony Kościół rzymski zaczął traktować pogromy innowierców jako normę na początku V wieku, czego przykładem może być jego bierna postawa wobec bestialskiego mordu dokonanego na Hypatii i innych.

Początki tego straszliwego zwiedzenia w myśli teologicznej, które z rzekomych wyznawców Chrystusa uczyniły 'miłosiernych' morderców można dostrzec w pewnym niepozornym, lecz jakże znaczącym stwierdzeniu Euzebiusza w jego Historii Kościoła sprzed 326 roku. Kronikarz katolicki mówi tam o Konstantynie, który słusznie wyruszył na wojnę z Licyniuszem, prześladowcą chrześcijan, by poprzez usunięcie z drogi kilku niszczycieli, wybawić większą część rasy ludzkiej^[31]. To pozornie słuszne założenie przykrej konieczności zabicia garstki ludzi dla ratowania całych narodów jest już samo w sobie sprzeczne z Ewangelią. Należy pamiętać, że ten sam szczytny cel przyświecał Kajfaszowi i arcykapłanom żydowskim, kiedy postanowili zabić Jezusa, aby uratować Izraela przed posądzeniem o rozruchy przez Rzymian (Jana 11:47-50). W późniejszych wiekach nierzadko przytaczano tę samą myśl, że lepiej zabić kilku heretyków niż pozwolić im, by zwiedli ludzką rasę i doprowadzili ją do zguby.

[edytuj] Od czasów Augustyna

Prawo do prześladowania i zabijania w imię Chrystusa po raz pierwszy wyraził i uzasadnił Augustyn z Hippony uznany później za świętego i ojca kościoła. W listach XCIII oraz CLXXXV podawał on liczne przykłady ze Starego Testamentu, gdzie Izraelici mieli prawo stosowania przemocy w celu zachowania czystości wyznania w obrębie swojego narodu. Jako nowotestamentowe przykłady Augustyn wymienił 'biczowanie Żydów przez Chrystusa w świątyni' (Jana 2:15) czy przypowieść Jezusa o ewangelizowaniu pogan, gdzie występuje stwierdzenie 'przymuszaj, by weszli' (Łukasza 14:23). Augustyn interpretował to jako konieczność zmuszania opornych ludzi do przyjęcia wiary katolickiej za pomocą represji fizycznych. Podkreślał jednakże konieczność prześladowania jedynie z miłości w celu ratowania błądzącej duszy. Nauka Augustyna w temacie przymusowego nawracania została powszechnie przyjęta przez katolików rzymskich, co w kolejnych wiekach zaowocowało przymusowym nawracaniem wielu narodów pogańskich oraz powstaniem Inkwizycji.

Na wymienionych listach Augustyna oparł się Tomasz z Akwinu w swojej 'Sumie Teologicznej' z XIII wieku usprawiedliwiając siłowe nawracanie^[32] oraz zabijanie heretyków^[33]. Idea świętej wojny chrześcijan z niewiernymi została wyłożona przez Bernarda z Clairvaux (Ojca i Doktora Kościoła, znanego gł. z propagowania kultu maryjnego) w De consideratione (O rozważaniu) skierowanym do papieża Eugeniusza III^[34]. Podawanie starotestamentowych przykładów dla popierania walki zbrojnej z niewiernymi było jednak nieporozumieniem, gdyż poza terenem Palestyny Izraelici mieli wyraźny zakaz zaprowadzania judaizmu siłą (Powtórzonego Prawa 2:4-5.9.19; 23:8). Stosowanie tortur nie było popierane przykładami biblijnymi, nawet ze Starego Testamentu, gdyż prawo mojżeszowe nie zezwalało na torturowanie podejrzanych, zaś okaleczanie było dopuszczalne w Izraelu jedynie w ramach prawa karnego w myśl zasady 'życie za życie, oko za oko, ząb za ząb, rana za ranę' (Exodus 21:23-25, Kapłańska 24:19-20, Powtórzonego Prawa 19:18-21).

[edytuj] Stanowisko papieży

Papieże jednoznacznie przychylali się do opinii wyżej wymienionych teologów. Już Leon I zachwalał w 447 krwawą rozprawę z pryscylianami z roku 385 w słowach: "I to sprawiedliwe traktowanie [tj. likwidowanie niebezpiecznych heretyków] przez długi czas było pomocą dla kościelnego prawa łagodności, które, chociaż polega na kapłańskim sądzie i unika krwawej pomsty, jednak jest wsparte surowymi dekretami chrześcijańskich książąt w czasach kiedy ludzie, którzy boją się cielesnej kary uciekają się do czysto duchowej poprawy."^[35]. Innocenty III nie tylko nakazał konfiskować majątki heretyków i wydawać ich władzom świeckim celem ukarania^[36], lecz ogłosił także w 1209 roku krucjatę przeciw albigensom^[37], która pochłonęła dziesiątki tysięcy ofiar. Papież Grzegorz IX w 1231 roku wpisał do papieskich regestów konstytucję cesarską o karaniu heretyków przez spalenie żywcem oraz zatwierdził tenże rodzaj kary w swojej konstytucji o herezjach (Excommunicamus)^[38]. Dla poparcia tak brutalnej formy egzekucji posłużono się przewrotnie wypowiedzią Jezusa z ostatniej wieczerzy: "Ten, kto we Mnie nie trwa, zostanie wyrzucony jak winna latorośl i uschnie. I zbiera się ją, i wrzuca do ognia, i płonie." (Jana 15:6)^[39]. W listopadzie 1302 roku papież Bonifacy VIII wyrywając z kontekstu i manipulując wersetami z Ewangelii stwierdził, iż Chrystus przyznał Piotrowi prawo do używania dwóch mieczy: duchowego i materialnego, przez co Kościół i kapłani mają prawo posługiwać się królami i żołnierzami do osiągnięcia swych celów^[40]. Papież Marcin V w liście do Władysława Jagiełły nalegał: "Wiedz, że interesy Stolicy apostolskiej oraz twojej korony czynią powinnością exterminację Husytów. Pamiętaj, iż ci niepobożni ludzie ośmielają się proklamować zasady równości; utrzymują, że wszyscy chrześcijanie są braćmi, oraz że Bóg nie dał uprzywilejowanym ludziom prawa rządzenia narodami; twierdzą, że Chrystus przyszedł na ziemię, aby znieść niewolnictwo; wzywają lud do wolności, to jest do unicestwienia królów i kapłanów. Więc kiedy jeszcze jest czas zwróć swoje siły przeciwko Bohemii (Czechom); pal, masakruj, czyń pustkowia wszędzie, gdyż nic nie mogłoby być bardziej miłego Bogu lub też bardziej użytecznego dla sprawy królów, niż eksterminacja Husytów."^[41] Kilkanaście lat wcześniej w 1415 roku sobór w Konstancji potępił Jana Husa między innymi za jego naukę zawartą w traktacie de Ecclesia, według której żaden heretyk nie powinien być wydawany ramieniu świeckiemu celem ukarania go śmiercią^[42]. Podobnie też, kiedy Marcin Luter napisał, że palenie heretyków jest sprzeczne z wolą Ducha papież Leon X potępił to stwierdzenie jako herezję w swojej bulli Exsurge Domine z 1520 roku^[43]. Papież Grzegorz XIII na wieść o rzezi hugenotów w dniu Św. Bartłomieja w 1572 był tak uszczęśliwiony, że polecił Giorgio Vasari uwiecznienie tej masakry na obrazie do dziś znajdującym się w Watykanie oraz nakazał wybicie pamiątkowego medalu z napisem "VGONOTTORVM STRAGES" ("hugenoci wyrżnięci")^[44].

Prawo Kościoła rzymskokatolickiego do stosowania przymusu oraz "zbawiennych kar" celem przywrócenia zbłąkanych do "prawdziwej wiary" zostało ponownie potwierdzone w nieomylnej (wg teologów rzymskokatolickich - cyt. za Breviarium Fidei", Poznań, 2000, s. 68) konstytucji Piusa VI Auctorem fidei z 1794 r. Wg Auctorem fidei odmawianie Kościołowi rzymskokatolickiemu prawa do stosowania przymusu w celu nawrócenia "zbłąkanych" do prawdziwej wiary jest herezją. Takie zdefiniowanie doktryny przymusu autorytatywnie zamyka swobodną dyskusję teologów katolickich na temat roli i oceny działalności Inkwizycji.

[edytuj] Dzisiejsze zdanie Kościoła Katolickiego

Obecna doktryna Kościoła Rzymskiego odnośnie siłowego nawracania nie jest do końca jasna. Wielu teologów katolickich tłumaczy mordy i prześladowania schizmatyków oraz innowierców w okresie od IV do XIX wieku panującą wówczas trudną sytuacją polityczną, brutalnymi zwyczajami, częstymi wojnami i niepokojami społecznymi. Z tymi argumentami nie zgadza się wielu historyków, jak np. Henry Charles Lea, który po wieloletniej analizie wpływu metod i wyroków inkwizycyjnych na sądownictwo cywilne stwierdził, iż Kościół mający za zadanie łagodzić brutalne obyczaje nie tylko je zaakceptował, lecz nawet jeszcze bardziej je zbarbaryzował ^[45]. Kościół Katolicki do chwili obecnej nie potępił Inkwizycji, lecz papież Jan Paweł II przeprosił za błędy Inkwizytorów. Także uznawanie wielu inkwizytorów za błogosławionych i świętych postrzegane jest jako stanowisko dwuznaczne (akceptacja na łączenie świętości z zabijaniem w imię obrony wiary) ^[46].

[edytuj] Nawiązania

Inkwizycja znalazła swoje miejsce w wielu tekstach literackich, na przykład w powieści Imię róży autorstwa Umberto Eco, czy też współczesnych powieściach fantasy pisanych przez Jacka Piekarę (Sługa Boży, Młot na Czarownice, Miecz Aniołów i Łowcy Dusz). Książki Jacka Piekary przedstawiają alternatywną historię ludzkości, w której brutalność inkwizytorów przekracza nawet to, co znane jest z tzw. "czarnej legendy". O Inkwizycji pisze także Andrzej Sapkowski w "Narrenturmie" i "Bożych Bojownikach". Tematowi temu poświęcił też swoje opowiadanie Rafał Ziemkiewicz, w którym ukazuje alternatywną historię ludzkości, gdzie Inkwizycja, walcząc z herezją, stoi na straży porządku społecznego i zapobiega np. wybuchowi tej okropnej rewolucji, jak jej tam, francuskiej. ^[47] Zaś w filmie Duchy Goi Milosa Formana jest motorem napędzającym akcję filmu. Inkwizycja jest również tłem wydarzeń w bestselerowej powieści hiszpańskiego pisarza Ildefonso Falconesa zatytułowanej "Katedra w Barcelonie".

Ponadto, Święta Inkwizycja jest wykorzystana jako historyczna metafora systemu totalitarnego w powieści parabolicznej współczesnego pisarza i publicysty Jerzego Andrzejewskiego pt.:"Ciemności kryją ziemię".

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Henry Charles Lea, A History of the Inquisition of Spain, Vol. 3, Book 8, Ch. 1
2. ↑ ibid. przyp. 57
3. ↑ ibid. przyp. 73
4. ↑ ibid. przyp. 93
5. ↑ ibid. przyp. 109
6. ↑ ibid. przyp. 116
7. ↑ ibid. przyp. 132
8. ↑ ibid. przyp. 171
9. ↑ ibid. przyp. 180
10. ↑ Stanley G. Payne, A History of Spain and Portugal, Vol. 1, Ch. 12, str. 230
11. ↑ Henry Charles Lea, History of the Inquisition of Spain, Vol. 4, Book 9, Ch. 2
12. ↑ ibid. str. 518-9
13. ↑ ibid. str. 519
14. ↑ ibid. str. 519-20
15. ↑ Ludovicus a Páramo, De Origine et Progressu Officii Sancti Inquisitionis Eiusque Dignitate et Utilitate (Madrid, 1598), str. 140.
16. ↑ ibid. str. 519
17. ↑ ibid. str. 522
18. ↑ ibid. str. 520
19. ↑ ibid. str. 521
20. ↑ ibid. str. 521-2
21. ↑ ibid. str. 522
22. ↑ ibid. str. 522-3
23. ↑ John Edward Longhurst, The Age of Torquemada, str. 125
24. ↑ ibid., str. 121
25. ↑ Stanley G. Payne, A History of Spain and Portugal, Vol. 1, Ch. 12, str. 230
26. ↑ Ludovicus a Páramo, ibid., str. 296; zob. także Henry Charles Lea, A History of the Inquisition of the Middle Ages (New York: Macmillan, 1922), Vol. III, p. 549
27. ↑ Athanasius, Historia Arianorum, IV. §33
28. ↑ ibid., VIII. §67
29. ↑ Athanasius, Apologia Contra Arianos, I. §35
30. ↑ Henry Charles Lea, A History of the Inquisition of the Middle Ages, Vol. I, Ch. V, pp. 213-5
31. ↑ Eusebius, Church History, Book X., Ch. IX.
32. ↑ St. Thomas Aquinas, Summa Theologica, IIa-IIae q.10 a.8
33. ↑ ibid., IIa-IIae q.11 a.3
34. ↑ ks. Marian Banaszak, Historia Kościoła Katolickiego, t. 2 (średniowiecze), str. 135-6
35. ↑ Leon I, List XV (do Turribiusa)
36. ↑ dekret Ad abolendam haeresim z 4 listopada 1184 (na synodzie w Weronie), ks. Marian Banaszak, ibid. str. 168; anglojęzyczne tłumaczenie dekretu w William Jones, The History Of The Christian Church, Ch. V., Sect. I.
37. ↑ ks. Marian Banaszak, ibid.
38. ↑ ks. Marian Banaszak, ibid., str. 170-1.
39. ↑ Henry Charles Lea, ibid., pp. 222-3
40. ↑ Unam Sanctam, 18 listopada 1302
41. ↑ Richard W. Thompson, The papacy and the civil power (New York: Harper, 1876), p. 553cytując z Louis Marie De Cormenin, The Public and Private History of the Popes of Rome (znane jako History of the Popes), Vol. II., pp. 116-7.
42. ↑ Henry Charles Lea, A History of the Inquisition of the Middle Ages, Vol. I, Ch. XIV, pp. 540-41 w oparciu o Rodrigo, Historia Verdadera de la Inquisition, Madrid, 1876, I. 176-77 oraz Von der Hardt, IV. 317-18.
43. ↑ Exsurge Domine, potępione jako 33. heretyckie stwierdzenie Lutra
44. ↑ ks. Marian Banaszak, Historia Kościoła Katolickiego, t. 3 (czasy nowożytne), str. 144-146
45. ↑ Henry Charles Lea, ibid., str. 559-61
46. ↑ Nawet w chwili obecnej (lipiec 2006) nadal toczy się proces beatyfikacyjny królowej Izabeli, za której rządów inkwizycja hiszpańska pochłonęła najwięcej ofiar.
47. ↑ Rafał A. Ziemkiewicz, Cała kupa wielkich braci w: Coś mocniejszego, Fabryka Słów 2006

[edytuj] Bibliografia

w języku polskim:

• Roman Konik, "W obronie świętej inkwizycji", Wektory.
• ks. Marian Banaszak, Historia Kościoła Katolickiego (tom 2, średniowiecze), Warszawa 1987
• Leszek Biały, Dzieje inkwizycji hiszpańskiej, Warszawa 1989
• Carlo Ginzburg: Ser i robaki. Wizja świata pewnego młynarza z XVI w., Warszawa 1989 – szczegółowo opisany, oparty o protokoły inkwizycyjne, przebieg procesu oskarżonego o herezję przedstawiciela środowiska wiejskiego w końcu XVI w. we Włoszech.
• E. Le Roy Ladurie, Montaillou, wioska heretyków 1294–1324, Warszawa 1988, socjologiczny opis średniowiecznej wioski francuskiej na podstawie protokołów śledztwa inkwizytora Jakuba Fournier, późniejszego papieża Benedykta XII.

dzieła w języku angielskim i/lub łacinie:

• Henry Charles Lea, A History of the Inquisition of the Middle Ages (Volume 1), wszystkie tomy na SUL Books w formacie PDF
• Henry Charles Lea, A History of the Inquisition of Spain (tom 1, tom 2, tom 3, tom 4) - czołowa monografia inkwizycji hiszpańskiej napisana na podstawie własnych dokumentów źródłowych Kościoła katolickiego. Uzupełniające prace tego samego autora: "A History of the Inquisition of the Middle Ages", 1888, 3 tomy, oraz "The Inquisition in the Spanish Dependencies", 1908).
• Heinrich Kramer and James Sprenger, The Malleus Maleficarum (The Witch Hammer), 1928 edition.
• The Inquisition Record of Jacques Fournier - anglojęzyczne tłumaczenia kilku raportów z przesłuchań inkwizycyjnych prowadzonych przez późniejszego papieża Benedykta XII.
• Tertulian, Liber Ad Scapulam (tekst łaciński, angielskie tłumaczenie)
• Laktancjusz, Epitome Divinarium Institutionum (angielskie tłumaczenie: Epitome of the Divine Institutes)
• Augustyn z Hippony, List XCIII (tekst łaciński, angielskie tłumaczenie), List CLXXXV (tekst łaciński, angielskie tłumaczenie) - pierwsze wywody teologiczne usprawiedliwiające stosowanie przemocy w krzewieniu wiary.
• Codex Theodosianus, Liber XVI (tekst łaciński) - zbiór praw rzymskich z okresu 312-438, księga 16 obejmuje przepisy dotyczące spraw wyznania i religii.

[edytuj] Zobacz też

• Indeks ksiąg zakazanych
• Glosariusz chrześcijaństwa
• Przegląd zagadnień z zakresu religii
• Procesy o czary

[edytuj] Linki zewnętrzne

• (en) Obszerne hasło o inkwizycji w The Catholic Encyclopedia
• (en) The Holy Inquisitions
• (pl) Inkwizycja - perspektywa katolicka
• (pl) Rafał A. Ziemkiewicz "Stosy kłamstw o Inkwizycji".
• (pl) Inkwizycja średniowieczna